W okresie ostatnich kilkunastu lat specjalisci od uzaleznien alarmuja o znacznym obnizaniu sie dolnej granicy wieku osob, ktore maja problemy z naduzywaniem alkoholu, nikotyny i narkotykow.
Jeszcze nie tak dawno temu mowiac o narkomanie czy alkoholiku mielismy na mysli osobe znacznie powyzej dwudziestego roku zycia. Obecnie coraz wiecej dzieci jeszcze przed ukonczeniem osiemnastu lat przejawia juz wiele symptomow uzaleznienia od srodkow odurzajacych. Upijanie sie czy branie narkotykow staje sie, niestety, coraz popularniejsze juz w ostatnich klasach szkol podstawowych i jest znacznym problemem wsrod starszej mlodzezy.
Wielu z rodzicow zadaje sobie (i innym) pytania: Czy rozmawiac z dziecmi o narkotykach? Kiedy i jak to zrobic najwlasciwiej? Po czym mozna rozpoznac, ze syn czy corka w przyszlosci moga byc w grupie potencjalnego ryzyka jezeli chodzi o podatnosc na narkotyki?
Jest niezmiernie wazne, aby zwracac uwage i ksztaltowac zachowania dziecka od wczesnych lat jego zycia. Sygnaly wskazujace na to, ze dziecko w przyszlosci moze miec jakiekolwiek (nie tylko narkotykowe) problemy pojawiaja sie czesto na dlugo przed ich wystapieniem. Niezauwazane lub czesto bagatelizowane przez rodzicow poteguja sie, mogac doprowadzic do pozniejszych klopotow. Przedstawione ponizej przyklady alarmujacych zachowan mozna sporadycznie zaobserwowac u kazdego dziecka czy nastolatka. Niebezpieczenstwo pojawia sie jednak wtedy, gdy wystepuja one u dziecka w duzym nasileniu, przez dluzszy okres czasu.
Male dzieci
Jezeli dzieci w wieku przedszkolnym (do okolo szostego roku zycia):
- stronia od rowiesnikow;
- sa wyjatkowo lekliwe;
- sprawiaja wrazenie ciagle niespokojnych, roztargnionych;
- wyjatkowo trudno jest im sie skoncentrowac na tym co robia;
- sa czesto agresywne wobec innych;
- bez powodu i z premedytacja niszcza rozne rzeczy;
- nikomu nie chca i nie potrafia sie podporzadkowac;
to istnieje prawdopodobienstwo, ze takim dzieciom trudniej bedzie w przyszlosci oprzec sie srodkom odurzajacym.
Oczywiscie, kazdy przedszkolak okazjonalnie moze miec problemy z niejednym z wyzej wymienionych zachowan. Jezeli jednak obserwujemy, ze dziecko ma wyrazne trudnosci ze zmiana zachowania i caly czas powtarza te same schematy, to warto wtedy zwrocic sie o pomoc i konsultacje do psychologa dzieciecego.
Niezaleznie od tego, czy nasze kilkuletnie dziecko jest uosobieniem grzecznosci i dobrych manier, czy tez przysparza nam siwych wlosow na glowie, nalezy juz w tym wieku przygotowywac je do podejmowania wlasciwych decyzji.
Oczywiscie, jest jeszcze za wczesnie na edukacje narkotykowa, ale pierwsze przekonania dziecka i wpojone mu nawyki moga odegrac ogromna role w jego pozniejszych decyzjach.
Rodzice malych dzieci moga i powinni uczyc je sztuki wlasciwych wyborow i rozwiazywania drobnych problemow.
W przyszlosci, gdy dziecko bedzie spotykalo sie z wplywami otoczenia, kolegow, moda - umiejetnosci te na pewno okaza sie pomocne.
Klasycznymi sytuacjami, w ktorych uczymy naszych milusinskich sztuki podejmowania wlasciwych decyzji i rozwiazywania problemow sa ich pierwsze obowiazki. Niestety, zdarza sie, ze bedac w pospiechu wielokrotnie wolimy sami posprzatac zabawki czy nakarmic pieska. Przy niewielkim wlasnym wysilku, wykorzystujac metode wychowania przez dzialanie mozemy nauczyc dziecko podejmowania wlasciwych decyzji. Pozwolmy kilkulatkowi wybrac - sposrod kilku propozycji dla nas do przyjecia - tej, ktora wydaje mu sie najbardziej atrakcyjna (na przyklad: wolisz najpierw posprzatac klocki czy ksiazeczki). Gdy juz zdecyduje sie na jedno rozwiazanie, wazne jest by do konca je zrealizowalo.
Kolejna sugestia jest ustalenie z dzieckiem czasu (co najmniej kilkudziesieciu minut dziennie), ktory poswiecimy tylko dla niego. Wspolna zabawa, czytanie ksiazeczki, spacer jest najlepsza metoda na budowanie wzajemnego zaufania i milosci.
Juz kilkuletnie dziecko moze z powodzeniem zrozumiec i zapamietac, ktore z substancji uzywanych w domowym gospodarstwie sa niebezpieczne. Wiele produktow ma specjalne nalepki lub znaki okreslajace zagrozenia dla zycia i zdrowia.
Czytajmy je naszym dzieciom. Niezmiernie wazne jest rowniez przechowywanie tych srodkow w miejscach dla nich niedostepnych.
Wykorzystujac sytuacje znane dziecku z jego wlasnego doswiadczenia (wizyta u lekarza, ostatnie przeziebienie) mozna wytlumaczyc mu, ze lekarstwa uzyte niewlasciwie moga szkodzic. Dobrze jest nauczyc dziecko, ze samemu nie wolno brac jakichkolwiek srodkow medycznych. Nalezy rowniez dziecku wyraznie okreslic osoby (rodzice, dziadkowie, wychowawca w przedszkolu) od ktorych wolno mu przyjac jakikolwiek lek.
Z malymi dziecmi mozna w bardzo interesujacy sposob porozmawiac o zdrowej zywnosci i powodach dla ktorych powinnismy wprowadzac do naszego organizmu tylko dobre rzeczy. Proszac dziecko o wymienienie rodzajow zywnosci, ktore regularnie spozywa, mozna mu wytlumaczyc jak one pomagaja organizmowi rozwijac sie i byc silnym.
Bardzo istotna sprawa jest informowanie dziecka o zachowaniach, ktorych oczekujemy od niego. Uczmy je podstawowych zasad wspolzycia z innymi: mowienia prawdy, okazywania szacunku, dzielenia sie zabawkami.
Wazne jest rowniez aby w tym wieku zachecac dziecko do przestrzegania prostych instrukcji. Na przyklad zaprosmy malucha do wspolnego gotowania - scisle stosowanie sie do przepisu, odmierzanie produktow, ubijanie jajek, formowanie ciasta - beda wspaniala zabawa dla dziecka (niestety przygotujmy sie na wyjatkowy balagan w kuchni), a jednoczesnie nauka cierpliwosci i osiagania celu krok po kroku. Pomocne moga byc rowniez, niedoceniane w erze komputerow, proste gry planszowe uczace dzieci przestrzegania regul i zasad zachowania.
Nasze zupelnie jeszcze male dzieci maja juz swoje wielkie problemy. Rozpadajaca sie wieza z klockow czy popsuta zabawka moze wywolac u dziecka prawdziwa rozpacz. Wykorzystajmy takie zyciowe sytuacje, aby nauczyc coreczke czy synka sposobow rozladowywania frustracji oraz rozwiazywania problemow.
Mozemy zaoferowac wtedy kilka wlasnych pomyslow "ratujacych" sytuacje, lub jeszcze lepiej zapytajmy dziecko co jego zdaniem mozna zrobic, aby "naprawic" problem. Taka zmiana zlej sytuacji w sukces pozwoli dziecku uwierzyc we wlasne sily i pomoze mu byc w przyszlosci pewniejszym siebie.
Wazne jest rowniez abysmy dawali dziecku odczuc nasze zadowolenie i dume z kazdej wlasciwie podjetej przez nie decyzji.
Nasza pochwala jest dla dziecka najlepsza zacheta do kontynuowania odpowiedzialnych zachowan.
Pierwsze lata zycia dziecka sa wyjatkowo cennym okresem dla jego rozwoju jako osoby. Wielu specjalistow przyznaje, ze umiejetnosci i doswiadczenia nabyte w tym okresie pozostaja z niewielkimi modyfikacjami do konca zycia.
Dzieci z pierwszych klas szkoly podstawowej
Gdy dziecko wchodzi w wiek szkolny pojawiajace sie ostrzegawcze sygnaly sa niejednokrotnie lekcewazone. Uwaza sie je nieraz za dopuszczalne zachowania wieku dorastania, ktore same znikna. Jezeli jednak u dziecka w tym okresie w znacznym nasileniu bedziemy obserwowac:
- brak jakichkolwiek zainteresowan, nawet krotkotrwalych fascynacji;
- unikanie rowiesnikow;
- znaczna niepewnosc siebie;
- nadwrazliwosc i wyjatkowa podatnosc na stresy;
- tendencje do biernego przesiadywania w pokoju;
- czeste i nieproporcjonalne do sytuacji zmiany nastrojow;
- problemy z zaakceptowaniem swojego wygladu lub siebie jako osoby;
- wyrazne trudnosci w podejmowaniu decyzji;
- wykorzystywanie najdrobniejszych okazji aby nie isc do szkoly;
- nagminnie powtarzajace sie zachowania agresywne;
to istnieje prawdopodobienstwo, ze trudno mu przyjdzie oprzec sie srodkom odurzajacym. W przypadku dziecka w wieku szkolnym z wyraznymi i nasilajacymi sie problemami z ktorymkolwiek z wymienionych zachowan, zachecam cala rodzine do niezwlocznego kontaktu z pedagogiem lub psychologiem.
Musimy pamietac, ze dzieci w tym wieku szczegolnie potrzebuja regul i zasad postepowania oraz informacji pomocnych w podejmowaniu wlasciwych wyborow.
Potrzebe i niepodwazalnosc "kodeksu zachowan" obowiazujacego w rodzinie mozemy zilustrowac znanymi juz dziecku zasadami ruchu drogowego czy regulaminu szkolnego.
Pierwszoklasisci nie maja jeszcze zbyt dobrze wyksztalconej umiejetnosci przewidywania. Dlatego jakakolwiek dyskusja z dzieckiem w tym wieku o alkoholu, papierosach czy tez narkotykach powinna dotyczyc wydarzen majacych miejsce tu i teraz oraz nawiazywac do ludzi i zdarzen, ktore dziecko juz zna.
Wiekszosc dziewczat i chlopcow w tym wieku interesuje sie swoim organizmem, dlatego tez nasze rozmowy moga dotyczyc podstawowych sposobow troski o zdrowie i metod unikania tego, co jest szkodliwe dla organizmu.
Rozmawiajmy z dzieckiem o koniecznosci codziennej higieny, wlasciwego odzywiania sie, wystarczajacej ilosci snu. Kontrastem w takiej dyskusji moga byc niebezpieczne dla zdrowia i zycia zachowania niektorych ludzi: palenie papierosow, picie alkoholu.
Pamietajmy, ze my, dorosli, jestesmy dla naszych dzieci najwazniejszymi nauczycielami i wzorami do nasladowania. Nasze postepowanie, daleko wiecej niz slowa, ma wplyw na formowanie postaw naszych pociech w ich pozniejszym, doroslym zyciu.
Dzieci z pierwszych klas szkoly podstawowej generalnie wierza doroslym i ufaja, ze ich decyzje sa dla nich wlasciwe.
Wazne jest aby pomoc mlodemu czlowiekowi zrozumiec, ktorzy dorosli zasluguja na zaufanie oraz ze nie kazda propozycja jest bezpieczna. Bardzo pomocne jest zrobienie i omowienie z dzieckiem listy osob zaslugujacych na zaufanie i mogacych udzielic pomocy w sytuacjach szczegolnych.
Uczmy nasze dzieci wlasciwego korzystania z reklam. Wiele z nich, niestety, zacheca do uzywania produktow szkodliwych dla naszego organizmu, na przyklad sztucznie barwione slodycze, platki sniadaniowe ( cereals), watpliwej jakosci zabawki wzorowane na komiksach. Wybiorczosc i rozwaga w odbiorze tego typu informacji zaszczepiona naszemu dziecku teraz, bedzie mu pomocna przez reszte jego zycia.
Wiekszosc dzieci w tym wieku posiada juz wlasne doswiadczenia z przebytymi chorobami (grypy, anginy, zapalenia uszu). Uzyjmy te zyciowe sytuacje tlumaczac dziecku roznice miedzy lekiem zaleconym przez specjaliste i podawanym przez dorosla, zaufana osobe a narkotykami, ktore bardzo czesto wystepuja w postaci tabletek. Uczulmy dziecko na unikanie substancji, zywnosci czy opakowan nieznajomego pochodzenia.
W tym wieku nalezy z dzieckiem praktykowac konkretne zachowania w niebezpiecznych sytuacjach (dzieci wprost uwielbiaja zabawe w co by bylo gdyby). Wykorzystujac wyobraznie i inwencje naszych pociech zadawajmy pytania, na przyklad:
- Co bys zrobil gdyby kolega namawial cie na przejazdzke rowerem znacznie dalej niz my ci pozwalamy?
- Jak zachowalbys sie gdyby ktos czestowal cie papierosem czy piwem?
Oto kilka praktyczych wskazowek, ktore moga pomoc w przygotowaniu dziecka do tego typu sytuacji:
- Zadawaj pytania, zwlaszcza gdy cos jest ci nieznane - co to jest, skad to pochodzi?
- Powiedz krotko i stanowczo NIE - unikaj jakichkolwiek dyskusji;
- Podaj stanowczy i krotki powod odmowy - NIE, dziekuje, trenuje siatkowke, NIE, mam w planie cos innego na dzisiejszy wieczor, NIE moi rodzice "obedra mnie ze skory";
- Powiedzenie NIE przyjacielowi moze byc dosyc trudne. Wyjsciem z takiej sytuacji jest zaproponowanie szeregu innych rzeczy, ktore mozna zrobic wspolnie: pojscie do kina, jazda na wrotkach. Dzieki temu mlody czlowiek informuje, ze nie odrzuca przyjaciela tylko jego niebezpieczna oferte.
- W przypadku gdy zadna z wyzej wymienionych metod nie skutkuje i gdy nasze dziecko czuje, ze presja otoczenia jest zbyt silna, nauczmy je, ze nie ma nic zlego w tym, gdy opusci to miejsce, wroci do domu, klasy lub bedzie bawilo sie z kims innym.
Z licznych badan specjalistow zajmujacych sie problematyka uzaleznien wynika, ze wiele dzieci pomiedzy siodmym a dziewiatym rokiem zycia juz mialy swoje pierwsze proby lub eksperymenty z substancjami odurzajacymi. Dlatego wczesne praktykowanie z dzieckiem sposobow odmawiania jest niezwykle wazne.
Pamietajmy, ze dziecinstwo jest okresem szczegolnych oddzialywan rodzicielskich. Zdarza sie, ze okres ten nie w pelni wykorzystany prowadzi lub poteguje problemy pojawiajace sie w wieku dorastania. Musimy zdawac sobie sprawe, ze jako rodzice i, nie ukrywajmy, zwykli ludzie mamy jedynie wplyw tylko na to, co dzisiaj dzieje sie w naszej rodzinie. Nie bedziemy w stanie - chociaz bardzo bysmy tego pragneli - "nadrobic" minionego czasu.
Dlatego wykorzystajmy pierwsze lata zycia naszego dziecka na wspolna z nim zabawe, wspolne poznawanie otaczajacego swiata, z wszelkimi jego przyjemnosciami, nie ukrywajac przed dzieckiem czyhajacych na nie niebezpieczenstw.
Zdarza sie, ze niektorzy dorosli uwazaja, iz nalezy zachowac milczenie dopoki nie ma problemu. Wierze jednak, ze bedac troskliwymi rodzicami zrobimy wszystko, aby nasze dzieci byly wlasciwie przygotowne i silne wewnetrznie na dlugo przed wystapieniem jakichkolwiek niebezpieczenstw zwiazanych z substancjami odurzajacymi.
Wszystkich rodzicow zainteresowanych dodatkowymi informacjami dotyczacymi rodziny i jej roli w przeciwdzialaniu narkomanii zapraszam do odwiedzenia strony internetowej (w jezyku angielskim) http://www.health.org/
W oparciu o to zrodlo zostal rowniez przygotowany niniejszy artykul.
