Szczepienia zwierzat pozostaja wciaz kluczowym elementem w opiece weterynaryjnej. Wlascicielom zwierzat daja gwarancje, ze ich czworonogi maja pelna ochrone przed chorobami zakaznymi, a spoleczenstwu - dobra kontrole nad wystepowaniem wielu chorob, w tym chorob odzwierzecych, tak zwanych zoonoz (przenoszonych ze zwierzat na ludzi).
Pojawiajace sie w ostatnich latach zaawansowane biotechnologie i odkrycia inzynierii genetycznej pozwalaja nam lepiej zrozumiec bardzo wiele aspektow dzialania ukladu odpornosciowego (immunulogicznego) u zwierzat zarowno na poziomie komorkowym jak i molekularnym. Na efekty tych postepow w klinikach weterynaryjnych nie trzeba dlugo czekac. Natychmiast pojawiaja sie nowe szczepionki przeciwko wielu chorobom wirusowym i bakteryjnym. Nowe generacje szczepionek staja sie bezpieczniejsze, bardziej efektywne i beda w przyszlosci skierowane nie tylko przeciwko tradycyjnym chorobom, ale takze przeciwko chorobom grzybiczym, pasozytniczym, autoimmunologicznym, endokrynologicznym, niektorym rodzajom raka, czy tez zwiazane beda z roznymi aspektami rozrodu u zwierzat.
Podstawowa rola ukladu odpornosciowego w organizmie jest rozroznianie pomiedzy elementami wlasnymi organizmu a cialami obcymi, ochrona organizmu przed cialami obcymi (mikroorganizmy, substancje chemiczne itd.) i rozwiniecie calego szeregu mechanizmow obronnych (inaktywacja agresora, liza - rozpuszczenie enzymatyczne, aglutynacja i precypitacja przeciwcialami, fagocytoza).
O odpornosci zwierzat na choroby decyduja wystepujace w organizmie dwa typy odpornosci czynnej oraz odpornosc bierna, nabyta przez wchloniecie z siara matki przeciwcial odpornosciowych. Odpornosc czynna niespecyficzna stanowia naturalne odruchy zwierzat (kichanie, wymiotowanie, kaszel itd), bariery blon sluzowych ukladu oddechowego, czy pokarmowego z zawartymi w nich niespecyficznymi komorkami odpornosciowymi i substancjami biologicznie aktywnymi, pH kwasu zoladkowego, uklady ekologiczne w przewodzie pokarmowym, bariera skory z jej wydzielinami, bariera szpiku kostnego z cala grupa komorek (limfocyty, monocyty, makrofagi, komorki eozynofilne). Drugi typ odpornosci czynnej, tak zwany specyficzny (adaptacyjny) charakteryzuje sie tak zwana pamiecia komorkowa - obecnoscia bardzo aktywnych limfocytow pamieci T - symulujacych wydzielaniem cytokinin (aktywatorow) i limfocytow B kierujacych produkcja przeciwcial odpornosciowych (specyficznych bialek gamaglobulinowych reagujacych z agresorem - wyrozniamy grupy IgA, IgE, IgG itd.)
Kazda zaplodniona komorka jajowa zawiera calkowita informacje genetyczna o przyszlym ukladzie immunologicznym. W pierwszym tygodniu zycia prenatalnego kociat lub szczeniat w woreczku zoltkowym zarodka pojawiaja sie komorki hematopoetyczne, ktore sa prekursorami ukladu odpornosciowego. W 25-35 dniu zycia plodu komorki ukladu pojawiaja sie w watrobie, by w 30-35 dniu migrowac do szpiku kostnego. W 40-45 dniu zycia rozwija sie bardzo wazny organ ukladu - grasica. W koncowym okresie ciazy, 55-65 dzien, system odpornosciowy jest juz calkowicie rozwiniety. Koniec ciazy i okres po urodzeniu to takze bardzo intensywny rozwoj systemu odpornosciowego blon sluzowych (nieco odmiennego od reszty systemu).
W podejmowaniu wczesniejszych szczepien u mlodych zwierzat na przeszkodzie stoja tak zwane fizjologiczne imunoosupresje (zahamowania wlasciwej reakcji - odpowiedzi immunologicznej po podaniu szczepionki) oraz interferencje. Od urodzenia do drugiego tygodnia zycia u szczeniat i kociat wystepuje tak zwana immunoosupresja temperaturozalezna, a w czwartym i piatym tygodnia zycia wystepuje ummunoosupresja wynikajaca z niedoborow pokarmowych. System termoregulacji u noworodkow kocich i psich (od 0 do 2 tygodnia) nie funkcjonuje, a temperatura ciala noworodkow osiaga 37 stopni Celsjusza. Temperatura 37 stopni Celsjusza jest temperatura optymalna dla funkcjonowania ukladu odpornosciowego. Pojawiajaca sie w czwartym i piatym tygodniu immunosupresja pokarmowa jest wynikiem niedoboru witaminy E i selenu w mleku matki i moze byc skrocona przez podanie tych skladnikow w diecie. Odpornoscia, ktora chroni mlode zwierzeta do siodmego tygodnia zycia jest odpornosc bierna, nabyta przez wchloniecie w ciagu pierwszych 72 godzin zycia przeciwcial z siara matki. Przeciwciala siarowe utrzymuja sie do 8-16 tygodni, a poziom ich znaczenia spada juz w 5-6 tygodniu zycia. Ta pozostala nieznaczna ilosc przeciwcial siarowych moze interferowac - oddzialywac z antygenami szczepionkowymi obnizajac skutecznosc wakcynacji. Pojawiajaca sie wiec sporna kwestia z jednej strony interferencji przeciwcial ze szczepionkami oraz immunosupresji, a z drugiej strony koniecznosc jak najszybszego zabezpieczenia mlodych zwierzat przed wieloma groznymi chorobami wychowu rozwiazana zostaje nastepujaco. Przyjmuje sie, ze 7-8 tydzien zycia zwierzat jest okresem najbardziej korzystnym do zainicjowania profilaktycznych szczepien ochronnych, a rozpoczete w tym czasie szczepienia powtarza sie trzykrotnie co 2-3 tygodnie do 16 tygodnia zycia zwierzecia. Ten sposob postepowania daje praktycznie 100% gwarancje, ze zwierze nabylo czynna odpornosc na najbardziej grozne choroby wychowu. Szczepionki stosowane u mlodych zwierzat sa szczepionkami poliwalentnymi - skierowanymi przeciwko kilku chorobom, w odroznieniu od monowalentnych - skierowanych przeciwko jednej chorobie, ktore sa rowniez z powodzeniem stosowane.
Szczepionki skomponowane dla psow z reguly zawieraja antygeny:
- wirusa parwowirozy,
- wirusa nosowki,
- koronawirus,
- adenovirus typ-2,
- wirus parainfluenzy.
Szczepionki skomponowane dla kotow zawieraja antygeny:
- wirusa zapalenia krtani i tchawicy,
- caliciwirus,
- wirusa panleukopenii.
Nieco odmiennie wyglada szczepienie przeciwko wsciekliznie, ktora to szczepionke rekomenduje sie od 16 tygodnia zycia, czy szczepienie przeciwko bialaczce kotow, ktore wymaga wczesniejszego testu.
Inne czynniki, ktore moga wywolac immunosupresje u malych zwierzat to wirus FIV u kotow (podobny do HIV u ludzi), wirus bialaczki kotow ( FeLV), niedobory pokarmowe, stres, leki immunosupresyjne (sterydy przeciwzapalne).
Generalnie szczepionki mozna podzielic ze wzgledu na zawarte w nich jakosciowo antygeny szczepionkowe na dwie grupy. Szczepionki zmodyfikowane - infekcyjne, na przyklad zmodyfikowane zywe wirusy, czy tak zwane rekombinaty (najbardziej nowoczesne szczepionki nie zawierajace adjuwantow). Szczepionki nieinfekcyjne zawierajace fragmenty wirusa, grupy bialek bakteryjnych itd. (tradycyjnie produkowane z adjuwantami - substancjami przedluzajacymi w organizmie utrzymywanie sie antygenow szczepionkowych).
Zaawansowane biotechnologie pomagaja obecnie produkowac szczepionki bardzo skomplikowane antygenowo dajace duzo lepsza odpowiedz immunologiczna organizmu po ich podaniu. Do ich produkcji wykorzystuje sie bardzo szybko namnazajace linie komorkowe, bakterie (np. Escherichia coli) czy drozdze.
Nowoczesne szczepionki rekombinowane sa bardziej efektywne - dajace odpornosc na 1-3 lata, bardziej bezpieczne - bez reakcji uczuleniowych, powodowania fibrosarkomy (u kotow rodzaj raka) czy anemii hemolitycznej u psow.
Nowoczesny staje sie takze sposob podejscia do problemu szczepien. Szczepienia staja sie bardziej zindywidualizowane - rozpatrywane dla kazdego zwierzecia oddzielnie ze wzgledu na jego aktywnosc np. psy mysliwskie, koty pozostajace wylacznie w domu, zwierzeta czesto przechowywane w przechowalniach ze wzgledu na nieobecnosc wlasciciela itd.
Postep, ktory dokonal sie w ostatnich latach w dziedzinie wakcynologii zaowocowal tym, ze ilosc przypadkow wystepowania chorob wirusowych czy bakteryjnych, groznych przed laty drastycznie sie zmniejszyla, a jakosc i roznorodnosc szczepionek zmniejszyla ilosc wizyt wlascicieli zwierzat z kilkunastu do kilku, w zaleznosci od wieku zwierzat. Nalezy z cala powaga podkreslic, ze tylko systematycznosc wizyt lekarskich, systematycznosc szczepien oraz systematycznosc kilku najprostrzych zabiegow profilaktycznych (stosowanie srodkow przeciwko pasozytom zewnetrznym i robakom sercowym) daje gwarancje dobrego zdrowia u naszych czworonogow.
