Dwuglos o przeziebieniach
Uklad oddechowy, tak jak cala medycyna, zostal podzielony na wiele roznych czesci. Ze wzgledow anatomicznych rozroznia sie:
- nos ( nose),
- jame nosowa (nasal cavity),
- gardlo (throat),
- migdalki (tonsills),
- trzeci migdalek (adenoid),
- zatoki nosowe (nasal sinuses),
- krtan (larynx),
- oskrzela (bronchi),
- oskrzeliki ( bronchioli) ,
- pluca ( lungs).
Kazda z tych czesci podlega chorobom zapalnym wywolywanym przez drobnoustroje bakteryjne, wirusowe, grzybicze.
Choroby drog oddechowych dziela sie na:
- zapalenia nosa (rhinitis),
- zatok (sinusitis),
- gardla (pharyngitis),
- migdalkow (tonsillitis),
- migdalka trzeciego (adenitis),
- krtani (laryngitis),
- oskrzeli (bronchitis),
- oskrzelikow (bronchiolitis),
- pluc (pneumonia).
Ze wzgledu na przebieg kliniczny podzielono wszystkie zapalenia na:
- ostre (acute),
- przewlekle (chronic).
Ze wzgledow praktycznych podzielono uklad oddechowy na gorny i dolny, a zapalenia jego odpowiednio na zapalenia gornych drog oddechowych (Upper Respiratory Infections, URI) i dolnych drog oddechowych (Lower Respiratory Infections). Granica podzialu jest krtan, ktora zalicza sie jeszcze do gornego ukladu oddechowego. Zeby Panstwu jeszcze bardziej te podzialy skomplikowac podam, ze ucho srodkowe jest czescia rozwojowa ukladu oddechowego, a rozroznia sie kilkanascie rodzajow zapalenia ucha srodkowego (otitis media).
Zapaleniami ukladu oddechowego zajmuja sie lekarze rodzinni (family practitioners), lekarze ogolni (general practitioners), laryngolodzy (ear, nose, throat specialists; ENT doctors), pulmonolodzy (pulmonologists), pediatrzy (pediatricians), lekarze chorob wewnetrznych (internists), wszyscy pozostali lekarze specjalisci (specialists), farmaceuci, obsluga sklepow zielarskich, panie na ulicy, nasze mamy, zony, i babcie. Jednym slowem, wszyscy zajmujemy sie leczeniem zapalen ukladu oddechowego.
Wszyscy wiemy, ze katar leczony trwa tylko dwa tygodnie, a nie leczony az czternascie dni. Wszyscy znamy domowe sposoby leczenia kataru, a gdy one zawodza, idziemy do najblizszej apteki i kupujemy leki dostepne bez recepty (over the counter, OTC medications). Dzieje sie tak dlatego, ze wszyscy chorowalismy niejednokrotnie na zakazenia ukladu oddechowego, mamy przyjaciol, znajomych, ktorzy w tej chwili choruja, i z naszego doswiadczenia wiemy jakie leczenie jest najlepsze. I przyznam Panstwu, ze w ogromnej wiekszosci macie racje. Istnieja jednak grupy ludzi, ktorzy sa bardziej wrazliwi na zakazenia i sami czesto sami nie moga sobie poradzic z zakazeniami lub tez drobne zakazenia moga zagrazac ich zdrowiu i zyciu. Do tej grupy zaliczaja sie male dzieci, ludzie starsi, schorowani, z obnizona odpornoscia. Czasami drobnoustroje moga byc bardziej zjadliwe i moga doprowadzic do powaznych powiklan po blahej infekcji. Zapalenia mozgu i opon mozgowych (encephalitis, meningitis), zakazenia krwi-posocznica (sepsis), zapalenia serca (carditis) i zwyrodnienia miesnia sercowego (cardiomyopathy), zawaly serca (myocardial infraction), niewydolnosc watroby, nerek, szpiku kostnego, ostra niewydolnosc ukladu oddechowego (acute respiratory distress syndrome, ARDS), moga miec tragiczne nastepstwa. Tylko z powodu zapalenia wirusem grypy co roku w Stanach umiera okolo 20 000 ludzi.
Zatoki nosowe i ucho srodkowe sa powietrznymi przestrzeniami zlokalizowanymi w kosciach czaszki. System zatok nosowych laczy sie z jama nosa malymi przewodami. Analogicznie, ucho srodkowe laczy sie z gardlem waskim przewodem nazwanym trabka Eustachiusza (Eustachian tube). Sciany zatok, ucha srodkowego, przewodow laczacych sa wyslane nablonkiem oddechowym. Nablonek ten w momencie zapalenia brzeknie (congestion), doprowadzajac czesto do zamkniecia powietrza w zatokach i uchu srodkowym. Tlen zawarty w zamknietych przestrzeniach jest absorbowany do krwi naczyn blon sluzowych i wytwarza sie podcisnienie w zamknietych zatokach i uchu srodkowym. Dochodzi do bolow glowy, zwiekszajacych sie przy pochylaniu do przodu, oslabienia sluchu, bolu uszu. Wydzielina sluzowa, ktora pozwala na nawilzanie powietrza w zatokach nie ma odplywu i gromadzi sie w zatokach stanowiac swietna pozywke dla bakterii. Od wielkosci przewodow laczacych zatoki z nosem zaleza objawy. Ludzie z szerszymi przewodami malo kiedy lub nigdy nie doznaja objawow zapalenia zatok, u ludzi z waskimi przewodami male przeziebienie moze powodowac bole twarzy, glowy, uszu. Duza role przy zatkaniu zatok i ucha odgrywa wydzielina sluzowa (mucous). Wydzielina ta, w zaleznosci od stopnia naszego nawodnienia moze byc bardziej plynna lub kleista. Konsystencja tej wydzieliny jest o tyle wazna, ze wodnista wydzielina latwo jest usuwana z naszych drog oddechowych, a kleista, zageszczona wydzielina latwo zatyka przewody zatok, trabki Eustachiusza. Dzialanie tej kleistej suchej wydzieliny mozna porownac do korka zamykajacego szyjke butelki, w ktorej szyjka butelki to nasze waskie przewody zatok. Jezeli do istniejacego obrzeku zapalnego dodamy gesty sluz, mamy recepte na powazne objawy. Dochodzi do sklejania sie gardla, jezyka, podniebienia, migdalkow doprowadzajac do powaznych problemow z polykaniem. Tak jak w silniku samochodowym potrzebujemy oleju do obnizenia tarcia pomiedzy tlokami a cylindrami, tak w gardle potrzebujemy sline i sluz aby struktury gardla poruszaly sie swobodnie przy polykaniu i jedzeniu. Najwieksze problemy z polykaniem wystepuja z samego rana kiedy spiac z obrzeknieta sluzowka nosa oddychalismy otwarta buzia i doprowadzilismy do wyschniecia sliny. Pierwszy lyk moze byc bardzo bolesny.
O tym jak wazne jest wyrownywanie cisnienia pomiedzy uchem srodkowym a otoczeniem wiedza ci, ktorzy lecieli samolotem. Niektore samoloty nie wyrownuja dobrze cisnienia w kabinie w czasie startu i ladowania doprowadzajac do cierpien osoby przeziebione. Latanie samolotem przy zapaleniach nosa moze wywolywac niesamowity bol ucha ze wzgledu na zmiany cisnienia w uchu srodkowym. Uwiezione w uchu srodkowym powietrze moze doprowadzic do pekniecia blony bebenkowej. Jezeli musimy leciec z przeziebieniem, przed lotem powinnismy zazyc leki przeciwobrzekowe.
Odpowiednie nawodnienie jest najwazniejsze przy zapaleniu gornych drog oddechowych. Picie duzych ilosci plynow umozliwia utrzymanie plynnosci sliny i sluzu. Prawidlowe nawodnienie zabezpiecza przed sklejaniem sie gardla, jezyka, migdalkow, podniebienia. Samo przekrwienie blon sluzowych zwieksza utrate wody z kazdym oddechem. Utrata wody zwieksza sie jeszcze bardziej przy podniesionej temperaturze ciala. O tym czy pijemy wystarczajaco duzo plynow mozemy sprawdzic obserwujac kolor i ilosc moczu. Jezeli moczu jest mniej niz zazwyczaj i jest on ciemniejszy o silnym zapachu swiadczy to, ze potrzebujemy wiecej plynow. Czeste plukanie gardla rowniez moze doprowadzic do zmniejszenia tarcia pomiedzy strukturami gardla i zmniejszenia bolu. Do plukania gardla najlepiej jest uzywac cieplej wody. Nalezy plukac gardlo ostroznie pamietajac, ze zbyt energiczne plukanie moze zwiekszyc zapalenie. Tak samo ostroznie nalezy czyscic nos. Zbyt silne wydmuchiwanie nosa moze doprowadzic do wtloczenia gestej wydzieliny sluzowej do zatok zwiekszajac ryzyko zapalenia zatok. Nos jest najlepiej czyscic po inhalacji para wodna lub zaraz po kapieli.
Leki uzywane do leczenia zakazenia gornych drog oddechowych zaleza od diagnozy. Przy zapaleniu zatok i uszu pomocne sa leki przeciwobrzekowe (np. Sudafed) i leki przeciwzapalno-przeciwbolowe (np. Ibuprofen). Sa to leki, ktore najszybciej usuna nieprzyjemne objawy poprzez otwarcie zamknietych przestrzeni powietrznych. Jest bardzo duzy wybor lekow objawowych, ktore mozna kupic bez recepty. Nie bede omawiac ich wszystkich, ale moge polecic "Theraflu", grupe mieszanek roznych lekow, ktore sa dobrane w odpowiedniej dawce i ktore trzeba wypijac ze szklanka cieplej wody. Mozna sobie dobrac mieszanke pasujaca do naszych objawow uzupelniajac jednoczesnie deficyt plynow. Antybiotyki sa niezbedne przy leczeniu zapalenia zatok nosowych, ucha, oskrzeli, pluc. Ze wzgledu na potencjalnie powazne powiklania w postaci goraczki reumatycznej, paciorkowcowe zapalenie gardla rowniez leczy sie antybiotykami. Z tego tez wzgledu badanie przeziebionego pacjenta nie jest pelne bez zrobienia testu na paciorkowca (rapid strep test). Przy pozostalych postaciach zapalenia gornych drog oddechowych nie podaje sie antybiotykow, chyba ze objawy utrzymuja sie ponad dwa tygodnie. Coroczne szczepienia przeciwko grypie, jak tez jednorazowe szczepienie przeciwko Streptococcus Pneumoniea, bakterii odpowiedzialnej za duza czesc powiklanych zapalen drog odechowych sa rowniez dobra metoda przetrwania zimy bez powaznych problemow. Na rynku funkcjonuja obecnie przeciwwirusowe antybiotyki do leczenia grypy, niestety musza one byc podane w czasie pierwszych czterdziestu osmiu godzinach od wystapienia objawow grypy. Jest juz dostepny test do identyfikacji wirusa grypy w wydzielinie nosowej, ktory mozna przeprowadzic w czasie kilku minut.
Przeziebienia u dzieci
Przeziebienia, czyli zapalenia gornych drog oddechowych sa najczestszym schorzeniem zakaznym wieku dzieciecego. Dzieci przeziebiaja sie srednio piec do osmiu razy w ciagu roku, najczesciej te ponizej drugiego roku zycia i te przebywajace w przedszkolach. Przeziebienia wystepuja w ciagu calego roku, ale najwieksze natezenie wystepuje w sezonie jesienno-zimowym. Istnieje ponad 150 roznych wirusow powodujacych zakazenia gornych drog oddechowych. Male dzieci sa najbardziej narazone na przeziebienia, gdyz ich uklad odpornosciowy jest duzo slabszy. U nich tez najczesciej dochodzi do powiklan w postaci zapalen ucha srodkowego, oskrzeli, zatok. Typowe objawy przeziebienia to trwajaca od kilku godzin do trzech dni goraczka, obrzek sluzowek nosa, katar, bol gardla, kaszel. Objawy utrzymuja sie zazwyczaj do dwoch tygodni, ale w niektorych przypadkach moga trwac nawet do szesciu tygodni.
Do zarazenia sie wirusem moze dochodzic w rozny sposob:
- przez bezposredni kontakt z chora osoba (np. uscisk reki, pocalunek);
- przez kontakt posredni (np. gdy dziecko bawi sie ta sama zabawka, ktora bawilo sie dziecko chore, a potem dotyka swoich ust, oczu, lub nosa). Pamietajmy, ze wirusy moga przezyc ponad 30 minut na przedmiotach;
- droga kropelkowa, poprzez inhalacje aerozolu wirusow osob zakazonych.
Leczenie przeziebienia jest objawowe i polega na lagodzeniu goraczki, kaszlu, kataru. Antybiotyki nie powinny byc uzywane do leczenia nieskomplikowanych przeziebien, poniewaz nie lecza one zakazen wirusowych. Antybiotyki nie powinny byc tez uzywane zapobiegawczo, w celu zapobiegania potencjalnym zakazeniom bakteryjnym. Sa scisle wskazania do uzywania antybiotykow. Naduzywanie antybiotykow moze doprowadzac do rozwoju odpornych szczepow bakteryjnych, trudnych do leczenia. Czeste uzywanie antybiotykow zwieksza rowniez ryzyko reakcji ubocznych. Antybiotyki stosuje sie przy leczniu przeziebien powiklanych zapaleniem ucha srodkowego, zapaleniem zatok, zapaleniem oskrzeli, zapaleniem pluc. Przy niepowiklanym przeziebieniu uzywamy lekow przeciwgoraczkowych i przeciwbolowych takich jak Tylenol w dawce 15-20 miligramow na kilogram wagi ciala lub tez przeciwzapalnych i przeciwgoraczkowych typu Ibuprofen w dawce 10 miligramow na kilogram wagi ciala. Wszyscy wiemy jak wyglada chore dziecko. Kontrola goraczki poprawia samopoczucie chorego dziecka. Kaszel mozemy kontrolowac przy pomocy powszechnie dostepnych syropow przeciwkaszlowych. W przypadku malych dzieci (ponizej jednego roku zycia) uzycie jakichkolwiek lekow powinno byc konsultowane z lekarzem. Leki, ktore mozemy kupic bez recepty tez maja objawy uboczne. Prosze dokladnie czytac przeciwwskazania drukowane na opakowaniach tychze lekow. Inne metody poprawiania komfortu chorego dziecka to nawilzanie sluzowek nosa przy pomocy zakrapiania do nosa kropli soli fizjologicznej i odsysanie wydzieliny z nosa przy pomocy aspiratorka. Juz od dawna kazdy noworodek w Stanach dostaje aspiratorek przy wypisie ze szpitala. Dokladne oczyszczenie nosa jest szczegolnie wazne u niemowlat bezposrednio przed karmieniem. Ze wzgledu na niezwykle szybki i grozny przebieg zapalen mozgu, opon mozgowych, posocznicy, wszystkie dzieci ponizej trzeciego miesiaca zycia u ktorych wystapila goraczka lub nasilajacy sie kaszel, problemy z oddychaniem, czy tez ssaniem powinny byc bezwzglednie zbadane przez lekarza. Niektore wirusy powoduja rozne objawy w zaleznosci od wieku i tak na przyklad wirus RSV (Respiratory Syncytial Virus), popularnie wystepujacy w okresie zimowym powoduje typowe objawy przeziebienia u dzieci starszych i doroslych, ale u niemowlat moze dawac objawy ciezkiego zapalenia oskrzeli. Dzieci urodzone przedwczesnie przechodza zakazenia wirusem RSV najgorzej i w pewnych przypadkach wskazane jest nawet podawanie im przeciwcial skierowanych przeciwko temu wirusowi.
Czy powinno sie szczepic dzieci przeciwko grypie?
Wirus grypy jest jednym sposrod wielu typow wirusow powodujacych zakazenie gornych drog oddechowych. Powoduje on objawy podobne do opisanych objawow przeziebienia, zazwyczaj jednak o bardziej gwaltownym przebiegu, z goraczka, dreszczami, bolami miesni i glowy, zmeczniem, czesto wymiotami. Obecnie zaleca sie podawanie szczepionki przeciwko wirusowi grypy dzieciom ze wspolistniejacymi problemami zdrowotnymi takimi jak choroby serca, pluc (np.astma), zaburzenia ukladu immunologicznego, choroby krwi, nowotwory, cukrzyca, choroby nerek. Szczepionke mozna podawac dzieciom powyzej szostego miesiaca zycia.
Co robic, aby unikac zakazen?
Najwazniejsze jest czeste mycie rak, szczegolnie przed posilkami. Uczmy dzieci, aby zakrywaly nos i usta podczas kaszlu i kichania, uzywajmy jednorazowych chusteczek do wycierania nosa, starajmy sie myc dokladnie naczynia, ktore byly uzywane przez osobe chora. Pomocne jest dezynfekowanie zabawek, klamek i innych przedmiotow z ktorymi stykala sie osoba chora, nie zamieniajmy smoczkow, kubkow, recznikow pomiedzy dziecmi chorymi i zdrowymi. Nie powinnismy palic w poblizu chorych dzieci, poniewaz nasila to objawy ze strony drog oddechowych oraz powoduje czestsze zapalenia ucha srodkowego. Pomocne jest zdrowe odzywianie i odpowiednia ilosc snu.
Trudno jednak uniknac wirusow przeziebien i musimy pogodzic sie z tym ze od czasu do czasu ktores z naszych dzieci bedzie przeziebione.
Zycze Panstwu duzo zdrowia z okazji Swiat Bozego Narodzenia i zblizajacego sie Nowego Roku; mam nadzieje, ze w szczesciu i zdrowiu za rok wszyscy sie znowu spotkamy.
