Zdarzenie, podczas którego pewna osoba fizyczna lub prawna doznaje szkody w efekcie czyjejś działalności - amerykańscy prawnicy nazywają tort. Sformułowanie tort zostało wywiedzione z łacińskiego słowa "tortus" oznaczającego krzywdę, szkodę, zły uczynek. Prawo tort zajmuje się egzekwowaniem odszkodowania za powstałą szkodę.
Stronami w procesach tort mogą być zarówno osoby prawne jak i fizyczne - na przykład władze miasta Nowy Jork na podstawie przepisów tego prawa mogą pozywać jak i być pozywane. Prawo tort może być wykorzystane podczas sądzenia władz stanowych, federalnych, a nawet rządów obcych państw. Jego sednem jest określenie przez sąd wysokości rekompensaty finansowej, którą zobowiązany jest zapłacić winowajca, by zadośćuczynić za krzywdy wyrządzone poszkodowanemu. Szkoda może być uczyniona umyślnie (intentional) albo przez nieumyślne zaniedbanie (negligence).
O ile do odpowiedzialności za szkodę popełnioną z premedytacją łatwo szkodzącego pociągnąć - o tyle udowodnienie, że powstała z czyjegoś zaniedbania będzie wymagało przeprowadzenia pewnego logicznego dowodu na sali sądowej. Jednak z punktu widzenia prawnika, dowodzenie zaniedbania może być bardziej interesujące i - przede wszystkim - bardziej intratne.
Jak już wspomniałem sednem prawa tort jest finansowe odszkodowanie. Spełnia ono podwójną funkcję. Przede wszystkim jest próbą zrekompensowania poszkodowanej osobie doznanych krzywd, przywrócenia tych walorów zarówno zdrowotnych jak i majątkowych, które posiadała zanim doszło do szkody. Egzekwowanie tego prawa ma być również lekcją moralności. Ferowaniem wyroków w sprawach tort - wymiar sprawiedliwości przedstawia społeczeństwu jakie zachowania nie są akceptowane i zostaną ukarane.
Sprawy o odszkodowanie na podstawie prawa tort toczą się zazwyczaj przed sądami stanowymi chociaż - w szczególnych wypadkach - mogą być prowadzone również przez sądy federalne.
Prawo tort stara się elastycznie reagować na pojawiające się wciąż nowe zagrożenia w życiu społecznym. Można powiedzieć, że nie jest gotowym produktem prawnym ujętym w formie kodeksu, lecz jest stale uzupełniane, wywodzi się z angielskiego common law, które tworzą nie tylko akty normatywne parlamentu lecz również wyroki sędziów rozpatrujących poszczególne sprawy. Rola precedensu sądowego jest w tego rodzaju prawie trudna do przecenienia.
Pewną szczególną cechą tort law jest również to, że na postanowienia prawne wydane, na przykład, przez sądy amerykańskie, może się powoływać sędzia brytyjski, kanadyjski, australijski - i odwrotnie. Prawo Anglików rozwija się więc we wszystkich krajach, które założyli.
Należy pamiętać, że:
Prawo tort nie jest prawem kryminalnym
Ten sam uczynek może być przedmiotem oceny zarówno prawa kryminalnego jak i prawa tort - jednak oba postępowania diametralnie różnią się od siebie pod względem stosowanych reguł. Różnice najlepiej zilustrować przykładem.
Przypuśćmy, że patrol policyjny pojmał napastnika, który uderzył pięścią przygodnie napotkaną osobę i złamał jej nos. Napastnik stanie przed sądem. Będzie sądzony za naruszenie obowiązujących norm współżycia społecznego, na straży przestrzegania których stoją władze. Stanowy prokurator oskarża go w imieniu społe- czeństwa, a nie wyłącznie poszkodowanej osoby. Jakakolwiek kara pieniężna, która zostanie nałożona na obwinionego będzie przekazana władzom. Ofiara napastnika nie otrzyma żadnego odszodowania.
Po zakończeniu procesu kryminalnego ofiara napastnika może mu wytoczyć sprawę o odszkodowanie na podstawie przepisów prawa tort. Dopiero podczas tego postępowania sąd oszacuje wartość zadośćuczynienia, jaką powinna otrzymać poszkodowana osoba za szkody doznane podczas napaści.
W sprawach kryminalnych należy ponad wszelką wątpliwość dowieść winę oskarżonego. Każda niejasność dowodowa interpretowana jest na jego korzyść. Natomiast w sprawach tort sąd "waży dowody" - wyrok może być wydany wyłącznie na podstawie uznania, że ważkość dowodów przedstawionych przez poszkodowanego przebija te, które przestawił pozwany.
Chyba wszyscy jeszcze pamiętamy głośne procesy wytoczone O.J. Simpsonowi. Został on oskarżony o popełnienie 12 czerwca 1994 roku zabójstwa swojej żony Nicole Simpson (z domu Brown) oraz jej przyjaciela Ronalda Goldmana. Podczas procesu kryminalnego Simpsonowi nie udowodniono winy, ponieważ istniały wątpliwości, czy podczas zbierania dowodów prowadzący śledztwo funkcjonariusze zachowywali się obiektywnie.
Tuż po wydaniu wyroku przez sąd kryminalny O.J. Simpson został pozwany przez rodziny zabitych, które sformułowały pozew na podstawie przepisów prawa tort, domagając się finansowej rekompensaty za życie bliskich. I Simpson przegrał ten proces. Na podstawie przedstawionych dowodów sąd uznał go najbardziej prawdopodobnym zabójcą. Został skazany na wypłacenie rodzinom zamordowanych 33.5 miliona dolarów odszkodowania.
Reasumując: wprawdzie O.J. Simpson nie trafił na krzesło elektryczne, to jednak został faktycznie skazany za śmierć cywilną. Do końca życia będzie ścigany przez adwokatów egzekwujących prawomocne wyroki o odzskodowanie.
Intentional tort - świadomie wyrządzona szkoda
Zdarzenie, kiedy osoba fizyczna lub prawna celowo działa na szkodę innej osoby fizycznej lub prawnej - prawnicy nazywają intentional tort. Badając tego rodzaju zdarzenie sąd przyznaje rekompensatę jeżeli uzna, że akt szkodzenia faktycznie miał miejsce, został dokonany umyślnie, poszkodowany doznał uszkodzeń ciała oraz/ lub uszczerbków na zdrowiu oraz/lub strat materialnych. Fakt zaistnienia szkody należy dowieść przedkładając rachunki za pobyt w szpitalu czy za remont uszkodzonego domu lub samochodu.
Finansowa rekompensata należy się również za celowe rozpowszechnianie nieprawdziwych informacji (defamation) w środowisku poszkodowanego. W tym przypadku dobrze jest dowieść przed sądem, że utrata dobrego imienia miała/mogła mieć konkretny wymiar finansowy - na przykład z niesprawiedliwie oskarżaną i domagającą się zadośćuczynienia osobą zerwali kontakty jej partnerzy w inetersach. Zaznaczam - sąd nie będzie się zajmował tym, co jedna pani powiedziała drugiej pani w przypływie złego humoru...
Negligence tort - szkoda przez zaniedbanie
Sprawy, podczas których rozpatruje się szkody powstałe w efekcie czyjegoś niedpatrzenia, zaniedbania obowiązków - określa się mianem negligence tort. Do prawnika poszkodowanego będzie należało dowiedzenie, że pozwany miał obowiązek zachowywać się odpowiedzialnie, w pewien określony sposób, często regulowany stosownymi przepisami. Wchodząc w interakcje z innymi osobami miał obowiązek zachowywać się odpowiedzialnie (duty of care).
Na przykład - obowiązkiem kierowcy podczas prowadzenia samochodu jest przestrzeganie przepisów drogowych.
Pozwany jednak nie przestrzegał swoich obowiązków, nie zachowywał się tak, jak powinien, w efekcie czego doszło do wypadku, ktoś został poszkodowany. Sprawcą wypadku może być, na przykład, kierowca, który zamiast zwracać uwagę na to co dzieje się na drodze co chwilę odwraca się do pasażera na tylnym siedzeniu, prowadząc z nim rozmowę. Tymczasem kierowca ma przede wszystkim obowiązek wykazania dbałości wobec innych uczestników ruchu drogowego.
Reprezentujący interesy poszkodowanego w sprawach negligence tort prawnik będzie musiał dowieść, że w rezultacie zaniedbania swoich obowiązków przez pozwanego - niechże nim będzie ów gadatliwy kierowca - doszło do wypadku, którego uczestnicy doznali uszczerbku na zdrowiu i ponieśli straty majątkowe. Gadatliwy kierowca miał wobec poszkodowanych obowiązek odpowiedzialnego postępowania. Złamał ten obowiązek zachowując się nieodpowiedzialnie.
Oprócz dowiedzenia istnienia związku przyczynowo skutkowego między samą szkodą a nieodpowiedzialnym zachowaniem się pozwanego - prawnik reprezentujący poszkodowanego będzie musiał dowieść, że sama szkoda rzeczywiście miała miejsce. Na przykład okazać sądowi rachunki za pobyt w szpitalu swojego klienta.
Artykuł przedrukowano za zgodą
Polskiego Poradnika "Sukces"
Adres: 255 Park Lane; Douglaston, NY 11363
