Nowotwory (tumors) dzielimy na lagodne (benign) i zlosliwe (malignant). Jest troche rozbieznosci w medycznym slownictwie amerykanskim i polskim. Wyraz "nowotwory" - pojecie obejmujace nowotwory lagodne i zlosliwe, mozna by bylo doslownie przetlumaczyc na "neoplasia", jednak w medycynie amerykanskiej "neoplasia" oznacza guzy zlosliwe (malignant), inaczej raki (cancers).
Raki wywodza sie z pojedynczej komorki dajacej poczatek calemu klonowi nowych komorek, ktore nie podlegaja normalnym mechanizmom regulujacym podzialy komorkowe, nie ulegaja roznicowaniu, czyli nabieraniu cech dojrzalych komorek tworzacych tkanki, ponadto przerzucaja sie do odleglych czesci ciala. Guzy lagodne posiadaja zdolnosc roznicowania sie i nie daja przerzutow. Podstawowa roznica pomiedzy nowotworami zlosliwymi i lagodnymi polega na tym, ze nowotwory zlosliwe bardzo czesto doprowadzaja do smierci organizmu, z ktorego komorek same sie wywodza.
Pomimo ogromnego postepu medycyny i biologii molekularnej ciagle brakuje nam ogniw, ktore by uniwersalnie tlumaczyly powstawanie rakow i ktore zapewnialyby sukces leczniczy. Raki ciagle sa odpowiedzialne za smierc co piatego Amerykanina, ustepujac w statystyce tylko chorobie wiencowej serca i zawalom. W ciagu ostatnich lat ilosc zgonow z powodu rakow zwieksza sie w miare jak zmniejsza sie ilosc zgonow z powodu zawalow. Przyjmuje sie, ze podczas swego zycia mniej wiecej co trzeci Amerykanin bedzie mial raka. Tylko okolo co drugi z nich (nas) przezyje ponad piec lat. Oznacza to tez, ze co drugi z nich (nas) nie dozyje do pieciu lat od wykrycia raka.
Promocja
Najczestsza przyczyna zgonow w tej grupie sa raki pluc, ktorych liczba i czestotliwosc stopniowo rosnie od szescdziesieciu lat. Pomimo postepu w medycynie statystyka rakow jest okrutna. Raka pluc diagnozuje sie u mniej wiecej 170.000 ludzi na rok. Co roku z powodu raka pluc umiera okolo 149.000 ludzi. Raka jelita grubego diagnozuje sie u 152.000 ludzi, co roku z jego powodu umiera 57.000 pacjentow. Raka piersi diagnozuje sie u 183.000 ludzi (z czego 10% - u mezczyzn), a z jego powodu umiera 46.000 pacjentow. Odpowiednio statystyki te okreslaja raka gruczolu krokowego (prostata) - 106.000 i 30.000, ukladu moczowego - 79.000 i 21.000, macicy - 45.000 i 10.000, jamy ustnej - 30.000 i 8.000, chloniakow - (lymphoma) 43.000 i 21.000, raka trzustki - 28.000 i 25.000, bialaczek - 29.000 i 19.000, czerniaka zlosliwego - 32.000 i 7.600, raka zoladka - 24.000 i 14.000, jajnikow - 22.000 i 13.000. Statystycznie najczesciej wystepuja raki skory (podstawno komorkowy basal cell carcinoma i kolczysto komorkowy - squemous cell carcinoma) okolo 700.000 nowych przypadkow na rok, jednak ze wzgledu na latwy dostep operacyjny i latwosc wczesnego wykrywania nie stanowia one wiekszego zagrozenia dla zycia pacjenta.
Wiele czynnikow genetycznych i srodowiskowych jest odpowiedzialnych za powstawanie rakow. Z czynnikow dziedzicznych warto wspomniec wystepowanie genow supresorowych, ktore nie dopuszczaja do niekontrolowanego rozrostu komorek. Mutacje w zakresie tych genow uniemozliwiaja kontrole rozwoju komorek rakowych i w konsekwencji doprowadzaja do powstawania rakow. Inne geny, tak zwane onkogenne doprowadzaja do rozwoju nowotworow. Samo wystepowanie tych genow zwieksza ryzyko nowotworow w rodzinie. Niektore raki piersi, jelita grubego, raki kosci, gruczolow dokrewnych, raki mozgu i opon mozgowych, raki skory, bialaczki, chloniaki, raki watroby, pluc czesto wystepuja dziedzicznie w rodzinach.
Do czynnikow srodowiskowych zwiazanych z wystepowaniem rakow zalicza sie promieniowanie radioaktywne, palenie papierosow, zanieczyszczenie powietrza, niektore leki, wirusy. Promieniowanie sloneczne zwieksza ilosc rakow skory, promieniowanie radioaktywne (rowniez to uzywane do leczenia rakow) zwieksza ryzyko raka tarczycy, piersi, szpiku kostnego. U palaczy (czesto rowniez u tych biernych, czyli wdychajacych dym papierosow palonych przez palaczy aktywnych) zwieksza sie ryzyko zachorowania na raki jamy ustnej, krtani, przelyku, nerek, pecherza moczowego, trzustki. Po dziesieciu (wedlug niektorych badan juz po osmiu) latach od zaprzestania palenia ryzyko zachorowania na raka pluc u bylego palacza jest takie samo jak u ludzi, ktorzy nigdy nie palili.
Zwiazek pomiedzy wykonywana praca a nowotworami po raz pierwszy zostal wykazany u kominiarzy. Czesty kontakt z sadza zwiekszal ryzyko nowotworow moszny. Pozniejsze wyniki badan ustalily zaleznosc pomiedzy zwiazkami arszeniku i nowotworami pluc, skory i watroby. Kontakt z azbestem zwieksza ryzyko raka pluc i mesotheliomy. Zwiazki benzenu zwiekszaja ryzyko bialaczek, zwiazki chromu - ryzyko raka pluc, wielocykliczne wodoroweglany podnosza ryzyko raka skory, chlorek winylu - raka watroby.
Z lekow majacych wplyw na zwiekszenie zachorowania na nowotwory nalezy wymienic estrogeny i niektore leki uzywane do chemioterapii i bialaczki, chloniaki, leki immunosupresyjne (obnizajace odpornosc) uzywane do zapobiegania odrzucania przeszczepow i chloniaki. Dieta bogato tluszczowa jest zwiazana z czetszym wystepowaniem raka jelita grubego i piersi, dieta bogata w przetwory marynowane jest zwiazana z nowotworami przewodu pokarmowego, szczegolnie przelyku.
Niektore grupy wirusow sa silnie zwiazane z wystepowaniem chorob nowotworowych. Human T lymphotrophic virus 1 (HTLV-1) jest odpowiedzialny za niezwykle zlosliwa bialaczke. Przewlekle zapalenie watroby wirusem wirusowego zapalenia watroby typu B lub C zwieksza ryzyko raka watroby. Wirusy przenoszone droga plciowa takie jak wirus opryszczki ( Herpes Simplex type 2) i wirus brodawek plciowych ( Human Papilloma Virus - HPV) sa odpowiedzialne za duza czesc raka szyjki macicy.
Umieralnosc z powodu rakow zalezy w duzej mierze od problemow z wykrywalnoscia raka. Jak dlugo rak nie powoduje uszkodzenia waznych zyciowo narzadow tak dlugo nie daje objawow. Ogolnie przyjmuje sie, ze raki daja objawy poprzez bezposrednia inwazje lub ucisk na narzady i struktury w bezposrednim sasiedztwie, uwalnianie substancji i zwiazkow biologicznie aktywnych powodujacych zmiany w organizmie, zmiany psychologiczne w psychice pacjenta. Nowotwory moga powodowac obrzeki ciala, zoltaczke, zapalenia trzustki, niedroznosc jelita, naczyn krwionosnych, chlonnych, krwawienia z drog pokarmowych, moczowych, oddechowych, krwioplucie, bole glowy, brzucha, klatki piersiowej, konczyn, zawroty glowy, podwojne widzenie, wymioty, napady drgawkowe, zaburzenia funkcji mozgu, brak oddechu, zmeczenie, pocenie sie, stany podgoraczkowe, biegunki, zaparcia, zmiany skorne, brak apetytu, spadek wagi ciala, zaburzenia krwawienia i krzepniecia, obnizenie odpornosci immunologicznej, choroby tkanki lacznej, zaburzenia hormonalne, zatory, zakrzepy.
Najczesciej badanie fizykalne jest normalne, tak samo jak podstawowe badania krwi. Nowotwor, ktory daje objawy jest najczesciej nowotworem zaawansowanym, stad tez wynika tak duza smiertelnosc w wyniku chorob nowotworowych. Nawet wiedzac czego sie szuka (na podstawie znanych czynnikow ryzyka i historii rodzinnej), majac do dyspozycji najnowoczesniejszy sprzet i badania laboratoryjne czesto mozna nic nie znalezc. Badania przesiewowe typu przeswietlenia pluc, wymazy pochwowe, sigmoidoskopie (endoskopowe badanie koncowego odcinka jelita grubego), mamogramy, badania piersi, badania moczu i kalu na obecnosc krwi, badania krwi na znaczniki (markers) rakow czesto wylapuja juz zaawansowane formy raka. Specjalisci juz teraz proponuja uzywanie tomografii komputerowej do wczesnego wykrywania nowotworow pluc, kolonoskopii (endoskopowe badanie calego jelita grubego) do wczesnego wykrywania raka jelita grubego, kolposkopii (mikroskopowe obejrzenie szyjki macicy) do wczesnego wykrywania raka szyjki macicy.
Do wykrywania rakow stosuje sie tez medycyne jadrowa, rezonans magnetyczny, pozytronowa tomografie emisyjna. Po znalezieniu raka trzeba przeprowadzic diagnostyke tkankowa. Komorki lub tkanke rakowa do diagnozy histopatologicznej uzyskuje sie stosujac metody inwazyjne takie jak biopsje cienkoiglowe (aspiracja guza poprzez cienka igle), biopsje stereotaktyczne (gruba igla kierowana komputerowo do wnetrza guza), otwarte biopsje, laparoskopie (zajrzenie do jam ciala przy pomocy malych kamer), laparotomie (zajrzenie do jam ciala po ich operacyjnym otwarciu). Ze wzgledu na leczenie i prognoze musi byc ustalony rodzaj guza jak tez i to czy zajal wezly chlonne lub przerzucil sie do odleglych organow.
Ze wzgledow praktycznych nalezy sie zglosic do lekarza jezeli nastapily zmiany w oddawaniu stolca, wystapily krwawienia lub uplawy, pojawily sie jakiekolwiek wyczuwalne zgrubienia lub guzowatosci, doszlo do niestrawnosci lub trudnosci z polykaniem, wystapil meczacy kaszel lub chrypka, zauwazyliscie Panstwo zmiany w wygladzie znamion i brodawek skornych, macie nie gojace sie rany.
