Witaminy sa substancjami organicznymi niezbednymi dla funkcjonowania naszego organizmu. Uczestnicza one w wielu podstawowych dla zycia reakcjach, najczesciej jako tak zwane ko-enzymy, czyli substancje regulujace. Organizm ludzki nie potrafi wytwarzac witamin. Musza one byc dostarczone z zewnatrz jako gotowe witaminy albo jako prekursory, czyli pre-witaminy, ktore nastepnie sa przeksztalcone przez nasz organizm do pelnowartosciowych witamin. Przykladem tego jest witamina D, ktora syntezujemy w naszej skorze w odpowiedzi na swiatlo z gotowego cholesterolowego prekursora. Niektore witaminy takie jak B12, biotin, folacin, witamina K sa produkowane przez bakterie, ktore zamieszkuja nasz przewod pokarmowy. Sa wiec one produkowane wewnatrz naszego ciala, ale nie przez nasze, ludzkie komorki.
Z punktu widzenia biochemii witaminy sa podzielone na rozpuszczalne w tluszczach takie jak: A, D, E, K i rozpuszczalne w wodzie do ktorych naleza pozostale witaminy. Witaminy rozpuszczalne w tluszczach absorbowane sa z przewodu pokarmowego razem z tluszczami i wymagaja obecnosci soku trzustkowego i zolci. Choroby przewodu pokarmowego, szczegolnie choroby jelita cienkiego, trzustki i ukladu zolciowego moga doprowadzic do ciezkich niedoborow witamin nawet pomimo prawidlowego odzywiania i duzej zawartosci witamin w pokarmach.
Witaminy czesto przedstawiane sa jako "zrodlo zdrowia" i reklamowane sa czesto jako substancje nieszkodliwe. Aczkolwiek nie ma watpliwosci, ze witaminy sa niezbedne dla naszego zycia i zdrowia, nalezy jednoznacznie zaznaczyc, ze niektore witaminy zazywane w nadmiernej ilosci sa toksyczne i moga wywolac grozne choroby i komplikacje.
Witaminy rozpuszczalne w tluszczach (A, D, E, K)
Witamina A (retinol)
Odkryta zostala w 1912 roku. Nazwa witamina A jest uzywana jako okreslenie dla wielu podobnych substancji chemicznych z ktorych dwie najwazniejsze to: retinol i retinoic acid. Beta-caroten (z ktorym panstwo sie na pewno spotkali poprzez reklamy czy sklepowe polki) jest prekursorem witaminy A i finalnie jest przeksztalcony do witaminy A. Wiekszosc witaminy A jest magazynowana w watrobie. Odgrywa ona istotna role w procesie widzenia, wzrostu , rozwoju kosci, procesach odpornosciowych i rozrodczych. Gotowa witamina A wystepuje tylko w produktach zwierzecych takich jak watroba, mieso, mleko, jajka. Beta-caroten, ktory jest przeksztalcany do witaminy D, wystepuje w warzywach i w owocach (i ich lisciach) o kolorach zielony, czerwony, zolty Najwieksza zawartosc wystepuje w slodkich ziemniakach, marchewce, szpinaku i squash.
Niedobor witaminy A jest stosunkowo czesty w krajach "trzeciego swiata" i dotyczy rocznie okolo 1-5 milionow ludzi, glownie dzieci. Niedobor witaminy A objawia sie glownie jako choroby skory i nablonkow pokrywajacych przewod pokarmowy i oddechowy. Oprocz widocznych zmian skornych, chorzy cierpia i umieraja z powodu biegunek i zapalen pluc. Do innych objawow naleza: brak apetytu, zatrzymanie wzrostu, znieksztalcenia kosci i utrata sensu smaku. Brak witaminy A powoduje oslabiona odpornosc na infekcje, owrzodzenia rogowki i tak zwana "nocna slepote". "Slepota nocna" objawia sie trudnoscia w widzeniu podczas zmroku i w nocy; i normalnym widzeniem w ciagu dnia i moze byc wczesnym objawem niedoboru witaminy A. Niedobory witaminy A sa glownie spowodowane niedozywieniem albo rzadziej chorobami watroby, trzustki i jelita.
Nadmiar witaminy A moze byc toksyczny. Objawami toksycznosci sa nudnosci, zmeczenie, bole glowy i utrata apetytu, a takze lysienie, choroby skorne, lamliwe paznokcie, powiekszenie watroby i wodobrzusze. U dzieci tetniace ciemiaczko moze byc wczesnym zwiastunem zatrucia witamina A.
Dzienne zapotrzebowanie na wiatmine A waha sie od 4,000-5,000 U.I. dla doroslych i do 12,000-13,000 U.I. dla karmiacych matek. Przewlekle spozywanie dawek wiekszych niz 15,000 U.I. moze byc juz toksyczne. Znane sa przypadki ostrego zatrucia witaminy A po jednorazowym spozyciu olbrzymich jej dawek. Literatura medyczna zawiera opisy dramatycznego zluszczania skory u ludzi pracujacych na Antarktydzie po spozyciu watroby niedzwiedzia, ktora zawiera olbrzymie dawki witaminy A (10 milionow/funt). Jedno z lekarstw uzywane na tradzik skorny (Acutane), bardzo chemicznie podobne do witaminy A jest jednym z najsilniejszych teratogenow to znaczy substancji, ktore zazywane w czasie ciazy powoduja wady wrodzone i znieksztalcenia plodu. Badania z lat osiemdziesiatych wykazaly, ze zazywanie witaminy A w dawkach wiekszych niz 10,000 podczas ciazy powodowalo zwiekszenie wystepowania wrodzonych wad u dzieci (1 wada na 60 urodzonych). Badania z ostatnich lat sugeruja, ze dawka wieksza niz 15,000 U.I moze miec dzialanie teratogenne. Opierajac sie na tych badaniach uwaza sie, ze kobiety ciezarne nie powinny zazywac dodatkowo witaminy A w wiekszych ilosciach niz 10,000-15,000 U.I. Powyzsze badania nie potwierdzily tych samych szkodliwych efektow w stosunku do beta-caroteny (ktory w sumie jest przeksztalcany do witaminy A), ktory wydaje sie nieszkodliwy nawet w duzych dawkach.
Witamina E
Najwazniejsza rola witaminy E jest dzialanie przeciwutleniaczowe. Chroni ona komorki, bialka, kwasy nukleinowe przed dzialaniem tak zwanych wolnych rodnikow. Teoretycznie poprzez swoje chemiczne dzialanie powinna ona chronic przed starzeniem sie tkanek i procesami nowotworowymi. Nie zostalo to jeszcze w pelni potwierdzone przez badania na ludziach, ale faktem jest, ze witamina E jest uzywana w tym celu przez wielu ludzi i przypisuje sie jej ... mityczne dzialanie. Okolo 30-40% ludzi w USA zazywa dodatkowe dawki witamin, szczegolnie witamine E.
Dzienne zapotrzebowanie na witamine E wynosi 10-30 mg. Jest ona latwo dostepna w pokarmach. Do pokarmow zawierajacych duze dawki witamine E naleza oleje roslinne. Mniejsze dawki witaminy E spozywamy z miesem, rybami, mlekiem, owocami. Choroby wynikajace z niedoboru witaminy E sa bardzo rzadkie, poniewaz witamina ta jest szeroko dostepna w pokarmach. Wystepuja one praktycznie tylko razem z chorobami uposledzajacymi wchlanianie z przewodu pokarmowego. Objawami niedoboru sa: zaburzenia chodu, czucia i koordynacji ukladu nerwowego.
Bardziej istotne jest pytanie jakie sa efekty przedawkowania witaminy E, co czesto sie obecnie zdarza przy popularnym zazywaniu substancji przeciwutleniaczowych. Obserwowano ostre niewydolnosci watroby u noworodkow leczonych dawkami 1,5 miliona U.I na dzien, podobne dawki powodowaly zwiekszenie zapadalnosci na martwice jelita. Wysokie dawki witaminy E powodowaly takze uposledzone krzepniecie krwi i ciezkie krwotoki. Znacznie mniejsze dawki, bo okolo 800 U.I. na dzien powodowaly zmeczenie, oslabienie i, co ciekawe, odstawienie witaminy E powodowalo szybki powrot do normy.
Dawki 2,000-30,000 sa zwiazane z bolami brzucha i biegunka. Ogolnie rzecz biorac witamina E jest stosunkowo bezpieczna substancja (z wyjatkiem dzieci). Jednakze z uwagi na mozliwe efekty uboczne dawka 200-600 U.I na dzien nie powinna byc przekraczana (i tak jest to dawka 10-20 razy wieksza niz nasze fizjologiczne zapotrzebowanie).
Witamina D
Witamina D jest niezwykle istotnym czynnikiem regulujacym metabolizm wapnia i fosforu. Pelni kluczowa role w budowie i funkcji naszego ukladu stawowo - kostnego i ukladu nerwowego. Poniewaz odgrywa duza role w utrzymywaniu poziomu wapnia, praktycznie jej niedobor dotyka wiekszosc naszych organow. Witamina D, jak juz wspomnialem, jest jedna z witamin, ktore sa syntezowane w naszym organizmie w skorze z pro-vitaminy.Witamina D jest syntezowana w skorze przy wspoldzialaniu slonca i praktycznie dzienne naslonecznienie 10-15 minut jest wystarczajace dla tego celu. Utworzona w skorze witamina D, aby uzyskac swoja wlasciwa sile musi byc zaktywizowana w watrobie i nastepnie w nerkach. Dlatego przewlekle choroby watroby, a w szczegolnosci nerek, powoduja niedobor witaminy D. Zdrowy dorosly czlowiek nie potrzebuje uzupelniac witaminy D, poniewaz nawet minimalne przebywanie na sloncu jest wystarczajace. Osoby calkowicie pozbawione naslonecznienia (strefa podbiegunowa), posiadajace przewlekle choroby nerek oraz dzieci moga wymagac uzupelnienia witaminy D z zewnatrz. Pokarmami bogatymi w nia sa ryby, tran, mleko, sery, watroba, zoltka.
Dzienne zapotrzebowanie wynosi 2,5-10 mg i jest wieksze u noworodkow i kobiet ciezarnych.
Niedobor witaminy D u dzieci powoduje chorobe nazywana krzywica. Pierwsze objawy krzywicy to niepokoj, pobudzenie. Nastepnie pojawiaja sie objawy kostne polegajace na wygieciu konczyn, znieksztalceniu klatki piersiowej ("odstawanie zeber"). Wczesnym objawem krzywicy jest rozmiekanie potylicy. Krzywica jest rzadkim zjawiskiem w USA, wtornie do szeroko stosowanego witaminizowania pokarmow.
U doroslych niedobor witaminy D daje objawy osteomalacji, czyli rozmiekania kosci. Objawia sie ona bolami kostnymi i stawowymi ostatecznie doprowadzajacymi do oslabienia kosci i ich zwyrodnienia.
Czesto wystepuje oslabienie i skurcze miesni, szczegolnie twarzy, co jest zwiazane z obnizonym poziomem wapnia.
Witamina K
Witamina K jest odpowiedzialna glownie za procesy zwiazane z krzepnieciem krwi. Uczestniczy ona w wytwarzaniu czynnikow krzepniecia krwi w watrobie. Wystepuje ona w kilku postaciach z ktorych dwie sa istotne. Witamina K1 wystepuje w wiekszosci zielonych roslin i jest latwo dostepna. Witamina K2 jest wytwarzana w naszym jelicie (wewnatrz jelita) przez bakterie zasiedlajace nasz przewod pokarmowy. Niedobory jej sa rzadkim przypadkiem. Moga one wystapic u noworodkow i powoduja wtedy skaze krwotoczna i potencjalnie niebezpieczne krwawienia. Przedluzone leczenie antybiotykami moze spowodowac zabicie bakterii w przewodzie pokarmowym i w efekcie moze wywolac niedobor witaminy K. Podobna sytuacja moze zaistniec przy chorobach powodujacych zaburzone wchlanianie z przewodu pokarmowego.
Nadmiar witaminy K u kobiety ciezarnej moze spowodowac zoltaczke u noworodka. U osob zazywajacych leki antykoagulacyjne (Coumadin) witamina K moze zablokowac ich efekt.
Witaminy rozpuszczalne w wodzie (grupa B, C, niacina, kwas foliowy, kwas pantetenowy, biotyna)
Witamina B1
Witamina B1, czyli thiamina odgrywa znaczaca role w procesie uzyskiwania energii metabolicznej,przewodzenia nerwowego i w pracy blon komorkowych. Dzienne zapotrzebowanie wynosi ok. 1mg. Zawarta jest ona w wielu pokarmach zwierzecych i roslinnych. Najlepszym zrodlem witaminy B1 sa: wieprzowina, inne miesa, ryby, zoltka, zboza (szczegolnie otreby). Niedobory witaminy B1 sa rzadkie w Stanach Zjednoczonych i najczesciej wystepuja u alkoholikow, co zwiazane jest ze zla dieta i magazynowaniem witaminy w watrobie. Objawy niedoboru dotycza zwykle ukladu nerwowego i naczyniowo sercowego.Zespol objawow znany jest pod nazwa choroby beriberi. Objawy obejmuja umyslowe spowolnienie, zamacenie, zaniki miesniowe i obrzeki.Czesto wystepuja paralize konczyn dolnych i zaburzenia czucia.
Wczesnym objawem u alkoholikow jest zamacenie umyslowe, dezorientacja i demencja.
Nie ma znanych efektow toksycznych nadmiaru thiaminy.
Witamina B2
Witamina B2, czyli ryboflawina jest niezbednym skladnikiem w wielu reakcjach metabolicznych, glownie redukcji i utleniania.Jej dzienne zapotrzebowanie wynosi 1,2 mg. Witamina ta jest szeroko dostepna w pokarmach. Jej najlepszym zrodlem sa: mleko, sery,mieso i lisciaste warzywa. Objawy niedoboru moga wystapic u ludzi glodujacych, nie spozywajacych miesa i sa rzadkie w USA. Do objawow niedoboru naleza swiatlowstret, lzawienie, pieczenie oczu, bolesnosc jezyka, ust i jamy ustnej. Typowo wystepuja pekniecia w kacikach ust, zaczerwienienia w katach nosowo-policzkowych, obrzekniety jezyk.
Nie sa znane objawy zatrucia witamina B2.
Witamina B6
Witamina B6,czyli pyridoxamina uczestniczy w wielu procesach metabolicznych, szczegolnie w budowie bialek i przekaznikow mozgowych. Dzienne zapotrzebowanie przelicza sie na ilosc spozywanego bialka i wynosi 0.016mg na gram bialka. Najlepszym zrodlem witaminy B6 sa grzyby, zboza, wieprzowina.watroba, ziemniaki i banany.Niedobory witaminy B6 wystepuja u ludzi spozywajacych alkohol oraz lekarstwo znane jako INH (uzywane na gruzlice), ktore blokuje metabolizm witaminy B6. Obydwie powyzsze grupy ludzi wymagaja ciaglego uzupelniania witaminy B6. Objawy niedoboru obejmuja zaburzenia ukladu nerwowego takie jak pobudliwosc i drgawki.U osob zatrutych wspomnianym lekarstwem INH (przypadkowe albo samobojcze naduzycie) witamina B6 jest skuteczna odtrutka.
Spozywanie witaminy B6 w dawkach 10 razy wiekszych niz wymagane (20 mg na dzien) moze doprowadzic do zaburzen chodu, uposledzenia czucia, bolow rak i nog.
Witamina B12
Witamina B12 czyli kobolamina jest niezbedna dla funkcjonowania komorek ukladu pokarmowego, szpiku kostnego. Dzienne zapotrzebowanie wynosi 2 ug. Witamina ta jest obecna w pokarmach zwierzecych, szczegolnie w watrobie, malzach, krabach i rybach. Jej niedobor moze byc spowodowany brakiem produktow miesnych albo uposledzonym wchlanianiem. Rzadka przyczyna niedoboru jest infekcja tasiemcowa, gdy tasiemiec rozwija sie w przewodzie pokarmowym i spozywa zasoby witaminy B12. Najczestsza przyczyna niedoboru sa problemy z wchlanianiem witaminy B12. Do prawidlowego wchalaniania witaminy B12 potrzebny jest prawidlowo funcjonujacy zoladek i jelito cienkie. Osoby z usunietym zoladkiem nieodzownie rozwijaja objawy niedoboru witaminy B12 po 8-10 latach. Osoby starsze w wyniku procesow zanikowych blony zoladka czesto rozwijaja pelny zespol niedoboru B12. Do objawow tych naleza zaburzenia ukladu nerwowego takie jak: demencja, zaburzenia czucia, bole i przeczulica konczyn, oslabienie nog i problemy z chodzeniem. Szpik kostny reaguje bardzo ostro na brak witaminy B12 anemia - tak zwana anemia megalobalstyczna. Do innych objawow naleza: zaczerwieniony bolesny jezyk, objawy psychiatryczne takie jak depresja i zaburzenia myslenia.
Nie ma znanych toksycznych efektow przedawkowania witaminy B12.
Niacin
Niacin czyli kwas nikotynowy chemicznie jest koenzymen dla niezwykle waznego enzymu NAD/NADP. Niacin moze byc zbudowany w naszym organizmie z jednego z aminokwasow nazywanych tryptophan. Tryptophan jest czestym skladnikiem wszelkiego rodzaju pigulek witaminowych czy "wzmacniajacych". Obydwa skladniki: witamina niacina i tryptophan sa obecne w duzych ilosciach w miesie, rybach, organach zwierzecych i orzechach. Brak niaciny powoduje chorobe nazywana pellagra. Pellagra byla dewastujaca choroba w XVIII i XIX wieku. Obecnie wystepuje rzadko, szczegolnie u osob,ktorych podstawowym pozywieniem jest kukurydza, poniewaz tryptophan z kukurydzy nie ulega wchlanianiu w ukladzie pokarmowym.
Jej objawy to zapalenie skory, demencja, zaburzenia psychiatryczne i biegunki.
Niezwykle istotnym efetem dzialania niacyny jest obnizanie cholesterolu. W wysokich dawkach (nawet do 3 gramow dziennie) niacina jest niezwykle skutecznym i tanim lekiem obnizajacym cholesterol.
Witamina C
Witamina C czyli kwas ascorbinowy pelni wiele funkcji w procesach utleniania zelaza, w ochronie przeciwko utleniaczom, budowie kolagenu, kosci i procesach produkowania energii. Dzienne zapotrzebowanie wynosi 20-60 mg. Jest ona obecna w wiekszosci warzyw i owocow, ale moze byc latwo zniszczona przez gotowanie i inne procesy konserwujace produkty zywnosciowe. Jej niedobor powoduje szkorbut - chorobe, ktora polega glownie na obrzeku dziasel, wypadaniu zebow, krwawieniu do miesni i stawow, wysypce skornej. Najciezsza postac tej choroby doprowadza do niedocisnienia, drgawek i smierci. Choroba wbrew pozorom pojawia sie czasem w USA, szczegolnie u ludzi starych i dzieci z dieta pozbawiona swiezych jarzyn i owocow.
Witamina C jest niezwykle czesto zazywana w USA jako lek "na wzmocnienie, lek przeciwutleniaczowy, zapobiegajacy nowotworom". Literatura medyczna czesciowo popiera jej zapobiegawcze dzialanie i generalnie rzecz biorac wiekszosc lekarzy nie sprzeciwia sie zazywaniu witaminy C. W Stanach Zjednoczonych 35% ludzi zazywa ja. Nalezy jednak pamietac, ze nadmierne dawki moga miec dzialanie uboczne. Zwykla dawka witaminy C wynosi 0,5 do 1 gram. Dawki powyzej 3 gramow, przy przewleklym stosowaniu moga powodowac kamienie nerkowe, zaburzenia pokarmowo - jelitowe (zapalenie zoladka), zaburzenia krzepniecia krwi, wtorny niedobor witaminy B12, bole glowy i moga znieksztalcac wyniki roznych testow laboratoryjnych.
Podsumowujac, nalezy zaznaczyc, ze witaminy pelnia niezwykle wazna role w funkcjonowaniu naszego organizmu. Normalna, standardowa dieta w USA zawiera wiekszosc potrzebnych nam witamin. Zazywanie dodatkowych dawek witamin moze wywierac ochronny efekt w przypadku wielu schorzen. Przy zazywaniu wszelkiego rodzaju witaminizowanych preparatow prosze pamietac, ze niektore witaminy stosowane w mega - dawkach moga miec istotne efekty uboczne i moga byc toksyczne. Prosze nie zazywac preparatow zawierajacych dzienna dawke przekraczajaca 15,0000 U.I witaminy A, 600 I.U witaminy E, 400 witaminy D, 1 gmram witaminy C. W celu zazywania wiekszych dawek witamin prosze najpierw skontaktowac sie ze swoim lekarzem. Witaminy to zdrowie, ale tak jak wiekszosc rzeczy, tylko gdy uzywane sa z umiarem i rozsadkiem.
