Moje pierwsze spotkania z ziolami zawdzieczam babci, ktora pracowicie zbierala i suszyla kwiaty lipy, liscie srebrnika, rumianek. W jej domu zawsze bylo duzo pachnacego suszu, ktory zalegal w roznych zakamarkach.
Gdy trzeba bylo, zawsze znalazla srodek na problemy zdrowotne swoich wnukow. Rytual przygotowywania ziol na zime byl tak samo wazny jak przygotowywanie powidel, kompotow czy i innych produktow spozywczych. Dziadek z kolei zajmowal sie pszczelarstwem, a wino jego wyrobu bylo najlepsze w calej okolicy. Czesto zatracala sie granica pomiedzy tym co jest zywnoscia a co lekarstwem. Oboje dozyli w zdrowiu 98 lat.
W czasie studiow medycznych poznawalem ze szczegolami mechanizm dzialania lekow, z ktorych wiekszosc byla pochodzenia roslinnego lub zwierzecego. Trzeba bylo umiec pisac recepty zlozone z ziol i mineralow, znac ich zastosowanie oraz skutki uboczne. Jeszcze pozniej, juz po studiach, pracujac jako samodzielny pracownik naukowy na Uniwersytecie Ignacego Loyoli w laboratorium krzepniecia i hemostazy, na co dzien zajmowalem sie badaniem wlasciwosci heparyny (leku przeciwzakrzepowego pochodzacego z watroby - hepar), kumadyny (leku przeciwzakrzepowego pochodzenia roslinnego) i aspiryny (pierwszego syntetycznego leku, ale oryginalnie wyizolowanego z kory wierzby). W tym tez laboratorium na stole stal pokaznych rozmiarow sloj z przemyconymi z Niemiec pijawkami (Hirudo medicinalis). Pijawki byly symbolem zwiazku wspolczesnej farmakologii z natura, w tym przypadku kolejnego leku przeciwkrzepliwego, hirudyny. Hirudyna byla otrzymywana juz wtedy metoda inzynierii genetycznej poprzez wstawienie genu odpowiedzialnego za produkcje hirudyny do szybko namnazajacych sie bakterii, ale po raz pierwszy zostala wyizolowana ze sliny pijawek.
Wiekszosc laboratoriow i instytutow naukowych na swiecie uzywa substancji pochodzenia roslinnego i zwierzecego, ktore z czasem, po przejsciu wielu prob i testow moga trafic na rynek jako bezpieczne leki. Dzisiaj chcialbym zajac sie tematem najczesciej stosowanych lekow ziolowych ktore mozecie sobie Panstwo kupic bez recepty, na temat ktorych istnieje juz dosyc duza literatura naukowa.
Najbardziej popularnym ziolem w Stanach jest Echinacea, ziolo majace wlasciwosci pobudzania ukladu odpornosciowego. Skladnikami aktywnymi tego ziola sa glykozydy, echinakozydy i wysokoczasteczkowe wielocukry. Wyciag z tego ziola pobudza komorki zerne naszego ukladu odpornosciowego i zwieksza ruchliwosc bialych cialek krwi. Wlasciwosci te byly wykorzystane do przeprowadzenia prac naukowych nad wplywem Echinecei na przebieg przeziebienia. Objawy byly lzejsze, a okres trwania przeziebienia krotszy o 25-33%. Efekt leczniczy byl zalezny od dawki podawanego ziola. Zaleca sie stosowanie tego ziola przy grypopodobnych objawach, przeziebieniach, przewleklych zakazeniach gornych i dolnych drog oddechowych, zakazeniach ukladu moczowego, miejscowo na niegojace sie rany. Skutki uboczne wystepuja rzadko. Moze to byc krotkotrwala goraczka, nudnosci, wymioty, objawy uczuleniowe. Zaleca sie nie uzywac tego srodka dluzej anizeli osiem tygodni.
Pacjenci z gruzlica, stwardnieniem rozsianym, zakazeniem virusa HIV nie powinni uzywac tego leku. Sugeruje sie tez, ze uzywanie tego srodka moze doprowadzac do zmniejszania zapasow witaminy E. Nie zaleca sie brania Echinacei z lekami majacymi zly wplyw na watrobe. Nie powinno sie tez jej stosowac w czasie ciazy. Zalecana dawka to 6-9 ml wycisnietego soku, lub 2-5 g wysuszonego korzenia.
Czosnek dziala poprzez allicyne, zwiazek majacy wlasciwosci przeciwutleniajace. Obniza cholesterol (9-12%) i trojglicerydy (8-27%), ma wlasciwosci przeciwzakrzepowe i obniza cisnienie krwi.
Stosowanie czosnku jest w miare bezpieczne, ale czasami dochodzi do nudnosci, wymiotow, biegunek. Zastosowanie go w polaczeniu z lekami przeciwkrzepliwymi zwieksza szanse krwawienia. Czosnek moze tez spowodowac obnizenie sie poziomu cukru we krwi. Zalecana dawka to 300 mg 1.3% allicyliny dwa do trzech razy na dzien.
Wyciag z drzewa Ginkgo biloba szeroko jest stosowany na poprawe procesow myslenia. Do badan uzywa sie standardowego wyciagu z lisci drzewa okreslanego symbolem Egb 761. Wyciag ten hamuje zlepianie sie plytek krwi, posiada wlasciwosci antyutleniajace, rozszerza tetnice i naczynia wlosowate. Wyciag ten zmniejsza objawy niewydolnosci krazeniowej w mozgu. Stosowany jest do leczenia poudarowych zanikow pamieci, jak tez i choroby Alzheimera oraz depresji. Poprawia objawy zwiazane z przebywaniem na wysokosciach. Usprawnia krazenie w konczynach, zawroty glowy, szum w uszach. Do rzadkich objawow ubocznych zalicza sie bole glowy, zawroty glowy, biegunki, nudnosci, mocne bicie serca. Nie zaleca sie stosowania z lekami przeciwkrzepliwymi. Stosuje sie 120 mg standardowego wyciagu Egb 761 na dzien w dwoch lub trzech dawkach.
Nastepnym lekiem pochodzenia roslinnego jest Saw Palmetto. Czynnikiem aktywnym tego ziola sa substancje sterolowe, wolne kwasy tluszczowe, dlugolancuchowe alkohole. Lek ten dziala poprzez zmniejszenie ilosci receptorow estrogenowych i androgenowych w prostacie doprowadzajac do zmniejszenia przerostu prostaty, a co za tym idzie poprawy objawow ukladu moczowego zwiazanych z przerostem prostaty. Objawy uboczne spotyka sie rzadko i ograniczaja sie one do podraznienia przewodu pokarmowego. Zaleca sie 160 mg dwa razy dziennie wyciagu zawierajacego 85-95% kwasow tluszczowych i steroli.
Zen-szen ma rozne odmiany, ktore z kolei posiadaja rozne wlasciwosci. Azjatycki zen-szen ( Panax ginseng) jest szeroko stosowany do lagodzenia fizycznego i psychicznego stresu adaptacyjnego, zmniejsza dolegliwosci zwiazane ze starzeniem sie. Dziala on poprzez gruczol przysadkowy na zwiekszanie produkcji hormonow kory nadnerczy. Zwieksza wydzielanie tlenku azotu doprowadzajac do rozszerzenia naczyn krwionosnych, obniza poziom cukru we krwi, poprawia funkcje mozgu, zmniejsza odczucie zmeczenia, przyspiesza wyzdrowienie po operacjach na otwartym sercu. Objawy uboczne to nadcisnienie, zaburzenia snu, bole glowy, zmiany skorne. Moze doprowadzac do nieprawidlowego krwawienia z pochwy i przerostu gruczolow piersiowych. Ostroznosc powinna byc zachowana przy braniu srodkow przeciwzakrzepowych i przeciwcukrzycowych. Moze doprowadzac do pogorszenia stanow maniakalnych. Dzienna dawka to 1-2 gramy korzenia na dzien.
St. John"s Wort (dziurawiec), od dawna byl uzywany ze wzgledu na swoje wlasciwosci przeciwzapalne. Od kilku lat stosuje sie go do leczenia depresji i stanow lekowych. Czynnikami aktywnymi sa hyperycyna, pseudohyperycyna, flawonoidy, ksantyny. Do dzisiaj nie jest wiadomo w jaki sposob St. John"s Wort dziala. Zaklada sie, ze mechanizm dzialania jest zblizony do akcji inhibitorow monoamino oksydazy ( MAO) lekow psychotropowych dajacych najwiecej reakcji w powiazaniu z innymi psychotropami. Coraz wiecej jest danych, ze St. John`s Wort dziala podobnie jak najnowsza i najbezpieczniejsza grupa lekow psychotropowych z grupy Prozac, Zoloft. Uzywa sie St. John`s Wort do leczenia depresji, stanow lekowych, nerwic. Objawy uboczne to nadmierna wrazliwosc na promienie slonca. Nie powinno sie tez uzywac tego ziola z lekami z grupy MAO inhibitorow i SSRI (selective serotonin reuptake inhibitor). Dzienna dawka to 300 miligramow standardowego 0.3 procentowego wyciagu hyperycyny trzy razy dziennie.
Waleriana, znana od stuleci, uzywana jest jako srodek uspokajajacy. Czynnikami aktywnymi sa valepotriaty i kwas walerianowy. Uzywa sie jej takze na bole migrenowe, bezsennosc, zmeczenie, bole brzucha. Przyjmuje sie, ze waleriana dziala poprzez zahamowanie akcji enzymow odpowiedzialnych za rozklad kwasu gamma amino maslowego ( GABA) w mozgu. Doprowadza to do podniesienia poziomu GABA w mozgu, a co za tym idzie obnizenia aktywnosci mozgu. Waleriany uzywa sie do leczenia stanow nadmiernej pobudliwosci, zaburzenia snu. Najczesciej spotykane objawy uboczne to bole glowy, nadmierna pobudliwosc, zaburzenia rytmu serca. Zaleca sie 150-300 miligramow wyciagu standardowego 0.8% kwasu walerianowego.
Ginger (imbir) pomaga w trawieniu, zmniejsza nudnosci i jest stosowany w leczeniu choroby lokomocyjnej, wymiotow ciazowych, zapalenia stawow. Czynnikami aktywnymi sa olejki shogaol i gingerols. Maja one wplyw na serce oraz dzialaja uspokajajaco i znieczulajaco. Imbir nie powinien byc stosowany u osob z kamica zolciowa. Powoduje rowniez zaburzenia krzepniecia i obniza poziom cukru. Dzienne dawki wynosza od 250 miligramow do 1 grama sproszkowanego korzenia kilka razy dziennie.
Kavajest roslina pochodzaca z poludniowego pacyfiku. Czynnikami aktywnymi sa kavalaktony ktore wywieraja wplyw modulujacy na receptory GABA w mozgu. Kava wywiera pozytywny wplyw na stany lekowe i bezsennosc. Uzywa sie kava do kontroli stresu, nadpobudliwosci. Objawy uboczne dotycza najczesciej przewodu pokarmowego, reakcji uczuleniowych skory. Czasami moze dojsc do zoltawego przebarwienia skory. Stosujac kava nie powinno uzywac sie innych lekow przeciwlekowych i pic alkoholu. Terapia nie powinna przekraczac trzech miesiecy. Zalecana dawka - to 60-120 miligramow kavalaktonow na dzien.
Milk Thistle (mlecz) od dawna jest uzywany na problemy watrobowe, ostatnio rowniez na marskosc watroby i wirusowe zapalenie watroby typu C. Aktywnym czynnikiem jest silymarin skladajacy sie z czterech izomerow. Silymarin posiada wlasciwosci przeciwutleniajace broniac tym samym komorki watrobowe, hepatocyty, przed rozpadem. Mozna go stosowac przy chemicznym uszkodzeniu watroby, szczegolnie poalkoholowym. Objawy uboczne to biegunka, reakcje uczuleniowe, niski poziom cukru. Milk Thistle nie powinien byc stosowany do leczenia zaawansowanej postaci marskosci watroby. Dzienna dawka to 140 miligramow 70% silymarinu dwa do trzech dawek dziennie.
Powyzsze leki sa lekami ziolowymi najczesciej stosowanymi w Stanach Zjednoczonych. Wszystkie one maja bardzo maly wskaznik objawow ubocznych, jednakze jednym z najczesciej spotykanych jest spadek poziomu cukru, hypoglycemia. Niski poziom cukru we krwi moze objawiac sie zmeczeniem, ospaloscia, zaburzeniami swiadomosci, a w krancowych przypadkach moze przypominac udar mozgu i doprowadzac do utraty swiadomosci ze spiaczka wlacznie. Niektorzy zyja w przeswiadczeniu, ze maja padaczke gdyz objawy padaczki i niskiego poziomu cukru we krwi sa czasami bardzo podobne.
Jako lekarz czesto przepisujacy leki na recepte, spotykam sie z objawami ubocznymi lekow, ktore przepisuje. Jest to powazny problem i wielu z tych reakcji nie mozna uniknac. Dlatego tak bardzo potrzebny jest czesty kontakt pacjenta z lekarzem w momencie zmiany dawki lub wprowadzenia nowego leku.
