Moj styczniowy artykul poswiecilam nowej ustawie Prawo o dzialalnosci gospodarczej, ktorej projekt, zgodnie z obowiazujacymi przepisami prawa polskiego, bedzie mogl byc wcielony w zycie na wiosne przyszlego roku. Juz teraz jednak zasygnalizowalam Panstwu jak ma wygladac przyszla ustawa, ktora przeszla pomyslnie przez pierwsze czytanie w Sejmie, a niedlugo (prawdopodobnie przelom marca i kwietnia) odbedzie sie czytanie drugie.
Obiecalam Panstwu wowczas, ze kolejny artykul poswiece sprawom prawa dewizowego. Co prawda, mialo byc juz w lutym, ale z powodu nawalu zajec… nie zdazylam. Niektorzy mogli przez ten czas odpoczac od moich rozwazan.
Dzisiaj chcialabym zajac sie krotkim omowieniem bardzo waznej w funkcjonowaniu kazdego kraju ustawy Prawo dewizowe uchwalonej 18 grudnia 1998 r.
Nie jest to projekt, lecz konkretna ustawa, prawo obowiazujace wszystkich mieszkajacych w Polsce, jak i tych, ktorzy czasami tam w interesach zamieszkuja i zajmuja sie dzialalnoscia gospodarcza oraz tych, ktorzy prowadza na terenie Polski dzialalnosc gospodarcza, inwestuja itp.
Mam wiec nadzieje, ze artykul zainteresuje Panstwa na tyle, ze sami zechcecie siegnac do tekstu nowej ustawy, ktora zaczela obowiazywac od 12 stycznia 1999 r. z wyjatkiem art. 30, ktory wszedl w zycie juz 1 stycznia 1999 (na mocy tego artykulu we wszystkich dotychczasowych przepisach wyraz " ecu" zastapiono automatycznie wyrazem " euro"- dla wyjasnienia dodam dla tych z Panstwa, ktorzy nie sledza miedzynarodowych ustalen walutowych na biezaco, ze " euro" to nowa wspolna waluta krajow Unii Europejskiej, ktorej kurs ustala sie codziennie na podstawie koszyka walut 11 krajow Unii (Niemcy, Francja, Wlochy, Belgia, Luksemburg, Hiszpania, Holandia, Austria, Portugalia, Finlandia, Irlandia). Jej kurs wobec kazdej z walut skladowych mozna sprawdzic w kazdym banku, a takze czesto w polskiej prasie ekonomicznej.
Ustawa Prawo dewizowe jest rzeczywiscie bardzo mloda w rozumieniu prawa, gdyz uchwalono ja dopiero 18 grudnia 1998 r. (Dziennik Ustaw Nr 160, poz. 1063).
Zastapila ona wysluzone juz stare Prawo dewizowe z grudnia 1994 r. i jest bardzo waznym krokiem, ktory zbliza Polske do prawodawstwa krajow z dobrze funkcjonujacym systemem bankowym, finansowym.
Najwazniejszym zalozeniem prawodawcow bylo dalsze zlagodzenie przepisow dewizowych oraz wprowadzenie rownorzednosci zlotowki z walutami obcymi. Zloty stal sie bowiem rowny walutom obcymi w zakresie dokonywania i rozliczania obrotu dewizowego z zagranica. Terminem "obrot dewizowy" okresla sie wobec tego takze platnosci w zlotych oraz transfer zlotych za granice.
Cale nazewnictwo, ktore wystepuje w Prawie dewizowym dostosowano do terminologii miedzynarodowych kol finansowych, organizacji miedzynarodowych ( OECD, Miedzynarodowy Fundusz Walutowy, Unia Europejska).
Zmienilo sie wiec kilka okreslen, ktore wystepowaly w starym prawie dewizowym. Pojecia osoby krajowej i zagranicznej zastapiono np. nowymi okresleniami rezydenta i nierezydenta. Ich znaczenie w praktyce pozostalo takie samo.
Generalna zasada nowego Prawa dewizowego jest "wszystko, co nie jest wyraznie zakazane, jest przez prawo dozwolone". Nie nalezy jednak naduzywac tej swobody, a najlepiej dokladnie zapoznac sie z przepisami ustawy, ktora dzisiaj tylko Panstwu krotko charakteryzuje.
Co to oznacza w praktyce, czy rzeczywiscie jest juz tak dobrze, ze prawie wszystko jest dozwolone? W przypadku polskiego prawa dewizowego zasada ta oznacza, ze poza wyraznie sprecyzowanymi ograniczeniami istnieje swoboda posiadania wartosci dewizowych i dokonywania obrotu dewizowego.
Liberalizacja jest dosc duza, zwlaszcza w zakresie tzw. obrotu biezacego.
Nalezy sie Panstwu male wyjasnienie. Przepisy nowej ustawy dziela obrot dewizowy z zagranica na obrot biezacy i kapitalowy. Takie rozroznienie jest zreszta stosowane powszechnie na calym swiecie.
Prawo dewizowe wprowadzilo calkowita swobode w zakresie obrotu biezacego, zarowno przy zawieraniu transakcji, jak tez przekazywaniu naleznosci za granice. Nalozone ograniczenia dotycza tylko obrotu kapitalowego z nielicznymi wyjatkami.
Obrot biezacy obejmuje bardzo dluga liste czynnosci, ale sa one bardzo czesto stosowane, totez ponizej dla wygody Panstwa wymienie je w kolejnosci, ktora podaje ustawa:
· umowy o nabywanie towaru, swiadczenie uslug, nabywanie lub ustanawianie praw na dobrach niematerialnych,
· pozyczki i kredyty przeznaczone na finansowanie swiadczen niepienieznych w ramach tych umow,
· odraczanie platnosci za takie swiadczenia,
· przychody z prowadzenia przedsiebiorstwa, z uczestnictwa w zysku spolki, przychody z tytulu odsetek od pozyczek i kredytow oraz od kwot zdeponowanych na rachunkach,
· swiadczenia na utrzymanie czlonkow rodziny nalezacych do I i II grupy podatkowej w rozumieniu przepisow ustawy z dnia 28 lipca 1983 o podatku od spadkow i darowizn (Dz. U. z 1997 Nr 16, poz. 89, Nr 137, poz. 926, Nr 139, poz. 932),
· emerytury, renty, swiadczenia spoleczne, alimenty,
· nagrody i wygrane w konkursach i grach losowych, organizowanych na podstawie przepisow kraju, w ktorym sa one organizowane,
· platnosci z tytulu swiadczen publicznoprawnych, w tym podatkow, oraz naleznosci celnych przywozowych i wywozowych, a takze swiadczenia z tytulu ich zwrotu dokonywane przez wlasciwe organy oraz upowaznione podmioty,
· roszczenia odszkodowawcze i odszkodowania,
· roszczenia i naleznosci z tytulu bezpodstawnego wzbogacenia zwiazane z obrotem dewizowym z zagranica, ktorego dokonywanie nie wymaga zezwolenia dewizowego, a w pozostalym zakresie - o ile zostana stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sadowym.
Nowa ustawa bardzo liberalnie traktuje wlasnie obrot biezacy. Nalezy dodac, ze wraz z wejsciem w zycie nowego Prawa dewizowego, przestaly obowiazywac zasady ogolnych zezwolen dewizowych.
Jedynie przy czynnosciach, ktore wedlug prawa poddaje sie reglamentacji, beda nadal obowiazywac zezwolenia indywidualne, do udzielania ktorych upowazniony jest Minister Finansow.
Takie zwolnienie Minister Finansow moze wprowadzac wobec wszystkich lub okreslonej tylko kategorii podmiotow oraz wszystkich lub tylko scisle okreslonych czynnosci.
Obrot kapitalowy okreslony jest bardzo ogolnie jako "inny niz biezacy obrot z zagranica". Podzielony on zostal na kilka grup: inwestycje bezposrednie, inwestycje portfelowe, obrot kredytowy, obrot gwarancyjny, obrot gospodarczy i pozostaly.
Ustawa nie charakteryzuje wszystkich rodzajow obrotu kapitalowego. Wymienia tylko te, ktore wymagaja uzyskania zezwolenia dewizowego. Wszystkie pozostale rodzaje obrotu kapitalowego nie sa objete restrykcjami. Z ustawy wynika, ze o tym, czy dany rodzaj obrotu kapitalowego bedzie wymagal uzyskania zezwolenia dewizowego, moga zadecydowac takie czynniki jak:
· umiejscowienie inwestycji (zezwolenia bedzie wymagalo np. dokonywanie przez rezydentow inwestycji bezposrednich w krajach nie nalezacych do Organizacji Wspolpracy Gospodarczej i Rozwoju albo w krajach, z ktorymi Polska nie zawarla umow o popieraniu i wzajemnej ochronie inwestycji);
· czas transakcji (wymogiem uzyskania zezwolenia objete bedzie np. dokonywanie obrotu kredytowego doprowadzajacego do powstania dlugu, ktorego termin splaty jest krotszy niz jeden rok);
· charakter transakcji (np. dokonywanie przez nierezydentow obrotu depozytowego jesli obejmuje on deponowanie waluty polskiej w formie lokat terminowych na krocej niz okres trzech miesiecy, a deponowana kwota jest wyzsza od 500 tysiecy zl).
Utrzymany zostal obowiazek dokonywania i przyjmowania platnosci i transferu dewiz za granice za posrednictwem bankow, ale ustawa przewiduje kilka wyjatkow od tej reguly np. platnosci dokonywane miedzy osobami fizycznymi nie zwiazane z prowadzona przez nie dzialalnoscia gospodarcza lub wykonywaniem wolnego zawodu, a takze wywoz i przywoz wartosci dewizowych w kwocie nie przekraczajacej 5 tys. euro (jest to wlasnie wysokosc kwoty pieniedzy w gotowce, ktora mozna miec przy sobie).
Z obowiazku korzystania z posrednictwa bankow zwolniono takze przekazy, platnosci dokonywane za posrednictwem Poczty Polskiej w kwocie, nie przekraczajacej 5 tys. euro, a takze przekazy dokonywane za posrednictwem rezydentow w kwocie nie wyzszej niz 10 tys. euro.
Ustawa przewiduje, ze na prowadzenie dzialalnosci kantorowej potrzebne bedzie uzyskanie zezwolenia. Ustawa precyzuje zakres czynnosci, ktore moga wykonywac rezydenci po uzyskaniu zezwolenia na prowadzenie kantoru. Oprocz tego Minister Finansow, w osobnym rozporzadzeniu, okresli szczegolowe warunki prowadzenia dzialalnosci kantorowej.
Rezydenci (w dawnym nazewnictwie osoby krajowe) zobowiazani sa do sciagania do kraju posiadanych za granica wartosci dewizowych i zlotowek. Jesli osoby bedace rezydentami pracuja za granica i uzyskaja tam wartosci dewizowe za wykonywana prace, zobowiazane sa zapewnic transfer tych wartosci dewizowych z zagranicy w terminie dwoch miesiecy od dnia powrotu do kraju.
Poniewaz nowa ustawa zrownala walute polska z dewizami, wprowadzajac pelna wymienialnosc zlotego, wszystkie transakcje w obrocie z zagranica, zobowiazania pieniezne moga byc okreslane nie tylko w walutach wymienialnych, ale teraz rowniez w zlotych.
Bardzo wazny z punktu widzenia osob prowadzacych dzialalnosc gospodarcza jest rozszerzony obowiazek udzielania bankowi ustnych i pisemnych wyjasnien oraz udostepniania im wymaganych dokumentow w sprawach, ktore objete zostaly kontrola dewizowa.
Jesli ktos dokonuje transferu dewiz za granice musi podac tytul (powod) transferu lub platnosci, a na zadanie banku przedstawic dokumenty potwierdzajace, ze dana platnosc nie wymaga zezwolenia dewizowego (faktura, umowa pozyczki itp.)
Uwaga! Wszystkie transfery za granice w wysokosci powyzej 20 tys. euro, dokonywane na rzecz nierezydenta (w dotychczasowym nazewnictwie osoby niekrajowej) podlegaja obowiazkowi przedstawiania w banku stosownych dokumentow potwierdzajacych potrzebe transferu (umowa kupna i sprzedazy, darowizna itp.), jak i dokumenty stwierdzajace, ze taki transfer nie wymaga zezwolenia dewizowego.
Dodatkowym wymogiem, ktory nie wystepowal w poprzednim Prawie dewizowym jest wymog zawarty w artykule 14, ust. 5, ktory brzmi nastepujaco: " W przypadku gdy przedmiotem transferu za granice jest przychod lub dochod nierezydenta, w odniesieniu do ktorego, na podstawie odrebnych przepisow oraz postanowien umow miedzynarodowych, ktorych Rzeczpospolita Polska jest strona, nierezydent podlega w kraju obowiazkowi podatkowemu, dokonanie transferu wymaga przedstawienia bankowi dokumentow wydanych przez wlasciwy miejscowo urzad skarbowy, potwierdzacych wygasniecie zobowiazania podatkowego wynikajacego z tego obowiazku".
Sformulowanie to moze zrodzic szereg nieporozumien, ktore juz dzisiaj uwidaczniaja sie przy probie transferu np. przez rezydenta wyplacajacego nierezydentowi za granica naleznosci z tytulu dywidend, naleznosci licencyjnych lub odsetek.
W takim przypadku zobowiazanie podatkowe powstaje faktycznie dopiero w momencie wyplaty i transferu tych naleznosci za granice, a dodatkowo termin jego zaplaty przez platnika przypada najwczesniej na siodmy dzien miesiaca nastepujacego po miesiacu, w ktorym ta wyplata nastapila.
Co ma zrobic w takim przypadku rezydent, ktory chce dokonac zgodnie z prawem transferu dywidend naleznych jego zagranicznemu (a wiec nierezydentowi) partnerowi?
W swietle przepisow musi on uzyskac potwierdzenie z urzedu skarbowego o wygasnieciu zobowiazania podatkowego. Rodzi sie tu jednak sluszne podejrzenie, ze zaden urzad skarbowy nie bedzie chcial podobnego zaswiadczenia wydac, skoro zobowiazanie podatkowe w ogole nie powstalo. Tworzy to jakby zamkniety krag, z ktorego nie ma wyjscia, gdyz bank nie bedzie chcial dokonac transferu bez zaswiadczenia urzedu skarbowego, a urzad skarbowy nie wyda takiego zaswiadczenia, gdyz nie dokonano wyplaty i transferu, ktore taki obowiazek rodza.
Ratunkiem przewidzianym przez ustawodawce w tym wypadku jest nastepny ustep Prawa dewizowego (art. 14, ustep 6), ktory mowi, ze gdy w momencie dokonywania transferu przez rezydenta na rzecz nierezydenta, nie posiada on stosownych dokumentow z urzedu skarbowego (a rzecza prawie niemozliwa jest aby je posiadal, co przedstawilam wyzej), dopuszcza sie mozliwosc warunkowego transferu, pod warunkiem zlozenia bankowi pisemnego oswiadczenia w sprawie przyczyn braku dokumentow. Ponadto oswiadczenie powinno zawierac zobowiazanie do przedstawienia dokumentow niezwlocznie po ich uzyskaniu, nie pozniej jednak niz w okresie trzech miesiecy od dokonania transferu.
Nowe Prawo dewizowe daje, w sytuacji zagrozenia realizacji zalozen polityki pienieznej mozliwosc wprowadzenia nadzwyczajnych ograniczen w obrocie dewizowym przez Rade Ministrow (art. 17) w drodze rozporzadzenia wydanego zgodnie z wnioskiem Rady Polityki Pienieznej, w stosunku do rezydentow i nierezydentow, dokonujacych obrotu kapitalowego innego niz inwestycje bezposrednie, polegajace na obowiazku utrzymywania przez nich nieoprocentowanego depozytu na specjalnie w tym celu zalozonym rachunku bankowym w Narodowym Banku Polskim.
Gdy zagrozenie dotyczy stabilnosci i integralnosci calego systemu finansowego Polski, Rada Ministrow moze w drodze rozporzadzenia wprowadzic nadzwyczajne ograniczenia, do ktorych zaliczyc mozna np:
· obowiazek odsprzedazy zagranicznych srodkow platniczych przez rezydentow podmiotom wskazanym w rozporzadzeniu;
· obowiazek wyrazania zobowiazan pienieznych i dokonywania platnosci w obrocie dewizowym z zagranica wylacznie w walutach wymienialnych;
· obowiazek uzyskania zezwolenia dewizowego na dokonywanie obrotu dewizowego nawet w sytuacjach, w ktorych przy braku zagrozenia takie zezwolenie nie jest wymagane.
Takie nadzwyczajne ograniczenia mozna oczywiscie wprowadzic tylko w naprawde uzasadnionych przypadkach zagrozenia calego systemu finansowego kraju, a w szczegolnosci w sytuacjach znacznego zmniejszenia sie rezerw dewizowych RP; zalamania rownowagi bilansu platniczego; nadmiernego i bardzo szybkiego wzrostu podazy pieniadza wywolanego naplywem kapitalu z zagranicy w rozmiarach utrudniajacych kontrole.
Prawo dewizowe upowaznia tez Rade Ministrow do wprowadzania zakazow i ograniczen w celu wykonania rezolucji Rady Bezpieczenstwa ONZ.
Nowe Prawo dewizowe wprowadzilo duza swobode i praktycznie brak ograniczen w obrocie biezacym, natomiast wymogiem uzyskania zezwolen dewizowych objeto obrot kapitalowy.
Tam gdzie stosownie do przepisow wymagane jest uzyskanie takich zezwolen, musi istniec takze kontrola dewizowa.
W swietle ustawy do kontroli dewizowej uprawnione sa instytucje: Narodowy Bank Polski, banki, organy administracji celnej (takze nieraz Strazy Granicznej), jednostki Poczty Polskiej, przy czym Minister Finansow wraz z Ministrami Spraw Wewnetrnych i Administracji oraz Ministrem Lacznosci okresla zakres kontroli dewizowej oraz rodzaje dokumentow uprawniajacych do wywozu, przekazywania za granice wartosci dewizowych (Rozporzadzenie Ministra Finansow z dnia 8 stycznia 1999 r.).
To samo Rozporzadzenie towarzyszace Ustawie wprowadza rowniez ograniczenie co do kwoty nabycia przez rezydenta nieruchomosci za granica. Kwota ta nie moze byc wieksza niz 50 tys. euro.
Ostatni rozdzial ustawy Prawo dewizowe (i zarazem najobszerniejszy) dotyczy sankcji prawno - skarbowych przewidzianych w ustawie za naruszenie nakazow i zakazow wprowadzonych przez ustawe.
Podsumowujac nowa ustawe: z jednej strony wniosla ona duza liberalizacje przepisow w zakresie biezacego obrotu kapitalowego, z drugiej strony jednak nie wprowadzila ulatwien w zakresie zawierania transakcji terminowych, gdyz caly czas warunkiem zawarcia transakcji wymiany walut jest posiadanie wymagalnego tytulu. W praktyce oznacza to pokazanie kontraktu, ktory udowadnia, ze w okreslonym terminie w przyszlosci bedziemy mieli wplywy lub wyplaty dewizowe.
Ustawa poszerza znacznie wewnetrzny rynek dewizowy poprzez zrownanie zlotego z innymi walutami i zlikwidowanie restrykcji w handlu dewizami miedzy bankami i innymi podmiotami.
Ocene czy jest bardziej liberalna czy restrykcyjna w stosunku do poprzednio obowiazujacego Prawa dewizowego oraz Ogolnych zezwolen dewizowych wydanych przez Ministra Finansow pozostawiam Panstwu.
Oczywiscie omawiana Ustawa Prawo dewizowe jest dostepna do wgladu w naszym Wydziale Handlowym. Raz jeszcze przypominam, ze opublikowana zostala w ubieglorocznym Dzienniku Ustaw Nr. 160, poz.1063.
