Przez prawie piec stuleci - od poczatku XV wieku do rewolucji republikanskiej w 1915 roku - skupialo sie tam zycie polityczne i kulturalne chinskiego imperium. W ukrytych za fosa i wysokimi na blisko 11 metrów murami palacach rzadzilo 24 cesarzy z dynstii Ming i Tsing. Od poczatku niedostepne dla obcych, Zakazane Miasto fascynowalo swiat Zachodu egzotyka architektury i tajemnica otaczajaca zycie dworu. Dzis zamienione w Muzeum Palacu w Pekinie jest jedna z najwiekszych atrakcji turystycznych Chin. Wiekszosc zgromadzonych tam zabytkowych obiektów pochodzi z czasów cesarza K"ien-lunga (1736-1795) z mandzurskiej dynastii Ts"ing, który w sposób szczególny przyczynil sie do rozkwitu "miasta". Obecnie ponad 400 wypozyczonych z Pekinu skarbów mozna zobaczyc na wielkiej wystawie w Muzeum Fielda Splendor of China"s Forbidden City: The Glorious Reign of Emperor Qianlong.
P
Prezentowana do 12 wrzesnia ekspozycje otwiera model Zakazanego Miasta, ukazujacy specyfike i rozmach architektury tego najwiekszego w swiecie zespolu palacowego. Slawne budowle o filozoficznych nazwach - Palac Najwyzszej Harmonii, Palac Niebianskiej Szczesliwosci, Palac Ziemskiego Uspokojenia - a takze dziedzince, pawilony, swiatynie z polyskujacymi zóltymi dachami i czerwonymi scianami epatuja wschodnia kolorystyka oraz logicznym porzadkiem, z jakim ten ogromny kompleks zostal zaplanowany. W dzien miasto tetnilo zyciem. Przebywalo tam kilka tysiecy osób - dostojnicy panstwowi, personel administracyjny, pracownicy sluzby bezpieczenstwa. Po zmroku za murami pozostawal tylko cesarz z rodzina i sluzacymi eunuchami - inni mezczyzni pod zadnym pozorem nie mieli tam wstepu.
W
bardziej sugestywny sposób do "Zakazanego Miasta" wprowadza malowidlo na jedwabiu "dokumentujace" ceremonie skladania darów cesarzowi. Wiele utrwalonych na obrazie drogocennych przedmiotów w oryginale mozna odnalezc w kolejnych galeriach. Efektowny sposób ekspozycji - scenografia przywoluje wnetrza Palacu - a takze skrupulatnie opracowane plansze, mapy, teksty informacyjne i kilkunastominutowy film wideo pozwalaja spojrzec na te sztuke w szerszym kontekscie historyczno-kulturowym.
Wladca i poeta
K"ien-lung odznaczal sie róznorodnymi uzdolnieniami i zainteresowaniami. Zaslynal zarówno jako wybitny przywódca - za jego panowania Chiny osiagnely szczyt potegi i staly sie jednym z najwiekszych imperiów w swiecie - jak i skrupulatny administrator i dyplomata. Uwielbial polowania i ... poezje. Zaden takze inny wladca nie napisal tylu wierszy, esejów i traktów.
Centrum spektakularnej Sali Tronowej (znakomita rekreacja wnetrza) stanowi oryginalny tron, na którym zasiadal przez 60 lat. W rzezbionych w zlocie i drewnie wzorach powtarza sie motyw smoka, symbolu cesarza. Na scianach wisza podluzne portrety K"ien-lunga i jego ukochanej pierwszej zony - Xiaoxian, malowane przez Giuseppe Castiglione - jezuite wloskiego, znanego w Chinach jako Lang Szy-ning. Laczac europejski realizm z tradycja sztuki chinskiej, artysta ten przekazal barwny, bogaty w detale obraz zycia w Palacu.
Potege i bogactwo dworu K"ine-lunga wyrazaja równiez stroje paradne cesarza i cesarzowej - misternie tkane z haftami jedwabiem laczonym ze zlota nicia. Tu takze dominuja barwy zólta i niebieska, a w ornamentyce powtarza sie ksztalt pieciopalczastego smoka.
K"ien-lung dal sie poznac zarówno jako konserwatysta przywiazany do tradycyjnej chinskiej kultury, jak i nowator otwarty na wplywy Zachodu. Odbiciem róznorodnych zainteresowanian i eklektycznego gustu cesarza jest wystrój wnetrza prywatnej komnaty wypoczynkowej. Zgromadzone tam eksponaty mówia o jego fascynacji chinska sztuka kaligrafii i gra na starozytnych instrumentach, jak równiez astronomia i wspólczesnym malarstwem. Sam paral sie twórczoscia i inspirowal artystów do nowych poszukiwan w dziedzinie ceramiki i rzezby. Zobaczymy powstale w palacowych pracowniach wyroby z chinskiej porcelany - talerze i wazy z malowanymi gesto kompozycjami kwiatów, ptaków, pejzazy i scen rodzajowych. Warto zwrócic uwage na epatujaca mistyka rzezbe z nefrytu, stworzona dla upamietnienia spotkania dziewieciu sedziwych medrców w roku 845. Zlecajac wykonanie tej pracy K"ien-lung wyrazal wiernosc konfucjanskiemu idealowi szacunku wobec starszych.
K
K"ien-lung byl takze niezwykle plodnym, choc zapewne niezbyt utalentowanym pisarzem - napisal ponad 44 tysiecy wierszy i tysiac esejów. Na wystawie pokazano oryginalne wydania dwóch tomów utworów cesarza. Cytat z jego wiersza widnieje na zabytkowym talerzu z XIV lub XV wieku, który otrzymal w darze od namiestników utworzonej w 1757 roku zachodniej prowincji. Napis glosi: "Talerz ten wart jest tyle, co cale miasto".
Zony K"ien-lunga
Kiedy wstepowal na tron, mial osiem zon, potem liczba ich wzrosla do ponad czterdziestu. Róznily sie one ranga, z która zwiazane byly nie tylko okreslone przywileje i obowiazki, ale równiez kolory i wzory szat oraz naczyn. W rekreowanym wnetrzu jadalni, gdzie cesarz spozywal posilki w towarzystwie dwóch lub trzech zon - umieszczony centralnie stól wladcy jest najwyzszy, stoly zon znacznie nizsze, zróznicowane stosownie do ich rangi. Nawet kolory i wzory na naczyniach odzwierciedlaja ich odmienna pozycje - zólte miski z zielonymi smokami przyslugiwaly zonom czwartej rangi, natomiast niebieskie z takim samym motywem w kolorze zóltym - zarezerwowane byly dla "rangi" o stopien nizszej.
P
Portret jednej z zon ojca K"ien-lunga ukazuje kobiete siedzaca przy wytwornej toaletce w urzadzonych z przepychem wnetrzach komnaty. Otoczona tym zbytkiem mloda, piekna Chinka patrzy przed siebie smutnymi oczami. Mozna wyobrazic sobie, jak bardzo samotna i zniewolona czula sie wsród tego luksusu kobieta, która mieszkala w malym, ciemnym pokoju i nigdy nie mogla opuscic bram palacu. W bardziej bezposredni sposób w rzeczywistosc ukazana na obrazie przenosi przestrzenna rekreacja tej sceny. W odtworzonym wnetrzu zgromadzono wiele oryginalnych przedmiotów, m.in. misterne kabinety i szkatulki na kosmetyki z kompletem grzebieni z kosci sloniowej.
P
Powiadano, ze zony cesarza zyly w palacu jak w zlotej klatce. Ale wiezienie to nie bylo chyba tak straszne, skoro panny same (lub moze bardziej z woli rodziców) do niego sie garnely. A obdarzone szczególnymi wzgledami wybranki mogly liczyc na niespodziewane przywileje. W kontekscie ówczesnej kultury zupelnie niezwykle jest malowidlo przedstawiajace K"ien-lunga na polowaniu w towarzystwie kobiety. Do dzis nie ustalono jej tozsamosci - mogla to byc jedna z zon cesarza - muzulmanka Rong Fei lub jego dziesiata i ulubiona córka Hexiao. Wiadomo, ze K"ien-lung byl do obrazu bardzo przywiazany i polecil nawet swemu synowi wykonanie specjalnego pudla na przechowanie. Na inny aspekt zycia cesarza zwraca uwage duze malowidlo na jedwabiu ukazujace K"ien-lunga w domowej scenerii swietujacego wraz z rodzina - z zonami i dziecmi - Nowy Rok. Cesarz mial 26 dzieci - w utrwalonej scenie trzyma jedno z nich na kolanach. Obraz zostal stworzony zapewne w celach propagandowych, ale wyraza takze - rzadko spotykane w tego typu oficjalnych przedstawieniach - cieple, ludzkie uczucia.
Duch cesarza
W klimat duchowy Zakazanego Miasta i praktykowanych tam czterech glównych religiach - buddyzmu tybetanskiego, buddyzmu chinskiego, szamanizmu i taoizmu - wprowadzaja, stupy, oltarzyki, figury bozków, rytualne przedmioty. Najwiecej zwiazanych jest z buddyzmem tybetanskim, którego wyznawca byl K"ien"lung. Wyrazem przywiazania do tej religii jest miedzy innymi kunsztowna stupa, poswiecona pamieci jego matki. Wykonana ze zlota i srebra, inktrustowana turkusami, koralami i lapis-lazuli, zawiera skomplikowana symbolike i nisze na posazek buddy. Pokazana zostala takze stupa z prywatnej swiatyni, przy której cesarz modlil sie medytowal chodzac dookola zgodnie z ruchem wskazówek zegara.
K"ien-lung dobrowolnie ustapil z tronu w 1796 roku. Umarl cztery lata potem, kiedy chinskie imperium chylilo sie juz ku upadkowi. Jego duch - jak glosi legenda - wciaz zyje...
Tekst i zdjecia: Danuta Peszynska
