Obserwując mnóstwo ras psów, na przykład podczas wystawy psów, zwykle nie zastanawiamy się nad tym, że mamy do czynienia z bardzo wyjątkowym zjawiskiem.
Żaden gatunek zwierząt nie wytworzył takiej różnorodności form, jak właśnie pies. To umożliwiło wyhodowanie ras różniących się między sobą w skrajny sposób. Przykłady można by mnożyć: Chihuahua ważący niekiedy mniej niż jeden kilogram oraz Mastiff ważący ponad 100 kilogramów. Psy bezwłose, jak Chiński Grzywacz, mogą być zaledwie odmianą rasy, w której część okazów obdarzona jest wybitnie bogatą szatą. Bardzo efektowne jet także porównanie głowy charta i psa krótkonosego, prawie "beznosego" jak Mops.
Jednakże czynnikiem frapującym kynologów znacznie częściej niż różnice pomiędzy rasami psów, jest podobieństwo niektórych ras. Ono również bywa zaskakujące.
Wiemy, że na Wyspach Szetlandzkich powstał owczarek będący niemal miniaturą popularnego collie. Nasz Owczarek Podhalański ma po drugiej stronie Tatr słowackiego krewniaka. Podobieństwo obu par - brytyjskiej i tatrzańskiej wynika z pokrewieństwa. Collie w surowym klimacie Szetlandów wytworzył mniejszą odmianę, hodowcy dokończyli dzieła i dziś niemal wyłącznie wielkość różni te dwie rasy. Lubiane "Podhalany" miały zawsze odpowiednik w Słowacji, a tamtejsi kynologowie oficjalnie wywodzą najstarsze rody swoich psów od okazów przywiezionych z Zakopanego.
Podobnie wyglądała historia powstania wielu terrierów, kiedy to ze starych lokalnych ras wyodrębniono nowe odmiany, rozdzielając je z czasem oraz pogłębiając przez celową selekcję niewielkie początkowo różnice. Na przykład maleńkie Norwich i Norfolk Terriery do dziś różnią się praktycznie tylko uszkami - stojącymi lub załamanymi. Zaś różnic pomiędzy "Westie" i Cainn Terrierem jest już więcej. Mimo tego słyszy sie, że Cairn byłby najpiękniejszy jako kolorowa wersja białego "Westie".
Również trzy rasy seterów rozróżniamy po umaszczeniu. Na najlepszych okazach można jednak prześledzić inne różnice: w budowie głowy, w sposobie poruszania się, przygotowaniu do wystawy. Setery wyhodowano w podobnym czasie i być może ambicją lokalną było posiadanie własnej, nieco nieco odrębnej rasy tych pięknych i użytecznych zwięrząt.
Czeski Fousek i Szorstkowłosy Wyżeł Niemiecki są natomiast nie do odróżnienia. Mamy tu chyba do czynienia z ambicją hodowców czeskich dowodzocych, że ich rasa została opisana 40 lat wcześniej i o tyle starszy jest ich wzorzec. Czyja to więc rasa? Najstarsze źródła niemieckie opisują ją jako … polskiego wyżła wodnego! Zaś polska nazwa "wodołaz" pierwotnie określała te właśnie psy, a nie jak dziś Nowofunanda. Są też rasy, u których podobieństwo wynika z przystosowania się do warunków bytowania. Mówi się na przykład o "długowłosych olbrzymach", a przecież nie istnieje w żadnym oficjalnym podziale taka grupa ras. Bo też oficjalne podziały są dokonywane pod określonym kątem. Przyjmuje się zwykle dwa kryteria: pochodzenia danej rasy lub jej użytkowości. Tymczasem długowłosy olbrzym to zarówno nasz Owczarek Podchalański, jak kanadyjski Nowofunland oraz Mastiff Tybetański i Bernardyn. Większość z tych psów to różnie umaszczone duże psy górskie, podobnego typu, jeśli wziąć pod uwagę, że mowa o odrębnych, cżęsto bardzo starych rasach, od niepamiętnych czasów znanych w swojej ojczyznie oraz używanych do przeróżnych zadań. Taki olbrzym mógł być świetnym stróżem - obrońcą, ale mógł też pracować przy bydle, trzodzie, mógł być zwierzęciem jucznym, pociągowym, czy ratownikiem górskim.
Od najdawniejszych czasów pies jes gatunkiem szalenie zmiennym i trudno dziś twierdzić, że grupa ras do siebie podobnych pochodzi od wspólnego przodka. Niezależne powstanie form ukształtowanych przez określone warunki w różnych rejonach świata mogło nastąpić jednocześnie. Roboczy pies górski musiał być duży, o odpowiednim typie budowy i okryty nieprzemakającą, ciepłą szatą.
Współcześni hodowcy mogą dowolnie dysponować rasami psów, gdyż prastare rasy z odległych zakątkow świata przestały być zwierzetami egzotycznymi, jak to było na przestrzeni wieków. Doskonaląc ulubioną rasę często sięgano do psów podobnego typu, lecz innej, zwykle od dłuższego już czasu hodowanej rasy. Tak na przyklad prastary Mastiff, godło Angielskiego Kennel Clubu i pies najbardziej brytyjski po Buldogu, przyczynił się do ustalenia typu wielu pierwotnie rzadkich ras olbrzymów, wpływając na zmniejszenie rozmiarów psów, które olbrzymami były niejako nominalnie. Razem z wielkością Mastiff przydał swoj typ głowy i budowy wielu rasom pierwotnie wyglądającym bardzo rozmaicie. W obecnych czasach dąży się, by wtórnie niejako spokrewnione rasy różniły się znaczniej między sobą i zachowały mimo domieszek właściwy im typ.