Powszechnie znany jest korzystny wplyw fluoru na zapobieganie prochnicy, natomiast wplyw i zastosowanie fluoru w chorobach przyzebia nadal jest przedmiotem badan i poszukuje sie jednoznacznej odpowiedzi na pytanie czy jego uzycie powinno byc wprowadzone jako rutynowe u pacjentow z problemami aparatu podtrzymujacego zab.
Nowoczesna stomatologia opiera sie na nowych odkryciach naukowych. Poprawilo sie dzieki temu zrozumienie etiologii roznych schorzen jamy ustnej. Badania pozwolily na odkrycie specyficznych bakterii wywolujacych prochnice i choroby przyzebia u ludzi. Spowodowalo to uzycie specyficznych antybiotykow, antyseptykow i lekarstw dzialajacych na powierzchnie korony i korzenia. Wiekszosc dentystow uwaza wprowadzenie fluoru za najwazniejsze wydarzenie w stomatologii. Szerokie jego zastosowanie spowodowalo ogromne zmiany w rozprzestrzenianiu sie prochnicy.
Obecnie dostepne sa rozne srodki fluorowe o roznej budowie i troche odmiennych wlasciwosciach.
Fluorek sodowy NaF
Jest to najstarszy srodek fluorowy sluzacy do zwalczania prochnicy. Jego korzystne dzialanie zalezy od koncentracji i czestosci stosowania. Stwierdzono, ze stosowanie preparatow zawierajacych stezenie fluoru mniejsze niz 100 ppm powoduje powstawanie fluoroapatytow (bardziej odpornych na rozpuszczanie w kwasach niz hydroksyapatyty). Natomiast obnizenie pH albo podwyzszenie stezenia do ponad 100 ppm sprzyjaja formowaniu sie mniej stabilnego fluorku wapnia. Dzisiejsze dostepne srodki fluorku sodu zawieraja 9000ppm fluoru i powoduja powstawanie fluorku wapnia z uwolnieniem jonu fosforowego.
Fluorek cynawy SnF
Jest drugim w kolejnosci odkrytym zwiazkiem fluoru. Reakcja chemiczna powstajaca miedzy hydroksyapatytem szkliwa a fluorkiem cynawym zachodzi bez utraty jonu fosforowego. Fluorek cynawy powoduje powstanie fluorku wapnia, fluorofosforu cynawego oraz uwodnionego tlenku cyny. Jest on o 50% skuteczniejszy od NaF.
Fluorek sodowy zakwaszony kwasem ortofosforowym APF
Ten trzeci zwiazek fluoru zostal wprowadzony w latach 60-tych. Jego zastosowanie powoduje powstanie fluorku wapnia, fluorohydroksyapatytow oraz uwolnienie jonu fosforowego. Im nizsze pH (wieksza kwasnosc zwiazku), tym wiecej powstaje jonow fluorohydroksyapatytow odporniejszych na dzialanie bakterii. W APF zwiazkach uzycie kwasu ortofosforowego powoduje powstanie mniejszej ilosci fluorku wapnia (latwo wyplukiwanego) oraz mniej jonu fosforowego jest tracone z powierzchni szkliwa. Odczyn kwasny przyspiesza reakcje wymiany miedzy jonami F a hydroksyapatytami oraz zwalnia rozpad fluorku wapnia.
W zwiazku z uzyciem zwiazkow fluoru na powierzchni szkliwa obserwuje sie powstawanie fluorohydroksyapatytow, ktore sa bardziej odporne na dzialanie kwasow. Picie fluorkowanej wody lub codzienne stosowanie zwiazkow fluoru na powierzchnie zeba redukuje rowniez prochnice na powierzchni korzenia chociaz mechanizm tego dzialania jest jeszcze nie za dobrze zbadany. Zwiazki fluoru moga hamowac powstawanie prochnicy korzenia po czesci dlatego, ze tworza blone pokrywajaca jego powierzchnie, co nie pozwala na penetracje kwasow. Niektore blony moga pozostawac dluzej na powierzchni zeba, nawet do 21 dni pozwalajac w miedzyczasie na powolne uwalnianie jonow fluoru i powolna jego penetracje w glab cementu korzenia.
Wplyw fluoru na przyzebie
Z preparatow fluoru jedynie fluorek cynawy znalazl zastosowanie. Ma on bowiem przeciwbakteryjne dzialanie na rozne organizmy. Jedno z wielu badan nad fluorem stwierdzilo, ze codzienne plukanie 0.02% roztworem fluorku cynawego moze poprawic stan przyczepu dziaslowego bez dodatkowego leczenia. Oferuje on dzialanie przeciwbakteryjne, ale o mniejszym potencjale niz chlorheksydyna. Przeciwprochnicowe i przeciwbakteryjne dzialania nie sa tak ewidentne gdy uzywamy fluorkow aminowych lub fluorku sodu. Bez dodatkowego leczenia stwierdzono, ze aplikacja 1.64% fluorku cynawego powoduje zmniejszenie stanow zapalnych dziasel oraz bakterii przez okres od 6 do 10 tygodni. Nie stwierdzono jednak aby zastosowanie fluorku cynawego po mechanicznym czyszczeniu kieszonek patologicznych i powierzchni korzenia (scaling and root planing) mialo jakikolwiek wplyw na flore bakteryjna i poprawilo stan przyzebia.
Dostarczanie zwiazkow fluoru pod dziaslo.
Irygator pozwala na wprowadzenie terapeutyku na okolo polowe glebokosci kieszonki patologicznej. Uzycie miekkiego gumowego aparatu w ksztalcie stozka moze wprowadzic ten plyn jeszcze bardziej w glab. Tepo obcieta koncowka przewodu irygacyjnego podlaczona do strzykawki moze pozwolic na jeszcze glebsze wprowadzenie preparatu pod dziaslo (okolo 80% glebokosci). Oczywiscie mozliwe jest jej zastosowanie u pacjentow z duza sprawnoscia manualna. Czasami terapeutyk moze byc dostarczany w gabinecie dentystycznym za pomoca skalera ultrasonowego.
Badania pokazuja, ze codzienne uzycie 0.02% fluorku cynawego moze zredukowac krwawienie i glebokosc kieszonek. Mozna wiec wysnuc wniosek, ze zmniejszy on wrazliwosc zebow jak rowniez zahamuje tworzenie sie prochnicy korzenia. Podobnych korzystnych efektow mozna spodziewac sie przy zastosowaniu innych preparatow fluoru. Miejscowo obok irygacji mozna rowniez starac sie wprowadzic te zwiazki poddziaslowo w postaci past, zeli, polimerow i wlokien.
Dostarczenie fluoru do zebiny i cementu
Najbardziej akceptowana teoria przewodzenia bodzcow w zebie jest teoria hydrodynamiczna, w ktorej bodziec przenoszony jest przez kanaliki zebinowe i tkanke nerwowa zeba. Zmiana przeplywu plynu kanalikowego powoduje podraznienie zwoju nerwowego w miazdze zeba i odpowiedz na rozne bodzce. Nadwrazliwosc zeba czesto pojawia sie po usunieciu kamienia i cementu z powierzchni korzenia po zabiegu czyszczenia glebokiego. Niekiedy nadwrazliwosc jest tak duza, ze dentysta musi zastosowac srodki zmniejszajace wrazliwosc, az do czasu kiedy miazga broniac sie sama wytworzy zebine wtorna. Najczesciej zalecane sa pasty do zebow z uzyciem fluorku sodu i azotanu potasu. Niektore badania calkowicie wykluczyly jakiekolwiek korzystne dzialanie fluoru na nadwrazliwosc zeba.
Uzycie fluoru po zabiegu glebokiego czyszczenia na przyzebiu
(scaling and root planing)
Wytrawiacze o niskm pH
Niektore zwiazki chemiczne takie jak kwas cytrynowy lub plyny z fluorem sa uzywane po czyszczeniu glebokim do oczyszczenia powierzchni korzeni. Substancje te usuwaja najbardziej zewnetrzna warstwe powodujac powstanie malych zaglebien w zebinie i cemencie, co sprzyja powstawaniu nowego przyczepu nablonkowego i zmniejszeniu sie glebokosci patologicznych kieszonek. Najnowsze badania pokazuja jednak, ze zwiazki fluoru zastosowane tuz po zabiegu powoduja zahamowanie przyczepiania sie fibroblastow (komorki odpowiedzialne za tworzenie sie wlokien kolagenowych przyczepu nablonkowego) i nie powinno byc stosowane tuz po zabiegu. Stosowanie fluoru powinno byc odroczone do czasu kiedy nowy przyczep jest juz utworzony.
Wytrawiacze o obojetnym pH
Wielu badaczy twierdzi, ze tego rodzaju srodki nie sa tak toksyczne na tkanki zywe jak wyzej wymienione o wysokiej kwasowosci. Jak do tej pory nie ma literatury udowadniajacej niekorzystny wplyw EDTA (nazwa srodka o duzych wlasciwosciach chelatujacych) na tkanki miekkie przyzebia. W trakcie jego uzycia powstaja glebokie dolki w cemencie, ktore umozliwiaja przyczepianie sie wloknom kolagenowym nowo formulujacego sie przyczepu miedzy zebem a koscia.
Malo informacji istnieje na temat wplywu jonu fluoru na przyzebie. W przeciwienstwie do bogatej literatury na temat zwiazkow fluoru z prochnica. U pacjentow z chorobami przyzebia fluor jest najczesciej stosowany do zwalczania nadwrazliwosci zeba jak rowniez do zapobiegania prochnicy korzeni. W przyszlosci fluor moze byc calkowicie wyeliminowany, gdyz nowe badania na poziomie molekularnym moga pozwolic na zbadanie i ewentualne wprowadzenie jako lekarstw dwoch bialek 2 i 4 podobnych w skladzie do budowy bialka kostnego. Kazde z nich jest badane w kierunku mozliwosci indukowania tworzenia nowej zebiny, cementu i wlokien kolagenowych. Jest wiec prawdopodobne, ze zamiast zwiazkow chemicznych typu fluor bedziemy stosowac precyzyjne molekuly biologiczne, ktore calkowicie wyeliminuja problem nadwrazliwosci zebow i prochnicy korzeni.
