Astma jest chorobą na którą cierpią miliony ludzi na całym świecie. Tylko w Stanach Zjednoczonych żyje około 18 milionów astmatyków. Przyczyny tej choroby nie są do końca wyjaśnione, ale znane są czynniki powodujące jej nasilenie. Wiadomo natomiast, że jest to dolegliwość na całe życie. U większości chorych astma ujawnia się przed piątym rokiem życia, jednak może rozwinąć się w każdym wieku. Astma w krańcowych przypadkach może być nawet śmiertelnie niebezpieczna, jeżeli pozostawi się ją bez kontroli. Jednak odpowiednie podejście do tej choroby, wiedza na temat czynników wywołujących atak astmy, postępowania i dostępnych leków, pozwala na prowadzenie normalnego trybu życia. Astma nie powinna ograniczać możliwości życiowych ani być powodem opuszczania dni w pracy czy w szkole.
Astma - to choroba płuc. Podstawowymi problemami jakie występują u osób na nią cierpiących są:
- ‑stan zapalny, czyli obrzęk i podrażnienie wewnątrz dróg oddechowych, prowadzące dodatkowo do wydzielania nadmiernej ilości śluzu
- ‑skurcz mięśni gładkich otaczających oskrzela zwany bronchospasmem
Czynniki te prowadzą w rezultacie do znacznego zwężenia i blokady przewodów oskrzelowych, co poważnie utrudnia oddychanie. Pojawia się wtedy kaszel, świszczący oddech i duszność.
Większość objawów astmy występuje po tym, jak drogi oddechowe zostaną podrażnione pewnymi substancjami szkodliwymi, zwanymi czynnikami drażniącymi.
Część z nich to alergeny, jak na przykład:
- ‑roztocze kurzu domowego
- ‑pyłki drzew, traw i chwastów
- ‑zarodniki grzybów
- ‑aspiryna i jej pochodne oraz inne leki
- ‑konserwanty spożywcze
- ‑pokarmy: jaja, orzechy ziemne, ryby, mleko, soja i inne
- ‑koty, psy , króliki i inne zwierzęta lub ptaki
- ‑odchody karaluchów
Inne czynniki drażniące (nie alergeny) to:
- ‑dym papierosowy
- ‑perfumy
- ‑infekcje górnych dróg oddechowych, bakterie i wirusy
- ‑substancje spotykane w gospodarstwie domowym: tlenek azotu z gazu ziemnego, propanu i z procesu spalania w piecach na drewno lub węgiel
- ‑zanieczyszczenie powietrza
- ‑ćwiczenia fizyczne
- ‑mroźna pogoda, gwałtowne zmiany ciśnienia
- ‑śmiech, płacz, krzyk
Bardzo ważne jest aby poznać swoje czynniki drażniące i nauczyć się jak należy postępować aby ich unikać. Pomoże to w zapobieganiu wystąpienia ataków astmy.
Astmę spośród innych chorób płuc wyróżnia to, że objawy rzadko mają charakter stały. W zależnosci od częstości ich występowania oraz stopnia nasilenia, astmę podzielono na cztery kategorie:
Łagodna epizodyczna- w tej postaci objawy są sporadyczne, wystepujące nie częściej niż dwa razy w tygodniu, a objawy nocne nie więcej niż dwa razy w miesiącu. Interwencja polega na doraźnym zastosowaniu inhalatora z lekiem o krótkim okresie działania. Najbardziej popularnym w użyciu jest albuterol. Pomiędzy atakami układ oddechowy funkcjonuje normalnie.
Łagodna przewlekła- tutaj objawy pojawiają się dwa lub więcej razy w tygodniu, ale nie częściej niż raz dziennie, a objawy nocne - więcej niż dwa razy na miesiąc. Objawy te wymagają już codziennego stosowania leków kontrolujących stan zapalny, a w razie ataku astmy chory stosuje inhalator rozszerzający oskrzela.
Umiarkowana przewlekła - w tej postaci astmy objawy wystepują już codziennie, a objawy nocne - więcej niż dwa razy w tygodniu. Sytuacja ta wymaga codziennego przyjmowania leków kontrolujących, jak i codziennego stosowania inhalatora rozszerzającego oskrzela o przedłużonym działaniu.
Ciężka przewlekła - osoba z tą postacią astmy doświadcza ciągłych objawów w dzień, ograniczających aktywność fizyczną i częstych objawów nocnych. Chory musi stosować kilka codziennych leków kontrolujących oraz inhalator rozszerzający oskrzela o przedłużonym działaniu.
Będąc chorym na astmę można oscylować pomiędzy różnymi kategoriami. Dlatego tak ważne jest posiadanie pisemnego indywidualnego planu postępowania (Asthma Action Plan), który ustalany jest przez lekarza przy współpracy z chorym. Dzięki niemu chory wie, jakie działania musi podejmować, aby kontrolować swoją astmę oraz co robić w razie nasilenia objawów. Plan ten podzielony jest na trzy strefy oparte na kolorach sygnalizacji świetlnej. Aby odpowiednio opracować taki plan, chory najpierw musi przez jakiś czas dokonywać pomiarów szczytowego przepływu wydechowego za pomocą tak zwanego Peak Flow Meter. Urządzenie to jest bardzo pomocne w kontrolowaniu astmy. Jest tanie, przenośne i bardzo proste w użyciu. Za jego pomocą mierzy się tempo, z jakim powietrze wydalane jest z płuc w czasie wydechu. Jest to bardzo ważne, ponieważ tempo wydalania powietrza przez drogi oddechowe, zwężone przez astmę, maleje. Przed ustaleniem indywidualnego planu postępowania chory zapisuje wartości przepływu szczytowego trzy razy na dzień przez dwa tygodnie, w celu ustalenia wyniku, który bedzie jego osobistym optymalnym szczytowym przepływem wydechowym (Personal Best Peek Flow Number). Na podstawie tej wartości lekarz ustala plan postępowania właściwy dla danej osoby oparty na wcześniej wspomnianych kolorach świateł drogowych.
Strefa zielona - bezpieczna, wartość osobistego optymalnego przepływu wydechowego w granicach 80% - 100%. Wszystko w porządku.
Strefa żółta - chwiejna 50% - 80% swojego optymalnego wyniku. Jest to ostrzeżenie, że może zbliżać się atak i astma nie jest w pełni opanowana.
Strefa czerwona - niebezpieczeństwo, wartości poniżej 50% swojego optymalnego przepływu wydechowego. Jest to bardzo groźna sytuacja z ciężkimi objawami astmy i wymaga natychmiastowej interwencji.
Indywidualny plan postępowania zawiera zapisane przez lekarza działania jakie należy podjąć w zależności od strefy, w jakiej w danym momencie chory się znajduje. Określa rodzaje i dawki leków jakie chory powinien natychmiast przyjąć i jak dalej postępować, aby opanować niebezpieczeństwo.
Leki stosowane w leczeniu i kontrolowaniu astmy dzielą sie na dwie podstawowe grupy:
• ‑Leki przynoszące ulgę (zwane B2 - agonistycznymi), czyli inhalatory rozszerzające oskrzela.
• ‑Leki kontrolujące, do których należą leki przeciwzapalne (redukujące obrzęk) oraz leki rozszerzające oskrzela o przedłużonym działaniu.
Leki przynoszące ulgę przyjmowane są drogą wziewną za pomocą inhalatora i rozszerzają mięśnie wokół oskrzeli. Przynoszą szybką poprawę, bo działają już po kilku minutach od przyjęcia i ich działanie utrzymuje się do czterech godzin.
Leki kontrolujące stosowane są codziennie w celu opanowania objawów astmy. Leki przeciwzapalne redukują obrzęk i sprawiają, że drogi oddechowe są mniej wrażliwe na działanie substancji drażniących wywołujących atak astmy. Przyjmuje się je głównie w postaci inhalatorów. Leki przeciwzapalne dzielą sie na kortykosterydy i leki niesterydowe.
Niekiedy stosuje się też kortykosterydy w formie tabletek. Są to bardzo silne leki i często podaje się je na kilka dni po ciężkim ataku astmy. Niektórzy chorzy z ciężką postacią astmy muszą stosować doustne kortykosterydy codziennie.
Leki rozszerzające oskrzela o przedłużonym działaniu sprawiają, że drogi oddechowe pozostają otwarte. Należy przyjmować je systematycznie tak jak zaleci to lekarz. Ich działanie zaczyna się po około pół godziny i trwa do dwunastu godzin.
Innymi lekami przeciwastmatycznymi są tzw. modyfikatory leukotreinowe. Stosowane są one w postaci tabletek i skutecznie zapobiegają skurczowi mięśni dróg oddechowych. Zmniejszają też zapotrzebowanie na leki przynoszące ulgę.
Kolejnym lekiem w postaci tabletek jest teofilina, która działa jako lek rozszerzajacy oskrzela i zmniejsza produkcję wydzieliny. Bardzo ważne jest aby przyjmować teofilinę ściśle według wskazówek lekarza, gdyż zarówno nadmiar jak i niedobór tego leku w organizmie może być bardzo niebezpieczny.
Astma może być opanowana przez właściwe postępowanie lecznicze. Mimo, że całkowite wyleczenie nie jest możliwe, to w większości przypadków wiedza i prawidłowe podejście do tej choroby pozwalają na prowadzenie w pełni aktywnego życia. Dlatego tak ważne jest aby każdy chory dotknięty astmą poznał mechanizm i objawy chorobowe, nauczył się unikać kontaktu z substancjami drażniącymi i znał swój plan działania na wypadek nasilenia się objawów. Wszystkie te elementy oraz nieustanne pogłębianie wiedzy na temat astmy są kluczem do utrzymania tej choroby w ryzach.
