Od dziesięciu lat byli właściciele czekają w wolnej Rzeczpospolitej na zwrot nieruchomości, zabranych im przez komunistów po II wojnie światowej.
Niezależnie od reprywatyzacji, która (jeżeli zostanie podpisana przez prezydenta), gwarantuje im zwrot tylko 50 proc. wartości, można dochodzić zwrotu w naturze lub całej wartości finansowej.
Co roku wpływa do Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast około 500 wniosków. Wiele z nich załatwianych jest pozytywnie na mocy decyzji wyłaszczeniowych w trybie kodeksu postępowania administracyjnego (artykuł 156 lub 160) oraz ustawy o gospodarce nieruchomościami (artukuł 214).
Trzeba tylko wiedzieć, jakimi sposobami można załatwić zwrot własności i uzbroić się w cierpliwość, gdyż sprawy te w Polsce załatwia się dość długo.
Postępowanie o zwrot
Możliwe jest na podstawie ustawy o gospodarce nieruchomościami z 21 sierpnia 1997 r. (Dziennik Ustaw nr. 46, póz. 543). Artykuł 136, ust. 3 tej ustawy mówi, że właściciel nieruchomości lub jego spadkobiercy mają prawo żądać zwrotu, jeżeli nieruchomość lub jej część nie spełniają celu określonego w decyzji o wywłaszczeniu.
Dotyczy to nieruchomości wywłaszczonych w okresie komunistycznym na rzecz państwowych i spółdzielczych przedsiębiorstw gospodarki rolnej oraz na potrzeby Tatrzańskiego Parku Narodowego.
Roszczenie nie przysługuje, jeżeli przed l stycznia 1998 r. (wejście w życie ustawy o gospodarce nieruchomościami) nieruchomość została sprzedana lub ustanowiono na niej prawo użytkowania wieczystego na rzecz osoby trzeciej i prawo to zostało ujawnione w księdze wieczystej.
Na marginesie jest to decyzja bardzo krzywdząca byłych właścicieli i pozbawiająca ich możliwości dochodzenia swoich praw.
Zwrot nastąpi, jeżeli nieruchomości zostały przejęte lub nabyte przez Skarb Państwa na podstawie następujących ustaw (wymienionych w art. 216 ustawy o gospodarce nieruchomościami):
Ustawy o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości z 12 marca 1958 r. (Dz. U. z 1974 r. nr. 10, poz. 64 z późniejszym zmianami).
Ustawy o gospodarce terenami w miastach i w osiedlach z 14 lipca 1961 r. (Dz. U. z 1969 r. nr. 22, poz. 159 z późniejszymi zmianami).
Ustawa o terenach budownictwa jednorodzinnego i zagrodowego oraz o podziale nieruchomości w miastach i w osiedlach z 6 lipca 1972 r. (Dz. U. Nr. 27, póz. 192 z późniejszymi zmianami).
Ustawy o terenach dla budownictwa domów jednorodzinnych w miastach i osiedlach z 22 maja 1958 r. (Dziennik Ustaw. Nr 31, póz. 138 z późniejszymi zmianami).
Ustawy o terenach budowlanych na obszarach wsi z 31 stycznia 1961 r. (Dz. U. z 1969 r. nr. 27, poz. 216 z późniejszymi zmianami).
Jak z powyższego wynika, wywłaszczeń dokonywano nie tylko w okresie stalinizmu, ale w majestacie ówczesnego prawa przez okres istnienia PRL-u.
Wznowienie postępowania
Artykuł 145 kodeksu postępowania administracyjnego umożliwia wznowienie postępowania zakończonego decyzją ostateczną w sprawie zawłaszczenia nieruchomości.
Na złożenie wniosku osoba pokrzywdzona ma jeden miesiąc od dnia, w którym dowiedziała się o wystąpieniu następujących okoliczności:
decyzja wydana została w wyniku przestępstwa,
przy ustaleniu istotnych dla sprawy okoliczności posłużono się sfałszowanymi dowodami,
osoba pokrzywdzona nie z własnej winy nie brała udziału w postępowaniu,
decyzję wydał pracownik lub organ administracji publicznej podlegający wyłączeniu,
istnieją istotne dla sprawy dowody i fakty nie znane organowi, który wydał decyzję,
decyzja wydana została bez uzyskania wymaganego prawem stanowiska innego organu,
decyzję wydano w oparciu o inną decyzję lub orzeczenie sądu, które zostało następnie uchylone lub zmienione.
Należy pamiętać, że uchylenie decyzji ma granice czasowe - od 5 do 10 lat od dnia jej doręczenia lub dnia jej ogłoszenia.
Uchylenie lub zmiana decyzji
Decyzję ostateczną można zmienić lub uchylić na podstawie art. 154 lub 155 kodeksu postępowania administracyjnego. Na przykład. Józefowi Kowalskiemu zabrano w czasach komunistycznych grunt, będący jego własnością, pod budowę szkoły, ale nigdy w tym miejscu szkoły nie wybudowano, natomiast były sekretarz partii postawił w tym miejscu willę dla swojej rodziny. Jeżeli zawłaszczoną nieruchomością dysponuje na przykład gmina, musi ona wyrazić zgodę na zmianę tej decyzji.
Stwierdzenie nieważności decyzji
Organ administracji publicznej stwierdzi nieważność decyzji wywłaszczeniowej na podstawie art. 156 kodeksu postępowania administracyjnego, jeżeli:
1. Wydana ona została bez podstawy prawnej lub z rażącym naruszeniem prawa.
2. Została skierowana do osoby nie będącej stroną w sprawie.
3. Była niewykonalna w dniu wydania i jej niewykonalność ma charakter trwały.
4. Dotyczy sprawy już poprzednio rozstrzygniętej inną decyzją ostateczną.
5. Jej wykonanie wywołałoby czyn zagrożony karą.
6. Zawiera wady formalne powodujące jej nieważność z mocy prawa.
Dochodzenie roszczeń wymienionych w punktach l, 3 i 5 nie podlega przedawnieniu.
Osoba, która poniosła stratę wskutek wydania decyzji z naruszeniem art. 156 par. l kodeksu postępowania administracyjnego, może także ubiegać się o odszkodowanie na podstawie przepisów kodeksu cywilnego. Roszczenie o takie odszkodowanie przedawnia się po upływie 3 lat od dnia, w którym nabrała mocy prawnej decyzja stwierdzająca nieważność decyzji wydanej z naruszeniem art. 156 par. l albo zaskarżona decyzja wydana została z naruszeniem art. 156 par. l kodeksu postępowania administracyjnego.
