Zdjecia rentgenowskie uzywane w stomatologii prawie od samego poczatku budzily niepokoj wsrod pacjentow. Nadal sa zadawane pytania w rodzaju: Czy ja naprawde potrzebuje az tyle zdjec (zazwyczaj 16)? Czy musze miec zdjecia zgryzowe wykonywane raz w roku i dlaczego? Do takiego stanu rzeczy czesciowo przyczynily sie srodki masowego przekazu (radio, telewizja), podajac niewystarczajace, a przez to czasami nieprawdziwe informacje na temat promieniowania jonizacyjnego.W rezultacie dentysci spotykaja sie z pacjentami, ktorzy zadaja mase pytan dotyczacych promieniowania lub oswiadczaja, ze w zadnym wypadku nie zgadzaja sie na zadne zdjecia rentgenowskie. Ten artykul zawiera odpowiedzi na najczesciej zadawane przez pacjentow pytania.
Czy zdjecia rentgenowskie sa niezbedne ?
Tak. Zdjecia te sa podstawa dla postawienia diagnozy i nastepujacego po niej leczenia. Wiele chorob nie manifestuje swoich objawow w sposob dostrzegalny golym okiem lub nawet badaniem dotykowym. Dopiero badanie rentgenowskie pozwala na wykrycie ubytkow prochnicowych, torbieli, guzow nowotworowych, procesow chorobowych niszczacych kosc. Rozne choroby moga byc wykryte wczesniej, a przez to leczenie ich tez moze rozpoczac sie szybciej, co jest czasami warte zycie pacjenta. Wczesniejsza diagnoza i wczesniejsze leczenie zwieksza szanse przezycia w niektorych chorobach.
Jak czesto nalezy wykonywac zdjecia rentgenowskie zebow?
Decyzje o wykonaniu zdjec dokonuje dentysta po zbadaniu klinicznym na podstawie potrzeb zdrowotnych pacjenta. Nowi pacjenci moga potrzebowc serie zdjec calej jamy ustnej w celu ustalenia jej stanu zdrowotnego w chwili rozpoczecia leczenia i jako odnosnika do ewentualnych przyszlych zmian na nastepnych zdjeciach. Zdjecia te sa jedyna dostepna metoda pozwalajaca dentyscie na spojrzenie w glab kosci i zebow.
Czy dentysta moze uzyc zdjecia rentgenowskie wykonane przez innego dentyste zamiast robic nowe?
Poprzednie zdjecia moga byc uzyteczne dla celow porownawczych. Jezeli poprzednie zdjecia byly wykonane prawidlowo i pokazuja wszystkie czesci anatomiczne w sposob wyrazny dentysta nie bedzie musial wykonywac tych zdjec ponownie.
Jak czesto mozna wykonywac zdjecia rentgenowskie u dzieci?
Generalnie jest przyjete, ze dzieci musza miec wykonywane zdjecia czesciej niz dorosli z uwagi na szybsza dynamike rozwoju prochnicy, ktora najwczesniej mozna wykryc na zdjeciu rentgenowskim. Decyzji dokonuje dentysta na podstawie stanu zdrowotnego dziecka. Wykonuje on wowczas 2 zdjecia zgryzowe (boczne zebow tylnych). Dawka promieniowania jest zawsze zredukowana do minimum ze wzgledu na mniejsza kondensacje kosci u dzieci.
Czy mozna wykonywac zdjecia rentgenowskie u kobiet w ciazy ?
Tak, mozna. Badania naukowe nie wykryly zadnego napromieniowania plodu wtedy gdy matka jest przykryta fartuchem olowianym. Nalezy jednak wziac pod uwage mozliwosc napromieniowania przez promieniowanie rozproszone z glowy matki. Dlatego tez rutynowo nie wykonuje sie zdjec rentgenowskich u kobiet w pierwszym trymestrze ciazy (organogeneza). Pacjentki musza zrozumiec, ze niewykonanie zdjec rentgenowskich ogranicza diagnoze i nie pozwala na prawidlowe leczenie. Pacjentka musi zawsze poinformowac lekarza, ze jest w ciazy lub mysli ze moze byc.
Czy na decyzje wykonania zdjec rentgenowskich ma prawo miec wplyw to, ze pacjent poprzednio byl napromieniowany?
Nie. Decyzja o wykonaniu zdjec rentgenowskich jest dokonywana na zasadzie koniecznosci w danym wypadku. Jezeli zdjecia maja wniesc niezbedna pomoc w postawieniu diagnozy powinne byc one wykonane bez wzgledu na historie radiacyjna pacjenta.
Czy zdjecia rentgenowskie sa wlasnoscia pacjenta czy lekarza?
Cala dokumentacja pacjenta lacznie ze zdjeciami rentgenowskimi jest wlasnoscia lekarza leczacego. Pacjent ma mozliwosc dostepu do swoich dokumentow jak rowniez moze zazadac na pismie przeslania kopii swoich dokumentow do innego lekarza.
Z czego sklada sie komplet zdjec rentgenowskich calej jamy ustnej?
Sklada sie on z okolo 14-18 zdjec u osoby doroslej. U dzieci jest tych zdjec mniejsza liczba. Zdjecia calej jamy ustnej obejmuja wszystkie zeby pacjenta i struktury je otaczajace. Ilosc zdjec wykonanych bedzie zalezala od techniki stosowanej, od ilosci zebow, wieku pacjenta i ksztaltu lukow zebowych.
Dlaczego czasami zalecane jest wykonanie zdjecia panoramicznego?
Jest to rodzaj zdjecia rentgenowskiego, kiedy maszyna radiologiczna kreci sie wokol glowy. Otrzymuje sie wowczas jedno duze zdjecie rentgenowskie, ktore pokazuje obie szczeki i wiele innych elementow anatomicznych, ktore nie sa widoczne na normalnych zdjeciach wewnatrzustnych (wlacznie z zatokami szczekowymi, a nawet szyjnym odcinkiem kregoslupa).
Czy mozna uzywac zdjecia panoramicznego zamiast 14-18 zdjec calej jamy ustnej?
Niektorzy dentysci w celach diagnostycznych stosuja zdjecia panoramiczne wraz ze zdjeciami zgryzowymi. Sa to zdjecia na ktorych sa widoczne korony zebow tylnych szczeki i zuchwy jednoczesnie. Inni za najlepsza w celach diagnostycznych uwazaja serie malych 14-18 zdjec calej jamy ustnej. Zdjecia panoramiczne pokazuja duze struktury anatomiczne, linie zlamania, duze cysty, zmiany patologiczne, ale nie sa w stanie pokazac drobnych detali, ktore dokladnie sa widoczne tylko na zdjeciach wewnatrzustnych. Dlatego czasami jest niezbedne zastosowanie obu metod w roznorakim polaczeniu.
Czy zawsze w trakcie leczenia kanalowego zebow konieczne jest wykonywanie paru zdjec rentgenowskich?
Tak, zdjecia te sa zrodlem niezbednych informacji potrzebnych do prawidlowego leczenia zeba (ustalenie dlugosci kanalu, jego prawidlowe wypelnienie).
Kto wykonuje zdjecia rentgenowskie w gabinecie?
Zdjecia sa wykonywane przez dentyste, higienistke stomatologiczna lub asystentke. Dentysta jest odpowiedzialny za wykonanie dobrej jakosci zdjec przy minimalnym naswietleniu pacjenta.
Czy bezpieczenstwo aparatow dentystycznych jest pod kontrola?
Tak. Od 1974 roku prawo federalne reguluje podstawowe standardy bezpieczenstwa produkowanych aparatow. Po zainstalowaniu ich w gabinetach sa one okresowo sprawdzane pod katem ich bezpieczenstwa.
Jaki niebezpieczny efekt wywoluje promieniowanie rentgenowskie?
Promieniowanie jonizacyjne wywoluje dwa rodzaje efektow w zywym organizmie. Sa one nazwane efektem somatycznym i efektem genetycznym. Dzialanie somatyczne zachodzi w tkankach ciala napromieniowanego, dzialanie genetyczne dotyczy systemu rozrodczego.
Nastepstwa tego ostatniego promieniowania beda widoczne dopiero w przyszlym pokoleniu. Te niekorzystne wplywy sa zredukowane przy zastosowaniu nowoczesnych, stale udoskonalanych aparatow.
Jaka dawke promieniowania otrzymuje system rozrodczy podczas wykonywania serii zdjec calej jamy ustnej?
Przy zastosowaniu wspolczesnych aparatow i po zalozeniu fartucha ochronnego z olowiem dawka otrzymywana przez gonady jest prawie rowna dawce zerowej.
Jaka dawke otrzymuje skora twarzy podczas napromieniowania?
Dawka ta moze byc rozna w zaleznosci od zastosowanej techniki i uzytego aparatu. Przy wykonywaniu zdjecia zgryzowego skora twarzy otrzymuje zazwyczaj od 150 do 500 milirentgenow. Jezeli natomiast dentysta uzywa aparatu z dlugim tubusem i stosuje tzw. technike rownolegla, wowczas radiacja jest obnizona do mniej niz 150 milirentgenow. Przy uzyciu nowoczesnych tzw. E-speed filmow (bardziej czule) radiacja jest jeszcze bardziej zmniejszona.
Jaka dawke promieniowania otrzymuje tarczyca?
Jak zawsze ilosc promieniowania jaka otrzymuje ten gruczol zalezy od rodzaju uzytego aparatu i uzytej techniki. Zazwyczaj stosowany jest specjalny kolnierz ochronny na szyje, ktory ma za zadanie zmniejszenie tej dawki do minimum. Przy stosowaniu aparatow panoramicznych nie stosuje sie tego kolnierza.
Czy zdjecia rentgenowskie moga wywolac uposledzenie wzroku?
Nie stwierdzono aby male dawki promieniowania mialy powodowac jakiekolwiek negatywne nastepstwa wzroku.
Dlaczego asystentka dentystyczna wychodzi z gabinetu za kazdym razem gdy wykonywane jest zdjecie rentgenowskie u pacjenta?
Promieniowanie jakie otrzymuje pacjent jest minimalne, ale osoby pracujace przy wykonywaniu zdjec sa narazone na ciagly kontakt i mozliwosc niepotrzebnego napromieniowania. Dlatego tez osoby pracujace tam powinny zawsze chowac sie za bariery ochronne.
Czy wprowadzane sa nowe doskonalsze techniki, ktore zmniejszylyby ilosc promieniwania ?
Stale prowadzone sa badania nad udoskonalaniem istniejacych aparatow oraz wprowadzaniem calkiem nowych technik umozliwiajacych spojrzenie w glab tkanek. Ostatnio coraz bardziej popularna technika wykonywania zdjec rentgenowskich jest metoda radiowizjografii cyfrowej z uzyciem komputera. W technice tej stosuje sie dostepne powszechnie aparaty rentgenowskie o zmniejszonej o 90% dawce normalnego promieniowania. Tak ogromnie mala dawka jest wystarczajaca do pobudzenia specjalnych zakonczen swiatlowodowych w malych czujnikach ksztaltu normalnych malych zdjec wewnatrzustnych. Czujniki te wkladane sa do jamy ustnej pacjenta jak normalne zdjecia rentgenowskie. Polaczone sa one specjalnym przewodem z komputerem na ekranie ktorego po naswietleniu pacjenta pojawia sie obraz podobny do rentgenowskiego. Obraz ten moze byc badany wielowarstwowo. Te specjalne programy komputerowe sa, jak na razie, bardzo drogie i tylko okolo 4% dentystow amerykanskich je posiada.
Mam nadzieje, ze artykul ten odpowiedzial na wiele pytan stawianych przez pacjentow i przyczyni sie do zrozumienia jak wazne sa zdjecia rentgenowskie w leczeniu dentystycznym.
P.S.
Koszt jednego zdjecia rentgenowskiego w gabinecie amerykanskim - 12$, kazdego nastepnego - 10$. Zdjecia calej jamy ustnej minimum - 65$.
