Powodz objela swym zasiegiem okolo 600 tysiecy hektarow ziemi glownie na poludniu Polski oraz kilka tysiecy hektarow w dorzeczu Odry w dalszym jej biegu (fala powodziowa dotarla az do ujscia Odry zalewajac po drodze nizej polozone obszary rolne). Pod woda znalazlo sie okolo 3% ogolu uzytkow rolnych i na tyle wlasnie eksperci szacuja wstepnie straty w produkcji roslinnej. W produkcji zwierzecej sa one w skali kraju jeszcze mniejsze (czesc zwierzat udalo sie uratowac). Wieksze straty niz w samych plonach, daje zauwazyc sie w samej infrastrukturze, odbudowa ktorej potrwa od kilku do kilkunastu lat i bedzie wymagala dodatkowych srodkow przeznaczanych sukcesywnie, kazdego roku z budzetu panstwa na odtworzenie zniszczonych drog, mostow, remont zakladow i gospodarstw oraz odbudowe walow przeciwpowodziowych, regulacje rzek i kanalow oraz zbudowanie nowych zbiornikow retencyjnych.
W sumie powodz dotknela tereny zamieszkale przez okolo ¼ ludnosci kraju i znajdujace sie tam ok. 23% majatku narodowego. Straty sa jeszcze wciaz bardzo trudne do oszacowania, a tym samym ich wplyw na gospodarke kraju. Na obszarach zalanych wytwarzane bylo bowiem 26% Produktu Krajowego Brutto, z czego trzy najbardziej dotkniete kleska powodzi wojewodztwa: opolskie, walbrzyskie i wroclawskie wytwarzaly 7% PKB. Straty spowodowane powodzia tez nie rozkladaja sie rowno. Dziedzinami, ktore najbardziej bezposrednio ucierpialy w wyniku powodzi sa: rolnictwo, transport, handel i turystyka. Szacuje sie, ze w rejonach najbardziej dotknietych powodzia straty w produkcji roslinnej wyniosa nawet do 75%, zwierzecej do 25%. Zaklada sie rowniez, ze w galeziach najsilniej poszkodowanych (transport, handel, turystyka) w wojewodztwach najbardziej dotknietych kleska odnotuje sie znaczny spadek aktywnosci - 20-25%, w innych galeziach miedzy 5-10%. Oczywiscie spadek aktywnosci gospodarczej w wojewodztwach mniej dotknietych bezposrednio kleska powodzi bedzie znacznie mniejszy, ale wszystkie straty odczuwalne beda w calym kraju jeszcze przez dlugie lata. Eksperci szacuja, ze w skali calego kraju wzrost gospodarczy w II polroczu 1997 roku obnizy sie z dotychczas prognozowanego poziomu 5,5% do 3,5-4,5%, a to spowoduje rowniez spadek zakladanego poziomu wzrostu PKB w calym roku do 5-5,4% zamiast planowanego 5,6-6,5%.
Autorzy jednego z artykulow poswieconych powodzi ( Witold Orlowski i Leszek Zienkowski - Rzeczpospolita 26-27 lipca 1997 "Wstepny szacunek strat" ) probuja, poslugujac sie obliczeniami rachunkowymi, oszacowac straty w calej gospodarce. W swych obliczeniach, biorac pod uwage rozne uwarunkowania (nierowny stopien strat w poszczegolnych wojewodztwach oraz w poszczegolnych sektorach), dochodza do wniosku, ze wraz z wielka woda prawdopodobnie splynelo od 5-7,5 mld zlotych czyli okolo 0,5% calego majatku narodowego. Stanowi to ekwiwalent 1,2-1,7% PKB oraz 5-7,5% calosci nakladow inwestycyjnych. Przy czym na terenach szczegolnie dotknietych kleska powodzi (trzy wymieniane juz uprzednio wojewodztwa) straty stanowilyby rownowartosc od 11-18% PKB wytwarzanego w tych wojewodztwach i az od 42-65% nakladow inwestycyjnych. Oczywiscie sa to dane szacunkowe i daja one tylko obraz przyblizony.
Ministerstwo Gospodarki szacowalo we wstepnej fazie powodzi, ze bedzie ona miala bardzo niekorzystny wplyw na tempo eksportu. Jak dotychczas, na szczescie, nie potwierdzily sie te obawy i nie ma sygnalow o wielkich klopotach transportowych poszczegolnych firm eksportujacych czy tez niemoznosci wywiazania sie z umow eksportowych. W glownej mierze stalo sie tak dlatego, iz powodz nawiedzila rejony w wiekszosci rolnicze, na ktorych znajduje sie stosunkowo niewiele firm majacych znaczny udzial w obrotach handlu zagranicznego. Powodz zalala jednak kilkadziesiat zakladow przemyslowych, a Gielda Papierow Wartosciowych musiala zawiesic notowania kilku spolek najbardziej zagrozonych zalaniem m.in. Zakladow Cementowo-Wapienniczych Gorazdze S.A., Polifarbu Wroclaw S.A., Zakladow Chemicznych Viscoplast S.A., Zakladow Elektrod Weglowych, Fabryki kotlow Rafako, Przedsiebiorstwa Modernizacji Urzadzen Energetycznych REMAK S.A., Huty OLAWA S.A. W Opolu zalalo spolke Ocynkownia Mostostal Met Sp. z o.o. zalezna od Mostostalu Zabrze, w Brzegu Opolskim Panstwowe Zaklady Zbozowe, we Wroclawiu Intermode, w Raciborzu oprocz wynienianego juz ZEW takze miejscowy zaklad Browarow Gornoslaskich, firme meblarska Ramet i kolejowa Kolzam. Straty spowodowane zalaniem odnotuja niektore kopalnie np. Wroclawskie Kopalnie Surowcow Mineralnych, Kopalnia Pilice i Kopalnia Paczkow.
Prawie we wszystkich kontraktach handlowych umieszczono klauzule na wypadek takich wlasnie klesk zywiolowych, totez nawet w przypadku pewnych opoznien w dostawach nie groza firmom polskim kary finansowe czy te zerwanie kontraktow. Nie zanotowano powazniejszych strat m. in. w Philips Pila, Swarzedzkich Fabrykach Mebli, Celulozie S.A. w Swieciu, Fabryce Pollena Ewa, Rolimpexie, Animexie. Pewne opoznienia dostaw wplyna na wyniki ekonomiczne Jastrzebskiej Spolki Weglowej, Zakladow Obuwniczych Chelmek, Zakladow Bieliznianych Hanka S.A. i wynikaja one glownie z opoznionych dostaw (klopoty z transportem surowca dla zakladow jak i przewozem produktu finalnego). Wyniki ekonomiczne powyzszych firm polskich moga oczywiscie wplynac negatywnie na wynik koncowy regionu, a posrednio gospodarki.
Dodatkowym kosztem powodzi moze okazac sie wyzsza od zakladanej inflacja, ktorej poziom zalezec bedzie w duzym stopniu od sposobu finansowania przez rzad niezbednych wydatkow na pomoc i odbudowe rejonow dotknietych powodzia, a takze na ile bedzie mozliwe unikniecie wzrostu deficytu budzetowego przez redukcje innych wydatkow lub wzrost dochodow. Ekonomisci szacuja, ze nie da sie w zadnej mierze uniknac pewnego zachwiania zaufania do stabilnosci zlotego oraz pewnego wzrostu cen produktow rolnych, co w dalszej mierze spowoduje wzrost inflacji do 13,5%. Rzad zareagowal bardzo szybko i podjal szereg dzialan zwiazanych z likwidacja szkod popowodziowych. Dzialania te mozna podzielic na wewnatrzkrajowe, zwiazane z przesunieciami w wydatkach budzetowych pomiedzy poszczegolnymi dzialami gospodarki, aby pomoc zniszczonym wojewodztwom podniesc sie po klesce powodzi oraz na dzialania skierowane na uzyskanie pomocy dla Polski z zagranicy. Powodz przysporzyla panstwu bowiem nieoczekiwanych kosztow. Teraz przyszla kolej na to, aby te dodatkowe koszty poniesc w jak najwiekszym stopniu wykorzystujac istniejace juz w gospodarce srodki wewnetrzne jak oszczednosci, inwestycje, kredyty, a jak najmniej opierac sie na pomocy zewnetrznej (kredyty zagraniczne czy dodatkowa emisja pieniadza). Rzad polski zdecydowal sie przeznaczyc na ten cel 500 mln zl. Dodatkowe 300 mln USD zamierza pozyczyc w Banku Swiatowym oraz przesunac 170 mln USD z kredytow uzyskanych z Banku Swiatowego. Unia Europejska gotowa jest rowniez przeznaczyc duze srodki bezposrednio w formie darowizn oraz za posrednictwem Europejskiego Banku Inwestycyjnego. 300 tys. ECU z obecnie realizowanego programu PHARE przeznaczono juz na wakacje dla dzieci z rodzin, ktore ucierpialy z powodu powodzi oraz drugie tyle z funduszu ECHO, ktore zostaly wplacone na konto Czerwonego Krzyza z przeznaczeniem dla Polski.
21 sierpnia w Warszawie podpisano memorandum finansowe w sprawie przekazania przez Komisje Europejska UE ze srodkow PHARE okolo 240 mln zl na program odbudowy zniszczen popowodziowych. Okolo 53 mln ECU planuje sie przeznaczyc bezposrednio na potrzeby zglaszane przez gminy, m.in. na odbudowe szkol, osrodkow zdrowia, stacji uzdatniania wody, sieci energetycznej, drog i mostow. Podstawa finansowania odrebnego programu odbudowy zniszczen po powodzi staly sie srodki juz wczesniej przyznane Polsce i przeznaczone na inne programy PHARE, mialy byc one takze wykorzystane na przygotowanie naszego kraju do przystapienia do UE. Dodatkowo Unia Europejska przekaze Polsce 1,4 mln ECU na pomoc humanitarna, ktora bedzie do dyspozycji Czerwonego Krzyza i Caritasu.
Europejski Bank Inwestycyjny przyzna Polsce dodatkowe kredyty na odbudowe zniszczonej infrastruktury telekomunikacyjnej, transportowej, energetycznej itp. W sytuacji tak katastrofalnej powodzi jaka nawiedzila Polske, EBI jest nawet gotow odstapic od rygorystycznego przestrzegania zasad przy opiniowaniu wnioskow kredytowych, ktore w normalnych warunkach musza spelniac szereg uwarunkowan ekonomicznych, finansowych, technicznych gwarantujacych zwrot otrzymanych kredytow. Poza tym eksperci tego banku stwierdzili, ze przyznanie Polsce linii kredytowych na odbudowe zniszczonej infratsruktury nie ograniczy mozliwosci uzyskania przez nasz kraj od EBI srodkow na inne cele w przyszlosci.
Ministerstwo Finansow w bardzo szybkim tempie przygotowalo 27 rozporzadzen nowelizujacych budzet i umozliwiajacych przesuniecia celowe. Z najbardziej istotnych rozporzadzen nalezy wspomniec o odroczeniu terminu placenia podatkow na terenach objetych powodzia oraz podatku od spadkow i darowizn wobec poszkodowanych przez zywiol. Rozwaza sie caly czas wprowadzenie specjalnego, tymczasowego, powszechnego podatku powodziowego. Podatek mialby wejsc w zycie od poczatku 1998r. i mieliby go placic wszyscy platnicy podatku od dochodow osobistych, podatku od osob prawnych, podatku rolnego i podatku lesnego. Ci, ktorzy rozliczaja sie z Urzedem Skarbowym ze swoich dochodow (zarowno osoby fizyczne jak i firmy), placiliby na rzecz powodzian 1% od swoich dochodow. Natomiast ci wszyscy, ktorym trudno jest obliczyc ich faktyczne dochody, czyli rolnicy placacy podatek rolny, podatnicy podatku lesnego, a takze tzw. ryczaltowcy placiliby na rzecz powodzian podatek liczony od kwoty podatku. Byloby to prawdopodobnie ok. 5% od zryczaltowanego, placonego na co dzien podatku. Oczywiscie zwolnieni beda z tego podatku sami powodzianie.
Jako forma pomocy dla przedsiebiorstw wprowadzone zostaly ulgi podatkowe, m.in. zwolnione zostaly z podatku dotacje, doplaty i inne nieodplatne swiadczenia oraz darowizny przeznaczone na usuwanie skutkow powodzi. Resort finansow przygotowuje takze specjalny pakiet podatkowy wylacznie dla powodzian. Nie przewiduje sie w nim wprowadzenia zadnych nowych ulg, ale znaczne zlagodzenie warunkow do korzystania z ulg juz istniejacych. Z pakietu mialyby korzystac osoby fizyczne prowadzace dzialalnosc gospodarcza jak tez firmy, ktore ucierpialy w powodzi. Rozwaza sie wiec zlikwidowanie wymogu 3 i 6-cio procentowej (dla osob fizycznych) oraz 4 i 8 procentowej (dla osob prawnych) rentownosci, ktory to warunek jest dzisiaj wymagany aby w ogole mozna bylo odliczyc wydatki inwestycyjne od podstawy opodatkowania. Z 3 do 5 lat zostalby wydluzony okres, przez ktory powodzianie mogliby pokrywac z osiaganego w przyszlosci dochodu poniesione w powodzi straty. Pakiet ten ma byc przeznaczony wylacznie dla osob i firm z terenow objetych powodzia. Firmy z innych rejonow, ktore chca zainwestowac na terenach popowodziowych, nie beda mogly z niego korzystac.
Ministerstwo Finansow wydalo rowniez bardzo istotne dla powodzian rozporzadzenie, w ktoym zalecilo Urzedom Skarbowym specjalny tryb zaniechania poboru lub umarzania podatku VAT dla wszystkich podatnikow powodzian, ktorzy stracili dokumentacje podatkowa. Aby skorzystac z tych zaniechan i umorzen, powodzianie sami musza zglaszac sie do Urzedow Skarbowych z wnioskami. Wsrod propozycji Ministerstwa Finansow jest tez zwiekszenie ulg inwestycyjnych, poprzez stworzenie tymczasowo takich warunkow jakie istnieja w specjalnych strefach ekonomicznych.
Minister Gospodarki dokonal przesuniec w budzecie resortu na kwote 30 mln zl przeznaczajac ja na pomoc dla malych i srednich przedsiebiorstw dotknietych powodzia w wojewodztwach: katowickim, opolskim, walbrzyskim i wroclawskim. W Ministerstwie Gospodarki utworzony zostal punkt informacyjno-konsultacyjny dysponujacy danymi o producentach surowcow i wyrobow niezbednych do prac zwiazanych z usuwaniem skutkow zniszczen.
Program pomocy dla przedsiebiorstw opracowala rowniez Agencja Rozwoju Przemyslu, ktora przeznaczyla na ten cel 15 mln zl ze swojego budzetu, a ponadto bedzie dysponowala kwota 16 mnl USD z Banku Swiatowego.
Ministerstwo Rolnictwa i Gospodarki Zywnosciowej przygotowalo swoj oddzielny pakiet propozycji dla powodzian. Wystapilo ono m.in. o przedluzenie terminu splaty kredytow obrotowych dla rolnikow z 12 do 24 miesiecy oraz uchwalenie doplat socjalnych. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa przygotowala juz specjalna oferte dla poszkodowanych przez powodz rolnikow. Kredyt ma byc przeznaczony na usuwanie zniszczen i odbudowe produkcji rolniczej. Poszkodowani rolnicy moga, na dluzszy okres niz pozostali, zaciagac w placowkach nalezacych do 10 bankow, kredyty obrotowe i inwestycyjne oprocentowane nizej niz normalne. Kredyty inwestycyjne udzielane sa na 12, a czasem na 15 lat, na trzy lata odroczono okres splat kapitalu i odsetek. Kredytami tymi finansowac sie bedzie odbudowe i budowe budynkow, zakup i naprawe sprzetu technicznego, zwierzat gospodarskich, nasadzen wieloletnich. Rolnicy moga takze otrzymac "kleskowy kredyt obrotowy" na okres do 24 miesiecy i nie przekraczajacy sumy 2 mln zl. Mozna z jego pomoca finansowac zakup sadzonek, materialu siewnego, nawozow, inwentarza zywego, pasz, opalu.
Zarowno kredyty inwestycyjne jak i obrotowe udzielane sa przez kilka wyznaczonych bankow: Bank Gdanski, Bank Gospodarki Zywnosciowej, Bank Rozwoju Cukrownictwa, Bank Slaski, Bank Unii Gospodarczej, Bank Zachodni, Gospodarczy Bank Poludniowo-Zachodni, Gospodarczy Bank Wielkopolski, PKO BP, Wielkopolski Bank Kredytowy, a takze banki spoldzielcze. Oprocz kredytow, o ktorych wspomnialam przed chwila, niektore banki przygotowaly dodatkowa, odrebna oferte dla gmin poszkodowanych przez powodz. Gminy moga w tych bankach uzyskiwac preferencyjne kredyty inwestycyjne na finansowanie wydatkow zwiazanych z usuwaniem zniszczen. Wiele bankow przekazalo tez darowizny na rzecz powodzian.
Pod nadzorem Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej rozpoczely sie juz prace zwiazane z usuwaniem szkod popowodziowych. Wszystkie wazniejsze drogi (tzw. jedno- i dwucyfrowe drogi krajowe) sa juz przejezdne. Od poczatku powodzi przywrocono do ruchu 227 odcinkow tych drog o lacznej dlugosci ponad 1200 km. Nieprzejezdnych nadal jest jeszcze tylko kilkadziesiat kilometrow drog mniej istotnych, ale i na nich trwaja oczywiscie prace naprawcze. Ministerstwo Transportu i Gospodarki Morskiej przekazalo wiadomosc, ze czynne sa juz wszystkie drogowe i rzeczne przejscia graniczne, chociaz niektore funkcjonuja z pewnymi ograniczeniami (np. dotyczacymi ciezaru pojazdow) wynikajacymi ze stanu drog i mostow. Nieczynne jest tylko jedno kolejowe przejscie graniczne.
Ministerstwo Gospodarki zaklada, ze prace nad odbudowa zniszczonych drog, mostow i lini kolejowych potrwaja 2-3 lata, a MTiGM przeznaczy na ten cel 5 mln zl z tegorocznego budzetu oraz 200 mln USD jakie w przyszlym roku rzad ma uzyskac z Banku Swiatowego na remonty drog zostanie wykorzystane na naprawe uszkodzen popowodziowych.
Centralny Urzad Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast (dawne Ministerstwo Budownictwa) wystapil juz z programem odbudowy domow mieszkalnych dla powodzian. 17 lipca Sejm uchwalil ustawe o szczegolnych zasadach odbudowy i remontu obiektow budowlanych zniszczonych przez powodz. Ustawa ta bedzie obowiazywala do konca 1998 r. Na remonty drog, linii kolejowych oraz budynkow i urzadzen przeznaczonych do prowadzenia ruchu kolejowego, obiektow i urzadzen melioracyjnych, budynkow o kubaturze mniejszej niz 1000 m szesc. nie bedzie wymagane uzyskanie pozwolenia na budowe.
Urzad Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast poinformowal, iz w 36 gminach objetych programem budowy 1000 mieszkan dla powodzian trwaja roboty budowlane. Zaawansowana jest juz budowa ponad 300 budynkow. Trwa realizacja programu darowizn kontenerow mieszkalnych dla gmin dotknietych powodzia. Zawarto umowy na dostawe 120 kontenerow, a gminy zlozyly zapotrzebowanie na 255 kontenerow.
Bardzo wazna regulacja Rady Ministrow jest rozporzadzenie RM z dnia 22 lipca 1997r. w sprawie ustanowienia kontyngentu celnego na towary przywozone z zagranicy na potrzeby zapobiegania i likwidacji skutkow kleski zywiolowej.
Rozporzadzenie to ustanawia kontyngent celny wartosciowy, w wysokosci 200 mln ECU, na przywoz towarow wymienionych w zalaczniku do rozporzadzenia, dla ktorych ustanawia sie preferencyjne zerowe stawki celne (wykaz towarow jest dostepny w Wydziale Handlowym Konsulatu RP). Kontyngent celny, o ktorym mowa stosuje sie wylacznie do towarow przywozonych z zagranicy na potrzeby zapobiegania i likwidacji skutkow kleski zywiolowej, po uprzednim potwierdzeniu przez pelnomocnika rzadu do spraw usuwania skutkow powodzi.
Zauwazalna i bardzo potrzebna okazala sie dotychczasowa pomoc Polonii amerykanskiej dla powodzian, ktora przekazala do tej pory sume ponad 3 mln USD.
Mimo katastrofalych rozmiarow powodzi, ktorej skutki beda jednak przez dlugi jeszcze czas odczuwalne w gospodarce, praktycznie nie zmienila sie ocena najwazniejszych kryteriow gospodarczych przez Miedzynarodowy Fundusz Walutowy. Nie bedzie potrzeby aby w tym roku zwiekszac deficyt budzetowy, natomiast liczyc sie nalezy ze wzrostem stop procentowych oraz wprowadzeniem opisywanego przeze mnie wczesniej podatku powodziowego.
Poza tym nalezy pamietac, ze negatywne skutki takich klesk zywiolowych rozkladaja sie na wiele lat. Gospodarka polska i rynek sa jednak juz na tyle silne, ze powinny zniesc wysilek odbudowy popowodziowej bez wiekszej szkody.
Wedlug ocen Rzadowego Centrum Studiow Strategicznych, straty po ostatniej powodzi nie beda mialy istotnego wplywu na zaplanowany na ten rok wzrost gospodarczy (osiagnie on co najmniej przyjeta w tegorocznym budzecie wysokosc 5,5% PKB). Koszty usuwania szkod sa do tej pory pokrywane ze srodkow pochodzacych z przesuniec zaplanowanycj juz wydatkow budzetowych. Zaklada sie, ze inflacja mierzona od grudnia 1996 do grudnia 1997 nie powinna w 1997 r. przekroczyc poziomu 13,5%.
W calym nieszczesciu jakie dotknelo Polske tego lata, warto jednak wspomniec i o skutkach pozytywnych jakie wywola fala odbudowy popowodziowej kraju. Przede wszystkim firmy licza na boom budowlany. Wiekszosc firm handlujacych materialami budowlanymi juz odnotowuje zwiekszone zainteresowanie. Wiele firm skorzysta prawdopodobnie z ulatwien inwestycyjnych w ramach pakietu pomocowego.
Poniewaz uruchomione zostana roboty publiczne, bezrobocie w poszczegolnych gminach przypuszczalnie zmniejszy sie w zauwazalny sposob.
Zwiekszona koniunktura dosiegnie takze z czasem przemyslu meblarskiego, produkcji artykulow wyposazenia mieszkan i innych dzialow.
Nalezy optymistycznie zakladac, ze na terenach zalanych powodzia, a w okresie pozniejszym rowniez na innych terenach przyniesie to w konsekwencji ozywienie gospodarcze.
