"Czego tak usiłuje bronić przed tym małym potworkiem,
że aż musi rozpaczliwie i bezwstydnie uciekać?" [Sprawa...s.180]
Sprawa osobista
"Sprawa osobista" Kenzaburo Oë jest powieścią z 1964 roku. W Polsce miała do tej pory dwa wydania: jedno w 1974 a drugie w 2005 roku. Można ją z łatwością streścić w jednym zdaniu: bohaterowi o imieniu Ptak rodzi się syn z przepukliną mózgową - młody ojciec nie potrafi tego z początku zaakceptować i odrzuca dziecko, później jednak zmienia swoje nastawienie i ratuje niemowlaka przed śmiercią.
Historia może wydawać się czytelnikowi literacko wyeksploatowana. Mamy nieskończoną ilość tekstów literackich o nieszczęśliwych dzieciach, wystarczy choćby przypomnieć wstrząsającą powieść tego samego autora zatytułowaną "Zerwać pąki, zabić dzieci". Można też "Sprawę osobistą" uznać za epatującą tematami skrajnymi, które zawsze budzą współczucie i zainteresowanie czytelników [chore dzieci, seks itd.]. Ocena tekstu zmienia się jednak diametralnie, gdy uświadomimy sobie fakt, wprawdzie poza literacki, ale istotny, iż wydarzenia w powieści są mocno osadzone w osobistych doświadczeniach pisarza.
"Wznawiana przez PIW powieść "Sprawa osobista" oparta jest na autentycznym wydarzeniu z życia pisarza, którego syn Hikari, przyszedł na świat z ciężką wadą neurologiczną mózgu określaną jako mongolizm. W późniejszych latach stał się utalentowanym kompozytorem muzyki. Jego utwory wydano na płytach CD w Japonii i USA".
Wiedząc o tym, nasza optyka odbiorcza automatycznie się modyfikuje. Test nabiera waloru prawdziwości i traktujemy go jako zapis jednostkowego, rzeczywistego doświadczenia - jako swoisty dokument. Przyjrzymy się dokładniej zawartości świata wykreowanego przez pisarza, o którym napisano:
"Twórczość Oë to zdumiewające połączenie groteski, turpizmu i ostrej krytyki społecznej z głębokim humanizmem i miłością do pojedynczego człowieka".
Bohater ma 27 lat i nie szczególnie spełnione i szczęśliwe życie. Jego małżeństwo jest raczej jałowe uczuciowo, a praca nie daje satysfakcji. Dobrze wykształcony anglista marzy zatem o Afryce, która urasta w tekście "Sprawy osobistej" do rangi symbolu. Studiuje jej mapy i czyta powieści afrykańskich autorów, marząc o symbolicznej ucieczce na inny kontynent przed wszelkimi niespełnieniami. To, trzymające go przy życiu marzenie, rozpada się w pył, gdy oczekiwane dziecko, które miało być remedium na nieudane małżeństwo rodzi się z bardzo poważnym upośledzeniem mózgowym. Nie potrafiąc sobie z tym poradzić rzuca się w alkohol i seks ze swoją dawną koleżanką ze studiów, która zresztą chętnie poddaje się jego "afrykańskiej" obsesji uciekania. "Symbolicznych" sytuacji w powieści jest oczywiście więcej:
postać cudzoziemskiego dyplomaty Delczewa, który wbrew wszelkim przeciwnościom, pozostaje wierny swej miłości do Japonki, czy odrzucony w dzieciństwie przyjaciel, którego odnajduje i którego imię ostatecznie nada swemu choremu dziecku.
Odnalezienie Kikuhiku i rozmowa z nim jest zresztą mementem przełomowym w stosunku Ptaka do dziecka. Odrzucenie, odraza, brak akceptacji i ostateczne skazanie na śmierć zmienia się w postanowienie ratowania niemowlaka -
"jeśli chodzi o ścisłość, cały czas próbowałem uciec. I o mały włos nie uciekłem. Ale chyba rzeczywistość zmusza człowieka do przyjęcia właściwej postawy - kiedy żyje się w świecie realnym. To znaczy, nawet jeśli człowiek oszukuje i sam lezie w tę pułapkę, zawsze w końcu dostrzeże jedyną słuszną drogę, która pozwoli mu ją ominąć. - Ptak był zaskoczony lekką nutą żalu we własnym głosie. - I tak właśnie było ze mną". [Sprawa...s.183]
Cytowany fragment to stosunkowo rzadki w powieści komentarz wykraczający poza lakoniczny opis zdarzeń i sytuacji. Kenzaburo Oë potraktował powieściową "sprawę" rzeczywiście bardzo osobiście i mimo, że można by ewentualnie konstruować w kontekście tej prozy różne ogólne rozważania o sensach takich kategorii jak nadzieja, cierpliwość, samotność, ucieczka, odrzucenie, niespełnienie, szczęście, śmierć, nieszczęście, choroba czy cierpienie - to w kontekście tej książki sprawdzają się one tylko o tyle, o ile dotyczą poszczególnego, jednostkowego człowieka. "Doświadczenie istotne" znaczy u Oë tyle co osobiste [indywidualne] nie zaś publiczne [zbiorowe].
Zbyszek Kruczalak
www.domksiazki.com
Wszystkie cytaty pochodzą z:
Sprawa osobista, Kenzaburo Oë, PIW, 2005, s.183
oraz z portali internetowych:
www.ksiazka.net.pl, www.japonia.org.pl
