Bardzo czesto przy okazji wizyt weterynaryjnych jestescie Panstwo proszeni o przyniesienie probek kalu zwierzat do badania na obecnosc pasozytow. Test wykonywany tak zwana metoda flotacji jest w miare szybki i skuteczny, pozwala takze wykryc rozne formy rozwojowe pasozytow, glownie nicieni jelitowych, pierwotniakow, rzadziej tasiemcow, ogolnie wiec zorientowac sie w sytuacji parazytologicznej srodowiska zwierzecia oraz ulatwic wlascicielowi podjecie decyzji o odrobaczaniu zwierzecia.
Okolo kilkuset pasozytow (gatunkow jest tysiace) nalezacych taksonomicznie do grupy pierwotniakow, przywr, tasiemcow, nicieni (pasozyty wewnetrzne), pajeczakow i owadow (pasozyty zewnetrzne) moze zagrazac dobrej kondycji, zdrowiu czy zyciu zwierzat. Koncentrujac sie na naszych czworonoznych ulubiencach, traktowanych czesto jak najblizsza rodzina, a nie odrobaczanych regularnie, nalezy pamietac o potencjalnym rezerwuarze wielu chorob pasozytniczych jaki moga one stanowic dla innych zwierzat i ludzi. O ile produkty spozywcze, ich produkcja i obrot mogace stwarzac potencjalne zagrozenia chorobami pasozytniczymi, obwarowane sa przepisami sanitarnymi i sa pod stala kontrola agencji i inspektorow do tego powolanych, o tyle kontrola zagrozen pasozytami ze strony na przyklad psow i kotow wynika wylacznie z rozsadnego podejscia do tego problemu ich wlascicieli i wysokiej etyki pracy lekarzy weterynarii.
Praktycznie kazde zwierze, kazdy organ organizmu zwierzecego moze byc zaatakowany przez rozne gatunki pasozytow, stajac sie ich miejscem bytowania i rozmnazania. W zaleznosci od intesywnosci inwazji pasozytniczej objawy manifestowane przez zwierzeta moga byc niewidoczne, nieznaczne, gwaltowne lub fatalne w skutkach. Ze wzgledu na ograniczony dostep naszych psow i kotow do swiezej zywnosci (gotowe diety) oraz ograniczona swobode poruszania sie, liczba pasozytow zagrazajacych naszym zwierzetom zawezona jest do kilkunastu najpowszechniej wystepujacych.
Zarowno postacie larwalne jak i postacie dorosle pasozytow moga zagrazac zdrowiu zwierzat i ludzi. Pasozyty wewnetrzne wymagaja w swoich cyklach rozwojowych zywicieli glownych (ostatecznych),gdzie moga dojrzewac i rozmnazac sie oraz zywicieli posrednich (przypadkowych) , gdzie moga rozwijac sie rozne formy larwalne pasozytow. Zywicielami posrednimi z reguly sa inne ssaki, owady (komary, pchly) i przypadkowo ludzie.
Do najczesciej spotykanych pasozytow psow i kotow naleza nuzence, swierzbowce, kleszcze, pchly, kodcydia, toksoplazmy, tasiemce (ang. tapeworms) i nicienie (ang. hookworms, heartworms, roundworms, whipworms).
Nuzence (Demodex spp.)i swierzbowce (Sarcoptes spp.) sa pasozytami skornymi, drazniacymi i uszkadzajacymi ten organ, w wielu przypadkach stanowiacymi pierwotna przyczyne infekcji ucha zewnetrznego i zapalen skory.
Czasami swierzbowce psie i kocie, ktore nie sa w stanie rozwijac sie i rozmnazac w skorze czlowieka, moga przez przypadkowy, bezposredni kontakt wywolywac zmiany zapalne skory u ludzi. Zwierzeta poddane natychmiastowej terapii przeciwpasozytniczej przestaja byc rezerwuarem tych pasozytow, a zmiany skorne u osob zainfekowanych ustepuja samoistnie po 3-4 tygodniach.
Kleszcze (Ixodes spp.) atakujace glownie okolice uszu i szyi u psow i odzywiajace sie krwia sa czesto nosicielami bakteryjnej choroby tzw. boreliozy (ang. Lyme disease) oraz wirusowej choroby Rocky Mountain fever groznej zarowno dla zwierzat jak i ludzi.
Pchly (Ctenocephalides spp.) irytujace zwierzeta ugyzieniami i odzywiajace sie krwia sa przyczyna tzw. pchlich alergii skornych, moga byc zywicielami posrednimi tasiemca psiego ( Dipylidium caninum) oraz nosicielami riketsji. Samice tych owadow po nassaniu sie krwi w ciagu 24 godzin zaczynaja skladac okolo 50-100 jaj dziennie. Jaja te znajdujac w miejscach przebywania zwierzat (kocyki, wykladziny itd.) dobre warunki do rozwoju przeksztalcaja sie w ciagu 2-3 tygodni kolejno w larwy, poczwarki i postacie dorosle atakujac ponownie nasze czworonogi. Przy braku zywiciela glownego, pchly moga przypadkowo atakowac czlowieka. Do bardzo rzadkich przypadkow naleza zarazenia sie ludzi tasiemcem psim przez polkniecie pchel.
Kokcydia (Isospora spp.)wywolujace czasami krwawe biegunki, spadek masy ciala i odwodnienie u zwierzat sa latwe do zdiagnozowania i terapii.
Toksoplasmy (Toxoplasma gondii) zagrazaja glownie mlodym zwierzetom wywolujac zapalenie miesnia sercowego, zapalenia mozgu i opon mozgowych, zapalenia pluc oraz uszkodzenia watroby. Nosicielami tych groznych rowniez dla ludzi pasozytow sa glownie ptaki i koty, rzadziej psy. Zarazenie tym pasozytem u ludzi nastepuje przez zjedzenie niedogotowanego miesa wieprzowego badz zywnosci zanieczyszczonej kocim kalem. Tachyzoity - postacie rozwojowe tych pierwotniakow moga zagrazac ciazy u kobiet, uszkadzajac plod ludzki.
Tasiemczyce wywolywane sa u zwierzat przez gatunki Dipylidium caninum, Echinococus spp., Taenia spp. Formy dorosle pasozytow bytujace w jelitach rzadko wywoluja powazne problemy u zwierzat, a objawy uzaleznione od intensywnosci inwazji, wieku i kondycji zwierzat to poirytowanie, spaczony apetyt, matowa siersc, czasami konwulsje i drgawki, niekiedy biegunki . Diagnoza tasiemczyc u zwierzat opiera sie glownie na znalezieniu w kale czlonow pasozyta, rzadziej jaj. O ile organizm ludzki dla znanych nam wszystkim dwoch gatunkow tasiemca, uzbrojonego i nieuzbrojonego ( T. solium i T. saginata) jest zywicielem glownym, a miejscem pasozytowania tychze sa jelita cienkie, o tyle dla wielu gatunkow tasiemcow typowo zwierzecych czlowiek moze stac sie zywicielem posrednim (przypadkowym), a postacie larwalne tych pasozytow tzw. metacysty umiejscawiaja sie w formie otorbionych cyst w narzadach jamie brzusznej czlowieka. Zarazenie tasiemcami typowo zwierzecymi, jak w wiekszosci inwazji pasozytniczych nastepuje droga pokarmowa przez zjedzenie zywnosci zanieczyszczonej jajami pasozytow, w przypadkach szczegolnych przez polkniecie pchel bedacych zywicielami posrednimi tasiemca psiego, u dzieci zabawa w piasku zanieczyszczonym jajami i branie wszystkiego do ust.
Gatunki nicieni, Ancylostoma spp. (ang. Hookworms) wywoluja glownie u mlodych zwierzat anemie. Bardzo agresywne postacie larwalne pasozyta uszkadzaja sciane jelit, z latwoscia migruja do roznych organow, czesto penetruja i uszkadzaja skore. Moga rowniez przenikac przez bariere lozyskowa do plodow czy gruczolow mlekowych matek sprawiajac, ze ich cykl rozwojowy jest bardzo skrocony. Przypadkowo zainfekowane droga pokarmowa dzieci moga miec objawy anemii, bole brzucha i biegunki czy syndromy pelzajacych larw skornych. Inna bardzo rozpowszechniona u zwierzat grupa nicieni z gatunku Toxocara canis i Toxocara cati (ang. Roundworms) znajdowana jest praktycznie u 100% nieodrobaczonej populacji psow i kotow. Postacie larwalne moga przenikac do plodow sprawiajac, ze psie i kocie oseski staja sie siewcami jaj pasozytow w 2-3 tygodniu po urodzeniu. Rozwijajace sie i wedrujace larwy tych pasozytow moga uszkadzac glownie u dzieci wiele organow wewnetrznych. Do grupy nicieni nalezy sprawiajacy najwiecej problemow u psow i kotow gatunek pasozyta Dirofilaria immitis wywolujacy dirofilarioze - chorobe robakow sercowych (ang. Heartworm disease). Jest to choroba pasozytnicza o ktorej najczesciej mowi sie przy okazji wizyt weterynaryjnych. Rezerwuarem tych pasozytow sa populacie zainfekowanych psow. Dorosle postacie zenskie dlugosci 27 cm i meskie dlugosci 17 cm pasozytuja w arteriach plucnych i prawym przedsionku serca. Formy larwalne tzw. mikrofilaria dlugosci 0.385 mm uwalniane do krwioobiegu moga w nim pozostawac 2- 3 lata. Komary, ktore sa zywicielami posrednimi przy nakluciu zainfekowanego psa zasysaja wraz z krwia mikrofilarie. Kolejne larwalne stadia rozwojowe pasozyta usadawiaja sie w aparacie gebowym komara i przy sprzyjajacych warunkach srodowiska, na przyklad przy temperaturze 30 stopni Celsjusza przez kolejne 8 dni sprawiaja, ze larwy te staja sie inwazyjne. Po kolejnym nakluciu komara, inwazyjne larwy przenikaja do krwioobiegu psa czy kota, w ciagu 6 miesiecy rozwijaja sie i umiejscawiaja sie w plucach i sercu, a rozmnazajac sie, produkuja nastepna generacje mikrofilarii. Dorosle postacie moga pasozytowac u psow 6-7 lat, a u kotow 2-3 lata. Koty sa z reguly odporniejsze na inwazje pasozytnicze, stad mikrofilaremia (obecnosc mikrofilarii we krwi) spotykana jest u 20% zainfekowanych kotow, podczas gdy u psow wystepuje ona w 80 - 90%. Organem najbardziej zaatakowanym u kotow sa pluca, u psow - serce i pluca.
Zdiagnozowanie pasozytow, czy to postaci doroslych czy larwalnych nie sprawia wielu problemow u psow. Bardziej kompleksowe badania potrzebne sa u kotow. Diagnostyka dirofilariozy opiera sie na badaniach klinicznych, radiograficznych, angiograficznych, anatomopatologicznych, laboratoryjnych testach na obecnosc mikrofilarii we krwi, testach na obecnosc antygenow pasozyniczych i specyficznych przeciwcial we krwi zwierzat. Objawy kliniczne u kotow, jezeli wystapia, sa z reguly ostre w postaci sinicy blon sluzowych z bezdechem, konwulsji, przyspieszonej i nieregularnej pracy serca lub naglej smierci bez wczesniejszych objawow. Objawy malo widoczne lub przewlekle czesciej wystepuja u psow, w postaci szybkiego mecznia sie, kaszlu, spadku wagi ciala, apatii, biegunek, wymiotow i pojawiajacej sie okresowo goraczki. O ile usuniecie pasozytow jelitowych u zwierzat, przez podanie odpowiednich farmaceutykow nie sprawia wiekszego problemu, o tyle terapia robaczycy sercowo-naczyniowej stanowi znaczny problem. Zabite lekami pasozyty blokuja naczynia krwionosne, uszkadzaja tkanke plucna, prowadza do powstania ognisk zapalnych, czasami wtornych infekcji bakteryjnych, a powrot do zdrowia trwa 6-8 tygodni. Z czterech uzywanych do leczenia dirofilariozy srodkow u psow, zaden nie jest zaaprobowany przez FDA do stosowania u kotow. Terapia robaczycy sercowej wymaga: sprawdzenia testami laboratoryjnymi kondycji narzadow wewnetrznych glownie nerek i watroby, zastosowania srodkow zabijajacych pasozyty dorosle, zapewnienia zwierzeciu komfortowej rekonwalescencji, przy istniejacej mikofilaremii zastosowania srodkow przeciwko larwom, powtarzania testow na obecnosc mikrofilarii, uzycia testow okreslajacych skutecznosc terapii, czesto wymagana jest terapia wspomagajaca (elektrolitowa, antybiotykowa i z uzyciem srodkow nasercowych). Terapia dirofilariozy u kotow teoretycznie mozliwa, nie jest stosowana. Poniewaz procedura postepowania przy leczeniu robaczycy sercowej jest klopotliwa dla zwierzecia i kosztowna dla wlasciciela, na plan pierwszy wysuwa sie profilaktyka tej choroby, polegajaca na comiesiecznym podawaniu specyfiku hamujacego rozwoj mikrofilarii. U kotow prewencje rozpoczyna sie w 7-8 tygodniu zycia, u psow natomiast wymagane jest uprzednie badanie krwi na obecnosc larw pasozytow. Test z wynikiem negatywnym upowaznia do rozpoczecia podawania srodkow prewencyjnych. Psy w wieku ponizej 6 miesiecy moga otrzymywac specyfik od razu, ale konieczne jest pozniejsze przeprowadzenie testu na obecnosc mikrofilarii w wieku od 6 -12 miesiecy.
Ktore ze znajdowanych u psow i kotow pasozytow sa najbardziej niebezpieczne i moga byc przenoszone na ludzi stanowiac tzw. zoonozy pasozytnicze?
Ze wzgledu na czestotliwosc wystepowania na pierwszym miejscu nalezy wymienic infekcje gatunkami Toxocara canis i Toxocara cati, ktore to pasozyty sa odpowiedzialne za znane u ludzi syndromy migrujacych larw. Jaja pasozytow polkniete przez czlowieka przeksztalcaja sie w przewodzie pokarmowym w larwy, ktore przchodza przez sciane jelit i migruja do organow wewnetrznych uszkadzajac je. Ten syndrom chorobowy wystepujacy najczesciej u dzieci do 3 lat okreslany jest jako tzw. visceral larva migrans ( VLM). Larwy osiadaja i otorbiaja sie w takich organach jak watroba, pluca, nerki i mozg. Infekcje tego typu generalnie manifestuja sie eozynofilia, zapaleniami pluc i hepatomegalia. U dzieci starszych od 3 - 13 lat larwy maja predyspozycje do osiadania w galce ocznej, a uszkadzajac siatkowke oka czesto prowadza do slepoty. Syndrom ten okreslany jest jako ang. ocular larva migrans ( OLM).
Gatunki nicieni Ancylostoma caninum, Ancylostoma braziliense i Uncinaria stenocephala wywoluja tzw. syndrom cutaneous larva migrans ( CLM) z charakterystycznymi "pelzajacymi" zmianami na skorze powodowanymi penetracja i migracja larw tych pasozytow.
Rzadziej wystepujacymi niz syndromy migrujacych larw sa infekcje jelitowe wywolywane przez dorosle pasozyty z grupy Hookworms i Whipworms. Zmiany wywolywane przez te pasozyty okreslane sa jako eozynofilowe zapalenie jelit.
Inne pasozyty, ktore stanowia zawsze potencjalne zagrozenie dla ludzi to tasiemce Dipylidium caninum i Echinococcus spp. Infekcje D. caninum zwykle zdarzaja sie u malych dzieci, ktore przez przypadek polykaja pchly, bedace nosicielami tasiemca. Rezultatem jest rozwoj i pasozytowanie tych tasiemcow w jelitach cienkich. Zainfekowanie sie jajami tasiemcow z gatunkow Echinococcus prowadzi do osiadania unilokularnych i multilokularnych (jedno- lub wieloglowkowych) postaci rozwojowych tasiemca w ksztalcie otorbionych cyst w wielu organach wewnetrznych, glownie jamy brzusznej. Infekcje tego rodzaju nie diagnozowane i niewlasciwie leczone sa bardzo niebezpieczne.
Co mozna zrobic zeby zredukowac ryzyko pasozytniczych infekcji jelitowych do minimum?
Regularne odrobaczania naszych psow i kotow w odpowiednich odstepach czasu, bardzo znacznie zmniejszaja to ryzyko i ogranicza mozliwosci zanieczyszczenia srodowiska jajami pasozytow. Nalezy trzymac sie konsekwentnie planu odrobaczania przedstawionego ponizej. Szczenieta i kocieta nalezy odrobaczac co 2 tygodnie do czasu osiagniecia przez nie 3 miesiecy, jeden raz w miesiacu do czasu osiagniecia wieku 6 miesiecy, zwierzeta powyzej 6 miesiecy nalezy traktowac jak dorosle. Dorosle psy i koty nalezy odrobaczac regularnie w zaleznosci od zalecen lekarza i mozliwosci potencjalnej ekspozycji na pasozyty np. 4 razy w roku. Suczki i kotki odrobaczac nalezy jednorazowo przed pokryciem, jeden raz przed porodem i jeden raz w czasie laktacji lacznie z odrobaczaniem kociat czy szczeniat gdy osiagna one wiek 3 tygodni. Nowo nabyte zwierzeta nalezy odrobaczyc natychmiast z powtorzeniem po 2 tygodniach, a nastepnie wedlug schematu.
Czy produkty farmaceutyczne stosowane przeciw pasozytom sa skuteczne?
Jest ich kilka rekomendowanych przez lekarzy weterynarii i instytucje zajmujace sie kontrola wystepowania chorob pasozytniczych. Stanowia one kompozycje kilku roznych specyfikow i pozwalaja unieszkodliwiac np. nicienie i tasiemce jednoczesnie poprzez jednorazowe podanie leku. Nowe generacje produktow przeciwpasozytniczych sa bezpieczniejsze, maja szerokie spektrum dzialania. Szczegolnym przykladem sa nowe na rynku specyfiki dzialajace jednoczesnie na pasozyty zewnetrzne: pchly, nuzence, swierzbowce, kleszcze oraz na pasozyty wewnetrzne: nicienie sercowe, nicienie jelitowe podawane raz na miesiac bez zadnych restrykcji.
Z okazji zblizajacych sie swiat Bozego Narodzenia i Nowego 2000 Roku autorzy artykulu Andrew Koszewski DVM i Andrzej Krzywicki lekarz weterynarii skladaja wszystkim wlascicielom i ich pupilom najlepsze zyczenia oraz zawsze sluza rzetelna rada i pomoca.
