Bóle mięśni czy stawów tak często towarzyszą nam w życiu codziennym, że wielu z nas nie zwraca na nie uwagi i często nie traktuje jako problemu. Rodzimy się w bólu, w dzieciństwie każdy z nas miał guza na głowie, w młodości wielu z nas przechodziło mniej lub więcej poważne kontuzje sportowe, a z wiekiem przychodzi nam płacić za urazy, których nabyliśmy w ciągu dziesięcioleci. Nawet najspokojniejsze i najbardziej ostrożne życie nie zabezpiecza nas w stu procentach od wypadków i ich następstw, podobnie jak nie chroni od zachorowania na schorzenia układu mięśniowo-kostnego.
Uśmierzaniem dolegliwości bólowych i poprawą funkcji naszych mięśni i stawów zajmuje się fizykoterapia i rehabilitacja. Są one bardzo popularnymi i bardzo efektywnymi działami medycyny. O popularności fizykoterapii świadczy chożby fakt, że każdy z nas nauczył się od swoich rodziców stosowania zimnych okładów na ostre stłuczenia, czy też masażu bolesnych miejsc.
Nowoczesna fizykoterapia i rehabilitacja ma znacznie więcej do zaoferowania. Przyjmuje się, że co siódma wizyta u lekarzy odbywa się z powodu bólów mięśni i stawów. Najpoważniejszym problemem układu mięśniowo-kostnego jest ból pleców. Po bólach głowy jest on najczęściej wystawianą diagnozą dolegliwości pacjentów, odpowiedzialną za co czterdziestą wizytę w szpitalnych izbach przyjęć. Tenże sam ból pleców jest powodem największej ilości konsultacji ortopedycznych i neurochirurgicznych, znajduje się na trzecim miejscu jako uzasadnienie zabiegów operacyjnych i na pierwszym miejscu jako przyczyna krótkoterminowej i trwałej niezdolności do pracy u kobiet i mężczyzn wszystkich zawodów. Statystyki dowodzą, że ze względu na ból pleców co setna osoba w Stanach jest na stałe niezdolna do pracy, a 400.000 pacjentów kwalifikuje się do otrzymania odszkodowania z tytułu tymczasowej lub stałej niezdolności do pracy.
Plecy są tylko małą częścią naszego układu mięśniowo-kostnego. Przyjmuje się, że z powodu wypadków co najmniej 16 milionów ludzi w Stanach cierpi na dolegliwości bólowe w danej chwili. Na dolegliwości bólowe narzeka 2/3 osób zatrudnionych w pełnym wymiarze godzin (80 milionów ludzi w Stanach). Z powodu bólów mięśniowo-kostnych gospodarka amerykańska traci co roku 50 milionów dni roboczych, powodując straty pracodawców rzędu 3 miliardów dolarów.
Urazy mięśni i stawów doprowadzają do uszkodzenia tkanek tychże struktur. Powstały w wyniku urazu odczyn zapalny powoduje obrzęk i ból, a co za tym idzie nadmierne napięcie uszkodzonych mięśni i usztywnienie stawów ponad którymi te mięśnie przebiegają.
Leczenie fizykoterapeutyczne i rehabilitacja ma na celu doprowadzenie do zmniejszenia odczynu zapalnego, zmniejszenia obrzęku, szybszej kontroli bólu, szybszego powrotu do pełnej sprawności, i zmniejszenia występowania podobnych problemów w przyszłości jak też i ich długoterminowych powikłań.
Do osiągnięcia tych celów fizykoterapia stosuje różne metody i sposoby leczenia (modalities). Najprostszą metodą stosowaną w fizykoterapii jest ograniczenie lub zmiana aktywności ruchowej. Zalecenie krótkiego odpoczynku lub ograniczenia czynności zwiększających dolegliwości bólowe jest skuteczne w wielu przypadkach. Jeszcze nie tak dawno przy bólach pleców zalecano dwa dni pobytu w łóżku, ale ze względu na zwolnioną późniejszą rehabilitację zaleca się w tej chwili jak najszybsze uaktywnianie pacjenta nawet jeżeli ból się nie zmniejsza. Zbyt długie unieruchomienie pacjenta doprowadza do obniżenia ogólnej sprawności fizycznej, a co za tym idzie, wydłużenia okresu rehabilitacji. Wczesna fizykoterapia pozwala na szybszą kontrolę bólu i na szybsze osiągnięcie pełnej sprawności.
Równie skuteczne w kontrolowaniu bólów mięśniowo-kostnych są okłady. Z reguły stosuje się takie okłady, które pacjentowi przynoszą największą ulgę. Zazwyczaj do leczenia bólów ostrych używa się okładów zimnych, ale już przy bólach przewlekłych mogą to być okłady ciepłe. Niektóre badania potwierdzają skuteczność stosowania naprzemiennych okładów zimne-ciepłe-zimne-ciepłe. Jako źródło powierzchownego ciepła używa się wodoterapii, parafiny, wilgotnych ciepłych okładów (hydrocollator packs). Do nagrzewania głębiej położonych tkanek używa się ultradźwięków i promieniowania mikrofalowego wytwarzanych przez specjalne urządzenia. Bardzo popularnymi metodami fizykoterapii są masaże. Poprawiają one miejscowe krążenie krwi, zmniejszając obrzęk i uśmierzając ból. Istnieje dosyć duża różnorodność masaży, a możemy je podzielić ze względu na głębokość na jaką mają działać, sposób przeprowadzenia, jak też na dodatkowo stosowane urządzenia. Prawdziwego masażu przeprowadzonego przez doświadczonego terapeutę nic nie jest w stanie zastąpić. Zwiększone napięcie mięśniowe jest wyczuwane poprzez skórę i masaż skupia się na rozluźnieniu nadmiernie napiętych mięśni.
Zapotrzebowanie na masażystów jest tak duże, że wiele firm wprowadziło na rynek specjalne nowoczesne urządzenia do masażu. Pacjent sam pod okiem specjalisty może ustawiać, regulować i kontrolować masaż na dowolnej części ciała. Do najbardziej popularnych urządzeń tego typu zalicza się specjalne łóżko do "suchego" masażu wodnego. Dobrze regulowane bicze wodne masują pacjenta poprzez gumową przeponę, co powoduje, że pacjent po sesji terapeutycznej pozostaje suchy. Do masaży stosuje się również tradycyjne bicze wodne, jak też hydroterapię z biczami wodnymi w basenach i specjalnych wannach. Istnieją też fotele do masażu, jednakże ze względu na komplikacje jakie niefachowo przeprowadzony masaż może spowodować, nie stosuje się ich w leczniczej fizykoterapii.
Leczenie ultrasonograficzne poprawia ukrwienie mięśni, a co za tym idzie przyspiesza gojenie uszkodzonych tkanek. Ultrasonografia oddziaływuje również na tkanki naszego ciała poprzez efekt cieplny. Połączenie masażu z ultrasonografią należy do najnowocześniejszych i najskuteczniejszych metod fizykoterapii. Niemal od samego początku istnienia elektryczności jest wiadomym, że mięśnie można pobudzać do skurczu prądem elektrycznym. W fizykoterapii używa się różnych rodzajów prądu elektrycznego podłączanego do skóry elektrodami. Przepływ prądu przez elektrody powoduje dłużej lub krócej trwający skurcz mięśni leżących w okolicy elektrod. Efekt ten jest powodowany bezpośrednim działaniem prądu na mięśnie lub też poprzez pobudzanie nerwu unerwiającego dane mięśnie. Prąd stały o wysokim napięciu przyspiesza gojenie tkanek, znieczula, działa bezpośrednio na mięśnie.
Innymi metodami stosowanymi w fizykoterapii są ćwiczenia. Można je podzielić na ćwiczenia pasywne i aktywne. Pasywne to ćwiczenia wykonywane przez terapeutę na pacjencie, a ćwiczenia aktywne to takie, które są wykonywane przez samego pacjenta pod okiem terapeuty.
Leczenie fizykoterapeutyczne musi być indywidualnie przygotowywane dla każdego pacjenta. Jego skuteczność różni się w zależności od rodzaju schorzeń. Ściśle kontrolowane badania naukowe przeprowadzane na dużych grupach pacjentów potwierdzają konieczność indywidualizacji fizykoterapii w zależności od zdiagnozowanego problemu. Inne metody fizykoterapii są stosowane w bólach pleców, inne w przebiegu ostrych i przewlekłych bólach kończyn. Jeszcze inne metody fizykoterapii stosuje się przed operacjami na układzie ruchu, inne - po tychże operacjach.
Rehabilitacja narządu ruchu może się składać z zabiegów fizykoterapeutycznych jak też z tak zwanej terapii zajęciowej (occupational therapy), mającej za celu usprawnienie wykonywania czynności dnia codziennego, w tym również czynności wykonywanych w pracy. Oprócz fizykoterapii do rehabilitacji pacjentów są używane leki przeciwbólowe, zastrzyki sterydowe, urządzenia pomocnicze (na przykład laski, usztywniacze, wkładki do butów), leczenie psychologiczne, itp.
Ze względu na powszechność występowania dolegliwości bólowych układu mięśniowo-kostnego i skuteczność fizykoterapii logicznym jest, że leczenie fizykoterapeutyczne powinno być podstawą leczenia tychże dolegliwości. Niestety, ciągle wielu pacjentów cierpi na bóle szyi, pleców, barków, łokci, nadgarstków, bioder, kolan, stawów skokowych, i palców nie wiedząc, że nie muszą cierpieć. Bo ból nie musi być "nieodłączną częścią życia".
