Cukrzyca jest choroba zwiazana z podwyzszonym poziomem cukru i zaburzonym metabolizmem wystepujacym wtornie do calkowitego braku wydzielania insuliny albo braku biologicznego efektu dzialania insuliny.
Insulina jest hormonem zbudowanym z aminokwasow; wydzielana jest przez komorki zlokalizowane w trzustce. Ich calkowia waga wynosi tylko okolo 1-2 gramow. Poniewaz insulina jest praktycznie jedynym hormonem obnizajacym poziom cukru we krwi, jakiekolwiek uszkodzenie tego aparatu nieodwracalnie prowadzi do cukrzycy. Wraz z innymi hormonami reguluje ona gospodarke cukrowa we krwi i ma wplyw na metabolizm. Glownym obserwowanym przez nas efektem dzialania insuliny jest obnizenie poziomu glukozy we krwi. Ma ona jednak takze wplyw na szereg innych metabolicznych procesow takich jak: przechowywanie zapasow cukru w watrobie i miesniach, budowa i rozpad bialek, gospodarka tluszczowa. Komorki tluszczowe, miesniowe i watroba posiadaja specjalne receptory poprzez ktore insulina wywiera wplyw na metabolizm komorek. Tak wiec cukrzyca moze wystepowac nie tylko przy braku insuliny, ale takze w sytuacji kiedy insulina jest obecna we krwi (nawet w nadmiarze), ale wystepuje brak lub uszkodzenie receptorow.
Tradycyjnie cukrzyca klasyfikowana byla jako choroba pojawiajaca sie w wieku mlodym albo cukrzyca rozpoczynajaca sie w wieku doroslym. Od 1979 roku podzial cukrzycy zostal umownie zmieniony. Wiekszosc pacjentow poczawszy od tego czasu jest klasyfikowana jako typ I czyli chorzy na cukrzyce zalezna od insuliny albo typ II czyli cukrzycy niezalezni od insuliny.
Choroby te posiadaja inna patogeneze, dotycza zwykle dwoch roznych populacji, maja wiele roznych objawow, sa inaczej leczone, maja rozne rokowania, komplikacje i przebieg. Jednym slowem, aczkolwiek bedziemy mowili caly czas o cukrzycy, bedziemy mieli na mysli dwie choroby, ktore roznia sie pod wieloma wzgledami.
Aby przyblizyc Panstwu pojecia cukrzycy typu I i II, a takze okreslic roznice pomiedzy nimi, przedstawie ich krotka charakterystyke.
Typ I - nazywany poprzednio cukrzyca ludzi mlodych jest ciezka postacia cukrzycy spowodowana calkowitym brakiem insuliny; zaczyna sie zwykle w wieku mlodocianym, dotyczy zwykle ludzi szczuplych, nie leczony doprowadza w bardzo krotkim czasie (kwestia dni) do powaznych nastepstw takich jak spiaczka, kwasica i smierc. Chorzy na ten typ cukrzycy stanowia zwykle mniejszosc (okolo 10-20% cukrzykow). Jedynym spsosobem leczenia jest substytucyjne podanie insuliny. W przebiegu tego typu cukrzycy nastepuja stosunkowo szybkie zmiany zwyrodnieniowe w malych naczyniach krwionosnych doprowadzajace w rezultacie do niewydolnosci nerek, zaburzen widzenia, uszkodzenia ukladu nerwowego i skory. Zycie pacjenta z tym typem cukrzycy zalezne jest od wstrzykniecia insuliny.
Typ II - nazywany byl dawniej cukrzyca ludzi dojrzalych, cukrzyca niezalezna od insuliny. Pacjenci ci stanowia wiekszosc, bo okolo 80% cukrzykow; sa zwykle ludzmi starszymi w wieku powyzej 40 roku zycia i w 85% sa otyli. Ich glownym problemem metabolicznym nie jest brak insuliny, ale brak wrazliwosci tkanek na dzialanie insuliny. Paradoksalnie maja oni czasami za wysoki poziom insuliny we krwi, ale ich tkanki nie odpowiadaja na dzialanie tego hormonu z powodu braku lub uszkodzenia receptorow; cukier nie przechodzi z krwi do komorek i utrzymuje sie w wysokim stezeniu we krwi. W odroznieniu od typu i objawy rozwijaja sie wolno, zwykle na poczatku nie zagrazaja zyciu i uplywaja lata zanim cukrzyca tego typu zostaje zdiagnozowana. Jej glownymi powiklaniami sa zmiany zwyrodnieniowe duzych naczyn (nie malych jak w typie I), ktore najczesciej doprowadzaja do niedokrwienia konczyn, choroby niedokrwiennej miesnia sercowego, niewydolnosci nerek i ukladu nerwowego, a takze do uszkodzenia oczu. Tylko 25% tych chorych bedzie wymagalo leczenia insulina.
Cukrzyca jest choroba dziedziczna. Jej dziedzicznosc jest nieco inna dla typu I i II. Generalnie dziedzicznosc jest silniej zaznaczona w typie II niz w typie w I. W typie I potwierdzono, ze w przypadku gdy jedno z identycznych blizniat ma cukrzyce, drugie z nich (majace identyczne geny) ma 40% szansy na rozwiniecie cukrzycy. Szansa dziecka urodzonego w rodzinie, w ktorej jeden z jego krewnych pierwszej linii posiada cukrzyce typu i wynosi tylko okolo 5-10%. Oznacza to, ze w tym typie cukrzycy oprocz czynnika genetycznego wystepuje jeszcze inny czynnik zwany ogolnie czynnikiem srodowiskowym, ktory musi zaistniec aby wystapila choroba. Ten czynnik srodowiskowy nie zostal jeszcze dokladnie sprecyzowany; obecnie uwaza sie, ze jest to kombinacja czynnikow takich jak dieta, wirusy, srodowisko.
W cukrzycy typu II rola dziedziczenia jest znacznie silniejsza. W przypadku identycznych blizniat osiaga ono prawie 100%. W sytuacji gdy rodzice albo ktos z rodzenstwa posiada cukrzyce typu drugiego, szansa nowego dziecka na cukrzyce typu II jest bliska 33%, a w niektorych podtypach tej choroby moze byc nawet wieksza.
Cukrzyca typu I zwykle rozpoczyna sie przed 40 rokiem zycia. Statystycznie najwiecej przypadkow notuje sie okolo 14 roku zycia. Zwykle objawy zaczynaja sie nagle, w ciagu kilku dni. Do typowych symptomow tej choroby nalezy zwiekszone pragnienie, produkcja nadmiernej ilosci moczu, zwiekszony apetyt, spadek wagi ciala, a w dalszej kolejnosci oslabienie, sennosc, spiaczka. Poziom insuliny we krwi jest bliski zera.
Cukrzyca typu II rozpoczyna sie nieco inaczej. Objawy pojawiaja sie stopniowo, wolno. Moga one byc podobne do objawow cukrzycy typu I. Czesto wystepuje zmeczenie, problemy z widzeniem, sklonnosc do zakazen w ukladzie moczowym, skory i pochwy, swiad skory, bole w rekach i stopach, przeczulica skory. Niekiedy cukrzyca zostaje zdiagnozowana jedynie na podstawie podwyzszonego poziomu cukru we krwi, gdy chory nie ma jeszcze zadnych objawow.
Typ drugi cukrzycy moze przebiegac bezobjawowo przez wiele lat. Nie miejmy jednak zludzen: gdy cukier jest podwyzszony, nawet bez zadnych objawow metabolizm ulega zaburzeniu. Juz wtedy rozwijaja sie powiklania cukrzycy zwiazane glownie ze zwyrodnieniem naczyn krwionosnych w sercu, nerkach, oczach, ukladzie krwionosnym. Nie jest rzecza rzadka, ze zaawansowana cukrzyca typu drugiego diagnozowana jest dopiero u pacjentow, ktorzy pierwotnie przyjmowani sa do szpitala z zawalem serca, niewydolnoscia nerek lub niedokrwieniem konczyn.
Jak zdiagnozowac cukrzyce?
Gdy chory pojawia sie z powyzej wymienionymi objawami, badania laboratoryjne pokazuja podwyzszona zawartosc glukozy we krwi oraz szereg innych zaburzen metabolicznych, diagnoza jesr prosta i oczywista. W typie II cukrzycy osiagniecie diagnozy moze byc troche trudniejsze. Najwazniejsza czescia procesu diagnozowania jest zdeterminowanie poziomu cukru. Jezeli chory pojawia sie z typowymi objawami opisanymi powyzej i poziom glukozy pobranej w dowolnym czasie jest wiekszy niz 200 mg/dl - zdiagnozowalismy cukrzyce. Gdy objawy sa mniej nasilone, poziom glukozy - wiekszy niz 140 mg/dl stwierdzony we krwi pobranej rano na czczo co najmniej dwa razy - jest wystarczajacy do rozpoznania cukrzycy. W bardziej skomplikowanych przypadkach konieczne jest podanie doustnej glukozy i mierzenie jej poziomu we krwi przez dwie godziny.
Leczenie cukrzycy jest nieco odmienne dla typu I i II. W typie i leczenie polega na utrzymywaniu diety i podawaniu insuliny. Dieta cukrzycowa polega na maksymalnym ograniczeniu cukrow prostych (glukoza), ograniczeniu spozywania cholesterolu i tluszczow, zwiekszeniu uzywania bialek (okolo 50% kalorii jest dostarczane z cukrow zlozonych, na przyklad skrobia). Spozycie wloknika powinno byc zwiekszone, sacharyna moze byc uzyta do slodzenia. Posilki powinny byc rozlozone rownomiernie w ciagu dnia. W typie I insulina jest podawana codziennie, zwykle 1-2 razy dziennie. Jest ona podawana podskornie; miejsca wstrzykniec powinny byc ciagle zmieniane.
Co nowego w leczeniu cukrzycy typu pierwszego?
Coraz wiecej, szczegolnie mlodych pacjentow stosuje agresywny sposob kontrolowania cukrzycy. Polega on na wielokrotnym (kilka razy dziennie) sprawdzaniu poziomu glukozy poprzez naklucie palca, wielokrotnym (3-4) razy dziennie podawaniu insuliny i ciaglym dostosowywaniu dawki insuliny w zaleznosci od poziomu cukru. Dieta jest kontrolowana bardzo scisle. Ten typ kontroli cukrzycy jest trudny dla pacjenta, ale przynosi doskonale efekty. Poniewaz poziom cukru utrzymywany jest na normalnym poziomie, powiklania cukrzycy wystepuja rzadziej i pozniej. Obecnie prowadzi sie doswiadczenia polegajace na ciaglym podawaniu insuliny poprzez podskorne pompy, przy czym dawka insuliny jest automatycznie dostosowywana przez komputer w zaleznosci od poziomu cukru. Przeszczepy komorek produkujacych insuline sa bardzo interesujaca proba leczenia cukrzycy, aczkolwiek nadal pozostaja w kregu doswiadczalnym. Poniewaz w przypadku cukrzycy typu II problem polega nie na braku insuliny, ale braku receptorow insulinowych, tylko 26% chorych wymaga leczenia insulina. Podstawa leczenia jest dieta cukrzycowa. Okolo 11% cukrzykow z typem II kontroluje swoja cukrzyce tylko przy pomocy diety. Niezwykle wazna jest kontrola wagi. Utrata nadwagi i codzienne cwiczenia fizyczne (ktore zwiekszaja liczbe receptorow insulinowych) pozwalaja na kontrolowanie cukrzycy w okolo 27%. Okolo 36% cukrzykow jest zmuszona uzywac doustnych lekow cukrzycowych. Leki stosowane w przypadku cukrzycy naleza do roznych chemicznych grup. Sulfonylourea (Diabinese, Micronase, Glucotrol, Glynase) uzywane sa przez dzesiatki lat i sa sprawdzonymi lekami cukrzycowymi. W ciagu ostatniego roku zostaly wprowadzone dwa nowe lekarstwa. Biguanide (Glucophage) w unikalny sposob obniza poziom cukru (zmniejsza produkcje cukru przez watrobe), obniza cholesterol, pomaga utrzymac normalna wage. Moze on byc uzywany jako pojedynczy lek albo w dodatku do Sulfonylourea. Alpha - Glucosidase inhibitory (Precose) jest nowym interesujacym lekiem. Nie jest wchlaniany z przewodu pokarmowego, natomiast powoduje zmniejszone wchlanianie glukozy z przewodu pokarmowego; przyjmowany jest przy kazdym posilku i czesto nazywany jest "pigulka dietetyczna".
Kontrola cukrzycy i wczesne zapobieganie powiklaniom jest niezwykle wazne. pomiary cukru z krwi pobranej z palca na czczo i po posilku pozwalaja ocenic poziom kontroli. Sprawdzanie hemoglobiny AC1 jest nowa metoda oceny skutecznosci leczenia. Poziom tej hemoglobiny bardzo dokladnie odzwierciedla stopien kontroli cukrzycy (poziom cukru) w okresie trzech miesiecy poprzedzajacych pobranie hemoglobiny. Jezeli jej poziom przewyzsza 8% znaczy to, ze leczenie powinno byc bardziej intensywne. Jednym z organow najczesciej uszkodzonych w przypadku cukrzycy sa oczy. W typie I coroczna kontrola okulistyczna powinna byc rozpoczeta po 5 latach cukrzycy; w typie II coroczna kontrola obowiazuje od czasu wykrycia choroby. Monitorowanie pracy nerek jest niezwykle istotne. Uszkodzenie nerek zwykle objawia sie utrata bialka w moczu. Coroczne sprawdzanie bialka w moczu (24-godzinna zbiorka moczu) jest regula. W razie wykrycia sladowego bialkomoczu zastosowanie inhibitorow enzymu convertujacego (Captopril) znacznie opoznia postep niewydolnosci nerkowej.
Na zakonczenie - jedna moja rada. Jezeli masz wiecej niz 45 lat, jestes otyly/a i masz rodzinna historie cukrzycy, Twoja szansa zachorowania na te chorobe jest bardzo duza. Nie czekaj, skonsultuj sie ze swoim lekarzem, uniknij poznych konsekwencji.
