Reasonable man
wzór odpowiedzialnego człowieka
Sędziom orzekającym w sprawach o odszkodowanie zaleca się ocenianie postępowania sprawcy szkody przez porównanie z zachowaniem w danej sytuacji sumiennej, przestrzegającej norm społecznego współżycia osoby - tzw. reasonable man. Prawo tort chce bowiem widzieć ludzi jako istoty inteligentne, zachowujące się rozsądnie i rozumnie. I surowo karze odstępstwa od tak wyznaczonych norm.
Oczywiście pojęcie reasonable man jest pewnym ideałem, który istnieje najprawdopodobniej tylko w bajkach dla dzieci, w postępowaniu każdego człowieka można doszukać się błędów - dlatego też prawnicy specjalizujący się w prawie tort nie narzekają na brak zajęć.
Obowiązek odpowiedniego zachowania bywa trudniejszy do określenia, gdy sąd rozpatruje zaniedbanie popełnione przez profesjonalistów. Stosunkowo łatwo określić, jak powinien w danej sytuacji na drodze zachować się odpowiedzialny kierowca samochodu. Trudniej jednak zdefiniować jest zasady odpowiedzialnego postępowania na przykład lekarza chirurga wobec operowanego pacjenta.
Postępowanie chirurga sędzia rozpatruje oceniając, co na jego miejscu zrobiłby odpowiedzialny, przestrzegający zawodowych standartów specjalista. Aby to stwierdzić sąd posiłkuje się często opiniami biegłych.
Adwokat pozwanego sprawcy szkody broni często w sądzie swego klienta twierdząc, że nie doszło do niej wyłącznie z jego winy - sprokurował ją również sam pozwany swoim nierozważnym postępowaniem, a więc miał współudział w zaniedbaniu (contributory negligence).
W takim przypadku prawnik stosuje zasadę:
Affirmative defence
poszkodowany wiedział, co czyni
Adwokat pozwanego może również twierdzić, że poszkodowany dokładnie zdawał sobie sprawę z ryzyka związanego z sytuacją, w której świadomie chciał uczestniczyć (assumption of the risk). Jeżeli więc uczestniczył w tego rodzaju zdarzeniu to znaczy, że akceptował ryzyko z nim związane.
Gdy adwokatowi pozwanego uda się dowieść, że poszkodowany rzeczywiście przyczynił się swym postępowaniem do zaistnienia wypadku w którym poniósł szkodę lub zdawał sobie sprawę z ryzyka związanego z sytuacją, w której świadomie chciał uczestniczyć - wtedy sędzia może odstąpić od wyznaczania odszkodowania albo znacznie je zmniejszyć.
Resipsa loquitur
rzecz mówi sama za siebie
Jest to zasada prawna, która pozwala na sformułowanie dowodu niedbalstwa pozwanego na podstawie oceny okoliczności towarzyszących powstaniu szkody. Niedbalstwo pozwanego jest tak oczywiste, że sąd może je stwierdzić bez udziału biegłych.
Sąd stosuje tę zasadę najczęściej wtedy, gdy stwierdza, że:
w do wypadku by nie doszło, gdyby pozwany dołożył należytej staranności;
w podczas wypadku powód znajdował się pod kontrolą pozwanego;
w sam powód zachowywał się biernie podczas wypadku - adwokat pozwanego nie ma podstaw do dowiedzenia, że współuczestniczył w zaniedbaniu.
Takim zaniedbaniem, do którego niekoniecznie wymagana jest ekspertyza biegłych może być pozostawienie przez chirurga obcego ciała w ciele operowanego pacjenta, wykonanie zabiegu, do którego lekarz nie był kwalifikowany, albo wykonanie go bez zgody pacjenta.
Vicarious Liability
przeniesienie odpowiedzialności
Ta zasada prawna zezwala na przeniesienie odpowiedzialności z bezpośredniego sprawcy szkody na osobę prawną lub fizyczną, która, w jakimś sensie, pośrednio była zamieszana w wypadek.
Stosunkowo najczęściej przeniesienia odpowiedzialności prawnicy dokonują przez wykorzystanie doktryny "respondeat superior" - stanowiącej, że zwierzchnik ponosi odpowiedzialność za efekty czynów podległego mu personelu podczas wykonywania obowiązków służbowych.
Jeżeli na przykład kierowca ciężarówki spowodował wypadek, w którym ucierpieli przechodnie - to odpowiedzialnym za wypadek nie jest wyłącznie kierujący pojazdem, lecz również zatrudniająca go firma transportowa.
Joint and several liability
zasada zbiorowej odpowiedzialności w szkodzie
Ta zasada prawna może być stosowana, kiedy za wyrządzenie szkody ponosi odpowiedzialność więcej niż jedna osoba prawna lub fizyczna. Jeżeli główny sprawca wypadku jest zbyt biedny by zapłacić swoją część odszkodowania natomiast pośredni - na przykład zatrudniająca go korporacja - wystarczająco bogaty wtedy ten, który jest wypłacalny bierze na siebie zobowiązania niewypłacalnego sprawcy szkody.
Przykład. Widząc czerwone światło kierowca samochodu prawidłowo zatrzymał swój pojazd na skrzyżowaniu. Niestety, kierowca jadącego za pierwszym pojazdem samochodu nie wyhamował. Z impetem wbił się w tył prawidłowo zatrzymanego samochodu. Niefortunny kierowca został odwieziony do szpitala, jego samochód nadaje się do kasacji...
Bezpośrednim sprawcą wypadku, a więc i szkód powstałych w jego efekcie - jest niewątpliwie kierowca samochodu. Jednak podczas rozprawy sądowej adwokatowi poszkodowanego udaje się dowieść, że montowane fabrycznie hamulce samochodu sprawcy były zbyt słabe. Producent samochodu staje się więc pośrednim sprawcą wypadku ponieważ nie wykazuje takiej samej troski o swoje produkty, jak co bardziej odpowiedzialni wytwórcy innych pojazdów, którzy montują w nich mocniejsze hamulce. Poszkodowany ma więc prawo domagać się rekompensaty za doznane krzywdy również od producenta samochodu bezpośredniego sprawcy wypadku.
Jeżeli bezpośredni sprawca wypadku jest bankrutem, nie ma żadnych oszczędności, a tylko rachunki do zapłacenia - wtedy producent będzie musiał pokryć zarówno tę część odszkodowania, którą musi zapłacić wyrokiem sądu jak i tą, którą pownien zapłacić kierowca.
Strict Liability
rygorystyczna odpowiedzialność
Jeżeli ktoś świadomie angażuje się w niezwykle niebezpieczną aktywność - będzie odpowiedzialny za szkody związane z jej uprawianiem niezależnie od swojego postępowania.
Przykład pierwszy - jeżeli firma jest elektrownią atomową, to będzie odpowiedzialna za wszystkie szkody, do których dojdzie podczas awarii reaktora. Nawet wtedy, jeżeli postępowała zgodnie z przepisami i niczego nie zaniedbała.
Przykład drugi - jeżeli pies ugryzie przypadkowego przechodnia, to odpowiedzialnym za skutki tego zdarzenia będzie właściciel. Kto posiada psa ten musi mieć świadomość, to zwierzę niebezpieczne - stanowi prawo tort - ponieważ czasem gryzie...
Wrongful Death
odszkodowanie za śmierć bliskiej osoby
Jeżeli przyczyną śmierci było zaniedbanie lub zabójstwo zostało dokonane z premedytacją - to krewni ofiary mają prawo domagać się odszkodowania. Dowodzą w sądzie, że ponieśli określone straty majątkowe, ponieważ nie mogą już liczyć na wsparcie zmarłej osoby. Prawo niektórych stanów zezwala również na domaganie się odszkodowania finansowego za cierpienia i urazy psychiczne spowodowane przez śmierć bliskiej osoby.
Właśnie te zasady prawne wykorzystano zakładając sprawę o odszkodowanie przeciwko O.J. Simpsonowi.
Rekompensata a kara
Podstawowy składnik rekompensaty przyznawanej poszkodowanemu przez sąd, to compensator damages - pewna suma pieniędzy, których wykorzystanie pozwoli ci na wyrównanie poniesionych strat. Będzie to przede wszystkim odszkodowanie za utratę zdolności zarobkowania, zwrot kosztów poniesionych na opiekę medyczną, pokrycie rachunków za utratę mienia. Dość ściśle określony jest wymiar takiego odszkodowania.
Odszkodowanie punitive damages przyznawane jest o wiele rzadziej, wtedy, gdy sąd uzna, że sposób postępowania sprawcy był niezwykle karygodny, całkowicie niezgodny z normami życia społecznego, przestępczy wręcz. Ta rekompensata nie ma nic wspólnego z pokrywaniem kosztów samej szkody. Jest nie tyle odszkodowaniem, co przestrogą zarówno dla sprawcy szkody, jak i dla kogokolwiek, kto chciałby postępować w podobny do niego sposób - dlatego może być bardzo wysokie, liczone w milionach dolarów. Mogą je otrzymać na przykład ofiary pijanego kierowcy, albo zabiegów medycznych przeprowadzanych w wyjątkowo nieodpowiedzialny sposób.
Statue of limitation
Wyznaczają poszkodowanemu granice czasowe na sformułowanie wszczynające sprawę sądową pozwu o odszkodowanie. Różnią się w zależności od stanu, przed którego sądami sprawa ma się toczyć. Jeżeli pozew nie zostanie sformułowany w określonym terminie może się okazać, że sąd odmówi rozpatrywania sprawy z powodu przedawnienia.
Kiedy można się domagać
odszkodowania z powodu zaniedbania
W najróżniejszych sytuacjach, które zdarzają się w życiu. W sklepie możemy pośliznąć się na rozlanym oleju, którego obsługa nie uprzatnęła, a przed domem pośliznąć się na nie uprzątniętym sniegu, który powinien być usunięty przez dozorcę. Jeżeli podczas upadku doznaje się uszczerbku na zdrowiu można domagać się rekompensaty za doznane krzywdy.
Za wypadki na ulicy, w metrze, w miejskich urzędach i pomieszczeniach, odpowiedzialne jest miasto. Na przykład miasto Nowy Jork sądzone jest nieustannie, ma nawet swój urząd, który zajmuje się wyłącznie sprawami o odszkodowanie. Warto pamiętać, że pozew o odszkodowanie (notice of claim) przeciwko miastu można składać tylko w okresie 90 dni od dnia wypadku. Podobnie - w nieprzekraczalnym terminie 90 dni składa się pozwy o odszkodowanie wobec władz lokalnych i urzędów miasteczek i powiatów stanu Nowy Jork.
W tym miejscu należy zaznaczyć, że nie każdy błąd, nie każde zaniedbanie można zaskarżyć do sądu. Musi zostać dowiedzione, że wypadek, podczas którego powstała szkoda - został spowodowany przez czyjeś niedopatrzenie. Jeżeli sąd uzna, że do wypadku - a więc i do szkody - doszłoby niezależnie od zachowania domniemanego jej sprawcy, to nie można domagać się od niego wypłacenia odszkodowania.
Powszechność procesów tort spowodowała rozwój ubezpieczeń. Osoby prawne i fizyczne masowo wykupują ubezpieczenia na wypadek, gdyby ktoś chciał domagać się od nich odszkodowania. Niektórych profesji nie da się wykonywać bez stosownego ubezpieczenia.
To prawda, że w USA rozwija się pewna kultura procesowania. Przyznane przez sąd odszkodowania uczyniły bogatymi wielu wcześniej niezbyt majętnych ludzi. Przed inicjowaniem sprawy tort należy jednak pamiętać o drugiej stronie medalu. Jeżeli sąd uzna, że wnosząca sprawę osoba tylko symuluje szkodę, licząc na przyznanie rekompensaty finansowej - może ją skazać nawet na karę wieloletniego więzienia.
Artykuł przedrukowano za zgodą
Polskiego Poradnika "Sukces"
Adres: 255 Park Lane; Douglaston, NY 11363
