Cukrzyca (diabetes mellitus) jest najczestszym zaburzeniem endokrynologicznym polegajacym na podniesieniu poziomu cukru we krwi. Aby postawic diagnoze cukrzycy, poziom cukru na czczo z rana musi byc 126 mg/dL lub wiekszy przy co najmniej dwoch oddzielnych pomiarach, lub 200 mg/dL i powyzej po zjedzeniu posilku. Jeszcze nie tak dawno poziom cukru powyzej 140 mg/dL na czczo definiowal cukrzyce, lecz postepy w leczeniu, jak tez badania kliniczne doprowadzily do zaostrzenia kryteriow diagnostycznych. Tak wiec wraz ze zmiana definicji, praktycznie z dnia na dzien setki tysiecy ludzi stalo sie cukrzykami. Nie znaczy to, ze ci ludzie jeszcze kilka lat temu nie byli cukrzykami. Byli oni zaliczani do tak zwanej grupy ludzi z uposledzona tolerancja glukozy ("impaired glucose tolerance" group), jednak juz i w tej grupie pacjentow dochodzilo do powiklan cukrzycowych i aby zapewnic im nalezyta opieke, zmieniono definicje cukrzycy. Raport Komisji Ekspertow do Diagnostyki i Klasyfikacji Cukrzycy z 1997 roku okreslil normalny poziom glukozy (normal fasting glucose level) na poziomie 65 do 109 mg/dL, uposledzony poziom glukozy na czczo (impaired fasting glucose) na poziomie 110 do 125 mg/dL, uposledzona tolerancje glukozy (impaired glucose tolerance) - jezeli w dwie godziny po spozyciu 75 gramow glukozy, poziom glukozy we krwi jest pomiedzy 140 a 199 mg/dL.
Rozroznia sie dwa typy cukrzycy. Typ pierwszy (nie tak dawno nazywany Insuline Dependent Diabetes Mellitus (IDDM), i typ drugi ( Non-Insulin Dependent Diabetes Mellitus (NIDDM), w skrocie nazywane Type I (one) i Type II (two). U pacjentow z Typem I (sa to najczesciej dzieci, ludzie mlodzi, ponizej czterdziestego roku zycia lub starsi po operacjach trzustki) wystepuje bezwzgledny brak insuliny. Typ II cukrzycy charakteryzuje sie normalnym lub podniesionym poziomem insuliny we krwi.
Trzustka jest organem, ktory wytwarza i w zaleznosci od potrzeb wydziela do krwi hormon insuliny. Insulina jest odpowiedzialna za obnizanie poziomu glukozy we krwi. Jezeli jest zbyt malo insuliny, cukier sie podnosi, jezeli jest zbyt duzo insuliny, poziom cukru moze nadmiernie sie obnizyc. Zbyt niski poziom cukru jest bardziej niebezpieczny na krotka mete, gdyz szybko moze doprowadzic do zaburzen swiadomosci i spiaczki. Zbyt wysoki poziom cukru we krwi nie powoduje tak szybkich i dramatycznych zmian, przez co jest trudniejszy do wykrycia, gdyz ludzie z wysokim poziomem cukru latami moga zyc nie wiedzac o tym, ze ich cukier jest podwyzszony. Bezobjawowosc cukrzycy powoduje, ze cukrzyca jest rozpoznawana pozno, kiedy pacjent zaczyna miec objawy powiklan lub tez jest rozpoznawana przypadkowo w trakcie rutynowych badan lekarskich. Typ I cukrzycy wiaze sie z bezwzglednym brakiem insuliny. Oznacza to, ze trzustka nie jest w stanie produkowac insuliny. W przypadku pacjentow z cukrzyca typu II insulina jest wydzielana, czasami nawet w nadmiarze, jednakýe nie jest ona w stanie wystarczajŕco obniýyă poziom cukru we krwi. Obie postacie cukrzycy naleza do chorob dziedziczonych, jednakze penetracja genow i formy dziedziczenia cukrzycy sa do dzisiaj niejasne. Cukrzyca moze wystepowac rodzinnie, ale nie musi; duza czesc przypadkow cukrzycy wystepuje bez zadnej historii rodzinnej. Ostatnio przyjmuje sie podzial cukrzycy tylko na Typ I i Typ II, gdyz czesto pacjenci z NIDDM rowniez potrzebuja insuliny.
Jako choroba przewlekla cukrzyca najczesciej nie daje zadnych objawow. Czasami pacjenci z cukrzyca traca na wadze, maja zwiekszone pragnienie i pija wiecej plynow (polydipsia), wiecej jedza (polyphagia), wydzielaja wieksze ilosci moczu (polyuria), maja sklonnosci do zakazen ukladu moczowego. Czasami, szczegolnie w Typie I, dochodzi do spiaczki cukrzycowej z utrata przytomnosci i kwasica ketonowa.
Typ II cukrzycy dotyczy najczesciej ludzi otylych, malo aktywnych, z nadcisnieniem, zaburzonym profilem lipidowym (podniesionymi trojglicerydami, niskim poziomem dobrego cholesterolu-HDL), podniesionym (ze wzgledu na niewrazliwosc tkanek na insuline) poziomem insuliny. Oblicza sie, ze co czwarta, piata osoba w Stanach ma odpornosc na insuline, i choc nie wszystkie te osoby beda mialy cukrzyce, sa one w grupie podwyzszonego ryzyka na zawaly serca i udary mozgu. Sama insulina ma dzialanie atherogenne przyczyniajac sie do przedwczesnego i przyspieszonego rozwoju miazdzycy naczyn tetniczych. Ze wzgledu na zaburzenia w malych tetniczkach moze dochodzic do chorob siatkowki (retinopathy), nerek (nephropathy), ukladu nerwowego (neuropathy). Co roku cykrzyca doprowadza do 24 000 nowych przypadkow slepoty i 30000 przypadkow przewleklej niewydolnosci nerek (End Stage Renal Disease-ESRD) wymagajacych regularnych dializ lub przeszczepow nerek.
Poziom glukozy we krwi jest wypadkowŕ iloúci spoýywanych kalorii, aktywnoúci ruchowej, poziomu insuliny i wraýliwoúci tkanek na jej dzialanie. Wczesne postacie cukrzycy mozna kontrolowac dieta (czestsze posilki o podobnej ilosci kalorii), utrzymywaniem wagi ciala na poziomie wagi idealnej (tkanka tluszczowa zobojetnia dzialanie insuliny, co powoduje, ze insulina wydzielana w wystarczajacej, a czasami nawet w nadmiernej ilosci nie jest w stanie wystarczajaco obnizyc poziomu glukozy), zwiekszona aktywnoscia ruchowa (wieksze zuzycie glukozy). Jezeli powyzsze zmiany w stylu zycia nie powoduja normalizacji poziomu glukozy, wtedy trzeba zaczynac wprowadzac leczenie farmakologiczne. Ze wzgledu na absolutny niedobor insuliny, cukrzyce typu pierwszego leczy sie podajac zastrzyki insuliny.
W przeszlosci insulina byla pochodzenia odzwierzecego (swinie, krowy) jednakze powodowala wiele odczynow uczuleniowych i praktycznie zostala wyparta z rynku przez insuline rekombinowana (ludzka insuline produkowana przez bakterie z wstawionym kodem genetycznym na produkcje insuliny ludzkiej). Jest wiele form insuliny rozniacych sie czasem wchlaniania i dlugoscia dzialania. Lekarze tak dobieraja dawki i formy insuliny, aby ich dzialanie utrzymywalo poziom glukozy w zakresie wartosci normalnych, zapobiegajac zbyt niskiemu (hypoglycemia), lub zbyt wysokiemu (hyperglycemia) poziomowi cukru.
Cukrzyce typu drugiego leczy sie lekami zwiekszajacymi wydzielanie insuliny przez trzustke (te leki "wypychaja" insuline z komorek trzustki), lekami zwiekszajacymi wrazliwosc tkanek na insuline, (ta sama ilosc insuliny moze przetworzyc wiecej glukozy), badz tez lekami zmieniajacymi szybkosc wchlaniania glukozy z przewodu pokarmowego.
Poziom glukozy we krwi u osob z cukrzyca moze sie bardzo gwaltownie zmieniac. Z czasem sami pacjenci moga powiedziec kiedy ich cukier jest wysoki, a kiedy niski na podstawie towarzyszacych objawow. Nic jednak nie zastapi mierzenia stezenia glukozy we krwi. W aptekach jest bardzo duzy wybor glukometrow i bardzo trudno jest wybrac ten najlepszy. Cena glukometrow waha sie od zera do okolo stu dolarow. Kazdy pasek pomiarowy to wydatek okolo jednego dolara. Cukier mierzy sie jeden do szesciu razy na dzien w godzinach wyznaczonych przez lekarza, czasami rowniez w nocy. Osobiscie polecam glukometr "Elite" ktory nie ma zadnego przycisku i ktory mozna obslugiwac jedna reka. Wszystkie nasze pomiary powinnismy zapisywac i przynosic ze soba na kazda wizyte. Na ich podstawie lekarze decyduja czy jakiekolwiek zmiany sa niezbedne.
Co trzy miesiace pacjenci z cukrzyca powinni miec badana krew na tak zwana Hemoglobine A1c. Jest to frakcja hemoglobiny, zwiazku przenoszacego tlen we krwi, ktorej stezenie zalezy od koncentracji glukozy we krwi. Poniewaz krwinki czerwone zyja okolo dziewiecdziesieciu dni, trzech miesiecy, poziom Hemoglobiny A1c odzwierciedla przecietne stezenie glukozy w czasie ostatnich trzech miesiecy. Bardzo latwo mozemy porownac wyniki testow i wiedziec, czy zmiany w leczeniu przyczyniaja sie do lepszej kontroli glukozy we krwi. Poziom Hemoglobiny A1c powinien byc taki sam jak u ludzi zdrowych, to znaczy ponizej 7%. Taki poziom zapobiega rozwojowi zaburzen w mikrokrazeniu, a co za tym idzie problemow ze wzrokiem, nerkami, ukladem nerwowym. Zabuzenia neuropatyczne powoduja, ze pacjent nie czuje na przyklad, ze jego buty sa ciasne. Przy mierzeniu nowych butow dobrze jest sprawdzic, czy mozemy wlozyc palec reki pomiedzy nasza piete a piete buta. Ze wzgledu na niedokrwienie i czeste zakazenia tkanek miekkich, kosci, i szpiku kostnego stop czasami moze dochodzic do amputacji. Pacjenci z cukrzyca musza bardzo dokladnie dbac o swoje stopy aby tym powiklaniom zapobiegac.
Ze wzgledu na zaburzenia unerwienia ukladu pokarmowego, czasami dochodzi do opoznionego przechodzenia tresci pokarmowej w zoladku, z zaleganiem jedzenia i stanami zapalnymi zoladka.
Pacjenci z cukrzyca sa narazeni na czestsze zakazenia skory, ukladu oddechowego i moczowego. Zwiekszone jest ryzyko zawalow serca, udarow mozgu, nadcisnienia, zmian skornych, zaburzen krzepniecia i krwawienia. Ze wzgledu na zmiany w nerwach czuciowych, zawaly serca u pacjentow z dlugotrwala cukrzyca czesto przebiegaja bezbolowo, a ze wzgledu na rozleglosc zmian miazdzycowych w krazeniu wiencowym, operacja na otwartym sercu i wstawienie krazenia obocznego (Coronary Artery Bybass Graft- CABG) czesto jest jedynym i najlepszym leczeniem.
