Moze nie jest to najgrzeczniej mowic o otylosci po okresie swiatecznym, okresie pysznych obiadow i kolacji, okresie doskonalych deserow, kiedy kazdy z nas dyskretnie i z zazenowaniem spoglada na przyciasne spodnie i probuje bezskutecznie dopiac za ciasny kolnierzyk od koszuli. Ale niestety, otylosc jest wsrod nas, wzrasta i wiele medycznych publikacji wskazuje, ze rok 1988 bedzie obfitowal w wiele wydarzen zwiazanych z leczeniem otylosci.
Okolo 33% mieszkancow Stanow Zjednoczonych jest otylych. W ostatnich latach koszty leczenia otylosci i chorob wywolanych przez otylosc wzrastaja i wynosza obecnie okolo 68 miliardow rocznie. W dodatku do tego, nastepne 30 miliardow dolarow jest wydawane na programy redukcji wagi i specjalne diety. Kwoty pieniedzy wydawanych na leki odchudzajace bija wszelkie rekordy.
Dzieje sie tak dlatego, ze problem otylosci to nie tylko problem kosmetyczny, kwestia wygladu czy samopoczucia. Otylosc to choroba, ktora zwieksza ogolna smiertelnosc, a szczegolnie smiertelnosc spowodowana chorobami ukladu naczyniowo-sercowego. Najlepszym oszacowaniem otylosci jest tak zwany wskaznik masy ciala, ktory oblicza sie bardzo prosto dzielac wage w kilogramach przez wzrost wyrazony w metrach i podniesiony do kwadratu. I tak na przyklad, przecietny mezczyzna z waga 70 kilogramow i wzrostem 1.75 metra bedzie mial wskaznik masy ciala bliski 23 (70/1,75x1.75). Wskaznik wiekszy od 28 wskazuje na otylosc, ktora w znaczacy sposob zwieksza zachorowalnosc i smiertelnosc. Ze wskaznikiem wiekszym niz 28, szansa na cukrzyce, zawal mozgu albo zawal miesnia sercowego wzrasta 3 do 4 razy. Wskaznik powyzej 40 jest okreslany jako "otylosc smiertelna", co w jezyku medycznym oznacza, ze szansa zachorowania czy smierci wzrasta dramatycznie.
Najlepszym sposobem utraty wagi jest zwiekszenie wysilku fizycznego, zmiejszenie spozycia kalorii czyli zastosowanie i utrzymywanie odpowiedniej diety oraz zmiana nawykow jedzeniowych i pewnych zachowan w rutynie codziennego dnia. Pisalem o tym obszernie w artykule o otylosci z poprzedniego roku. Leki na odchudzanie maja zastosowanie dla osob otylych, ktore nie odpowiadaja na leczenie dieta i maja znaczna otylosc ze wskaznikiem masy powyzej 28. Dla osob z otyloscia "smiertelna" to jest wskaznikiem wiekszym niz 40 polecane jest leczenie chirurgiczne ze skroceniem jelita.
Poprzedni rok bedzie znany jako "rok odchudzajacych pigulek". W roku 1997 pigulki odchudzajace wzniosly sie do szczytu popularnosci i uzycia i potem nagle pod koniec roku, nieoczekiwanie (nie dla wszystkich) spadly nosem w dol i zostaly wycofane z rynku. Obecnie ich sprzedaz i uzycie jest zabronione. Mowimy tu oczywiscie o dwoch slynnych i znanych lekach fenfluranune i phenterminie znanych szeroko jako "fen-phen".
Co sie stalo ze slynnym "fen-phen", ktory podbil rynki farmaceutyczne w takim krotkim czasie?
Fenfluramina i phentermina, szczegolnie kiedy uzyte razem (znane jako "fen-phen") byly skutecznymi lekami odchudzajacymi. Biorac pod uwage wiele publikacji, mozna bezpiecznie stwierdzic, ze po 12 miesiacach uzywania wiecej niz 60% pacjentow stracila powyzej 10% wagi. Biorac pod uwage fakt, ze jak wyzej zaznaczylem, utrata nadwagi zmniejsza ryzyko chorob i smierci, byly to wyniki bardzo zachecajace. Niestety leki te mialy efekty uboczne. Niektore z nich byly male i nieznaczne, takie jak okresy bezsennosci, pobudzenia, drazliwosc czy suchosc w ustach. Niestety zaczely pojawiac sie efekty uboczne, ktore stawaly sie zagrozeniem zycia i zdrowia. Dwoma glownymi problemami byly (i nadal sa) nadcisnienie plucne i wady zastawkowe serca.
O tym, ze uzywanie "fen-phen" powoduje nadcisnienie plucne bylo wiadomo juz przed dopuszczeniem lekow do rynku. Czestotliwosc nadcisnienia plucnego byla jednak bardzo niska, okreslano to jako kilka wypadkow na milion bioracych lek. Nadcisnienie plucne jest choroba krazenia plucnego powodujaca dusznosc, kaszel, ktore postepuja i powoduja smierc. Kazdy pacjent bioracy "fen-phen" byl obserwowany w kierunku wystapienia wczesnych objawow nadcisnienia plucnego przez lekarzy. Niestety publikacje zaczely pokazywac, ze ilosc komplikacji z nadcisnieniem plucym jest wieksza niz oczekiwano i siega od kilkunastu do kilkudziesieciu przypadkow na milion. Okazalo sie takze, ze nawet wczesne wykrycie tego schorzenia niekoniecznie prowadzi do zatrzymania procesu nadcisnienia. Polowa pacjentow z nadcisnieniem pomimo odstawienia lekow miala postepujacy przebieg choroby. Pomimo tego lek byl nadal stosowany. Czestosc wystepowania tego powiklania, rozumiana w jezyku medycznym, byla nadal niska. Byla ona porownywalna do szansy wystapienia szoku anafilaktycznego przy braniu Penicyliny albo wystapienia zakrzepu zylnego czy zawalu miesnia sercowego przy uzywaniu tabletek antykoncepcyjnych. Statystyczne badania nadal wykazywaly, ze korzysci z utraty nadwagi nadal znacznie przewyzszaly niebezpieczenstwo powiklan plucnych (20:1).
Drugim znaczacym efektem ubocznym stosowania "fen-phen", ktory glownie zadecydowal o wycofaniu go z rynku bylo wystepowanie wad zastawkowych w sercu. Na poczatku poprzedniego roku zaczely mnozyc sie raporty o niewydolnosci i chorobach zastawek serca. Czesc pacjentow musiala poddac sie zabiegom wymiany zastawek. Ich zastawki byly zgrubiale, zwyrodniale i przepuszczaly krew. Coraz wiecej pacjentow bioracych "fen-phen" zglaszalo sie do swoich lekarzy z problemami zastawkowymi. Sprawa nabierala rozpedu i ... "fen-phen" zostal wycofany ze sprzedazy. Do konca jeszcze nie wiadomo jak istotny jest wplyw tych lekarstw na zastawki serca, jak szybko te zmiany zachodza, kto jest podatny, a kto nie i jaki procent pacjentow zostal dotkniety. Leki jednak zostaly wycofane, poniewaz nikt nie chce podejmowac zadnego ryzyka. Zwyrodniale zastawki moga prowadzic do niewydolnosci miesnia sercowego, a takze moga byc zrodlem zakazenia wnetrza miesnia sercowego (zapalenie wsierdzia). Obecnie poleca sie aby wszystkie osoby biorace "fen-phen" poddaly sie badaniu lekarskiemu. Wiekszosc z nich powinna miec wykonany ultrasonograf miesnia sercowego, ktory jest bardzo wrazliwy na wystepowanie wad zastawkowych. Obecnosc zwyrodnialych zastawek w wiekszosci przypadkow wymaga stosowania ochronnych antybiotykow przed zabiegami chirurgicznymi, a takze przed malymi zabiegami dentystycznymi wlacznie nawet z oczyszczaniem zebow z kamienia. "Fen-phen" przeszedl wiec do historii jako lek skuteczny na otylosc, ale obarczony efektami ubocznymi, o ktorych uslyszymy jeszcze wiele w tym roku.
Oczywiscie nie zatrzymalo to dazen, a wrecz pedu, do wynalezienia lekow na otylosc. Otylosc jest choroba skracajaca zycie. Najnowsze wydanie znanego czasopisma medycznego "The New England Journal of Medicine" z 01/10/1998 potwierdza to jeszcze raz i co ciekawe stwierdza, ze ma to szczegolne znaczenie dla populacji ludzi mlodych (wiek 30-40 lat) dla ktorych otylosc wydaje sie istotnym czynnikiem przyspieszajacym smierc i choroby. Powstaja wiec nowe grupy lekow.
Jednym z nowych lekow na otylosc jest Subutramina. Lek ten jest w ostatniej fazie badan i moze byc zatwierdzony do masowej produkcji juz za kilka miesiecy. Dziala on poprzez zmiejszenie apetytu i zwiekszenie zuzycia energii pochodzacej glownie z zapasow tluszczu. Zazycie jednej tabletki tego leku juz po okresie 6 godzin powoduje zwiekszone zuzycie energii (tym samym zmiejszenie zasobow tluszczu) o 30 procent. Kliniczne doswiadzenia pokazaly, ze po 24 tygodniach terapii przy uzyciu tego leku sredni spadek z wagi wynosil 8,9 kilograma. Oczywiscie, sa tez efekty uboczne. Jak na razie jedynym istotnym jest mozliwosc podniesienia cisnienia krwi.
Innym ciekawy lekiem jest orlistat. Dziala on na calkowicie odmiennej zasadzie. Blokuje on dzialanie enzymow trawiacych tluszcze w zoladku i jelicie, w efekcie czego zapobiega wchlanianiu tluszczow. Lek ten nie jest jeszcze zatwierdzony do produkcji i pozostaje nadal w fazie badan, ale moze byc zatwierdzony juz w koncu 1988 roku. Jest to bardzo interesujacy lek. Nie wchlania sie z przewodu pokarmowego w zwiazku z tym nie powinnismy widziec wielu efektow ubocznym poza przewodem pokarmowym. Efektami ubocznymi z przewodu pokarmowego sa tluszczowe stolce, biegunki, zwiekszone gazy i wzdecia. Wstepne badania wskazuja, ze przecietna dawka tego leku hamuje wchlanianie okolo jednej trzeciej spozytych tluszczow. Srednio, po jednym roku leczenia mozemy sie spodziewac utraty okolo 10% wagi. Lek ten wyglada obiecujaco glownie poniewaz nie wchlania sie z przewodu pokarmowego, co ogranicza mozliwosc dzialan ubocznych.
Wiele innych lekow na otylosc przechodzi wstepne proby laboratoryjne. Nie beda one niestety dostepne w tym roku. Jednym z ciekawszych, o ktorych Panstwo na pewno slyszeli jest hormon - leptin. Substancja ta produkowana jest przez tkanke tluszczowa, przedostaje sie do krwi i nastepnie jest transportowana do mozgu. W mozgu laczy sie ze specjalnymi receptorami i odbierana jest jako sygnal o zlozach tluszczowych. W przypadku niskich zasobow tluszczowych nastepuje zwiekszona akumulacja tluszczow poprzez procesy zwiekszonego apetytu i odkladania tluszczow. Tak przynajmniej jest u myszy, gdzie manipulacja tym hormonem pozwolila regulowac wage i wychodowac "chuda" mysze. Jak jest z tym u ludzi ... to jeszcze nie wiemy. Czas pokaze.
Otylosc nalezy leczyc. Najlepsze metody to: odpowiednia dieta, zwiekszony wysilek fizyczny, zmiana stylu zycia. Leki na otylosc sa nadal niedoskonale. Powinny one byc uzywane tylko dla scisle wyselekcjonowanej grupy ludzi pod kontrola doswiadczonego lekarza.
Powtorze to czym skonczylem artykul o otylosci rok temu: na magiczna pigulke leczaca otylosc musimy jeszcze poczekac, co najmniej - jeszcze jeden rok.