Znalazłem w swoich notatkach, które przywiozłem z Polski dwadzieścia lat temu, skrypt wykładów księdza profesora Józef Tischnera zatytułowany „Wybrane problemy z filozofii człowieka”. Publikacja jest pożółkła i rozpada się, bo papier na którym wydrukowano wykłady Profesora jest marnej jakości.
Ponieważ czasami bywam człowiekiem skrupulatnym, na frontowej stronie, niebieskim długopisem zrobiona jest przeze mnie notatka, która mówi, że zakupiłem wspomniany skrypt 28 kwietnia 1983 roku za 680 złotych w Krakowie.
Gdy patrzę na ten rozpadający się zbiór tekstów Profesora, wydany oryginalnie przez Wydział Filozofii Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie w roku 1982, mam nieodparte wrażenie, że rzeczy takie jak ta publikacja zatrzymują czas i proces przemijania. Pozwalają nam też sterować pamięcią w rejony wydawałoby się nie tylko czasowo odległe, ale nawet częściowo zapomniane.
Nie trzeba było być studentem Tischnera, żeby wiedzieć albo słyszeć o jego niebywałych umiejętnościach wykładowcy. Tischnerowski sposób mówienia, a w istocie rozważania problemów filozoficznych był tak niebywale fascynujący, że przyciągał tłumy na jego wykłady, kazania i odczyty. Potrafił znaleźć sposób wykładania akceptowalny dla każdego, bez względu na wykształcenie, przygotowanie czy zainteresowania słuchacza.
Jego wykłady spisywano, nagrywano, wydawano jako szczególnie ważne i warte zachowania i przekazania innym. Robili to szeregowi studenci, wiernie śledzący każdy jego wykład, ale też ludzie zawodowo trudniący się filozofowaniem czy publikowaniem i wydawaniem tekstów.
Zbiór wykładów, który Państwu pragnę przedstawić w wielu kolejnych odcinkach pozwala nam, przynajmniej w jakimś śladowym wymiarze, doświadczyć tej niesamowitej osoby, jaką był Tischner i jego unikalnej metody prowadzenia wykładów.
***
Zacznijmy od rozdziału pierwszego zatytułowanego:
PERSPEKTYWY BADAWCZE
Emanuel Kant sformułował cztery główne pytania filozofii:
Pytanie pierwsze – co mogę wiedzieć? (pytaniem tym zajmuje się szczególnie filozofia poznania)
Pytanie drugie – co powinienem czynic? (jest to pytanie etyki)
Pytanie trzecie – na co mogę mieć nadzieję? (pytanie to nie znajduje w filozofii odrębnego działu, który zajmowałby się utopiami, to znaczy teorią tego, w co człowiek wierzy i na co człowiek może mieć i ma nadzieję)
Pytanie czwarte – kim jest człowiek? (pytanie to jest w oczywisty sposób przedmiotem rozważań filozofii człowieka)
***
Właściwie wokół tego ostatniego pytania obraca się cała filozofia człowieka i ono będzie też tematem naszej refleksji w tym cyklu wykładów. W rozważaniach filozofii człowieka krzyżują się ze sobą dwie postawy:
- jedna opisuje doświadczenie człowieka, to znaczy to, w jaki sposób człowiek doświadcza samego siebie
- i druga „postawa rozumiejąca”, w której chodzi o to, ażeby owe „doświadczenia” tak lub inaczej zrozumieć.
Czym innym jest przecież doświadczanie czegoś, a czym innym zrozumienie tego, czego doświadczamy. Rozumienie i doświadczenie rozumienia krzyżują się ze sobą. W tych wykładach z filozofii człowieka będziemy przechodzić od postawy rozumienia człowieka do postawy opisu doświadczenia i od postawy opisu doświadczenia do postawy rozumienia.
Ciąg dalszy w kolejnych wydaniach Monitora
Opracowanie Zbyszek Kruczalak
Księgarnia D&Z Dom Książki
