W tym roku przypada 221. rocznica uchwalenia Ustawy Rządowej przez Sejm Czteroletni (1788–1792). 3 maja 1791 r. to data, która zapisała się w historii Rzeczypospolitej i nie tylko. Konstytucję 3 maja uważa się powszechnie za pierwszą w Europie (przed Konstytucją francuską z 3 września 1791 r.) i drugą na świecie (po Konstytucji Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej z 17 października 1787 r.) nowoczesną ustawę zasadniczą określającą ustrój polityczny oraz porządek społeczny i gospodarczy państwa.
Zawarte w niej postanowienia były rewolucyjne, a jednocześnie ostrożne i wyważone – doniosłe na miarę epoki. Zakreślały ramy nowego państwa – monarchii konstytucyjnej – a w narodzie dostrzegały gwaranta nowego porządku.
Co dziś oznacza ta data dla współczesnego młodego Polaka? Czy dostrzegamy w niej istotne przesłanie, ideę, która ma nadal wartość uniwersalną, czy stanowi już tylko relikt przeszłości? Ile wiemy na temat tamtej Polski i tamtych wydarzeń, czy lekcja historii sprzed dwustu lat ma przełożenie na dzisiejsze poglądy Polaków? Czy może znów, jak to niestety często bywa, trzymamy wysoko transparenty, idziemy w pochodach, ale życie toczy się swoim torem.
Przy okazji naszego majowego święta chciałoby się usłyszeć mądry wykład na temat naszej historii, zobaczyć film dokumentalny, uczestniczyć w spotkaniu, dyskusji, rozmowie o historii i o dniu dzisiejszym, zobaczyć spektakl, wieczór poetycki, koncert muzyki polskiej. Mało która rocznica historyczna ma tak wiele aktualnych przesłań i odniesień, jak ta – czy potrafimy o tym mówić młodym ludziom? W jakim kontekście rozmawiać z nimi o doniosłości tamtych wydarzeń, aby znaleźli punkty styczne z własnym życiem, własnymi poglądami?
W maju b.r. odbywają się w Pałacu Wilanowskim, niezwykłe lekcje historii. Ich celem jest przybliżenie tematyki związanej z Konstytucją 3 Maja ludziom młodym i bardzo młodym. Piękne pałacowe wnętrza, należące w latach 1799–1821do jednego z sygnatariuszy Konstytucji - Stanisława Kostki Potockiego, pamiątki związane z bohaterami tamtych dni, projekcje, wystawy – wszystko to stwarza niezwykłą atmosferę, ożywia wyobraźnię, pomaga zrozumieć, poczuć wagę tamtych wydarzeń. Rodzicom, nauczycielom, liderom organizacji polonijnych zaangażowanych w doroczne obchody tego wspaniałego święta, poddaję pod rozwagę taką formę. A oto, dla przykładu kilka konspektów z odbywających się w Wilanowie spotkań.
„Co się wydarzyło 3 maja 1791 r.” dla uczestników w wieku 10-12 lat
“Jest rok 1791. Wielkie dni przeżywa Warszawa. Oto już czwarty rok obraduje w stolicy Sejm, zwany Czteroletnim, który do historii z uwagi na swoją rangę przejdzie pod nazwą Wielki. Toczy się zacięta walka o losy Rzeczypospolitej. Ktoś w rogu zamkowej sali wykrzykuje:
– Mieszczanie powinni mieć swoich posłów w sejmie i brać udział w rządzeniu państwem!
Na ulicy słychać okrzyki:
– Na sejmach trzeba zaprowadzić inny porządek, znieść liberum veto!
– Władza królewska, jak dawniej, powinna przechodzić z ojca na syna!
A ktoś z tłumu dodaje: – Podatki powinni płacić wszyscy – magnaci, i szlachta, i duchowni!…
Tak dalej być nie może, aby ci, którzy mają na uwadze tylko prywatne sprawy, mogli rządzić państwem”.
Kim byli ci, którzy zmienili bieg historii? Jak zakończyła się cała ta historia? Gdzie o niej można przeczytać? Pytań jest wiele, a odpowiedź tylko jedna – szczegóły i zakończenie poznacie na naszej lekcji. Zdradzimy tylko, że koniec tej historii ma swój ślad w Drukarni Królewskiej, w postaci wydanego drukiem tekstu z pamiętnego 3 maja 1791 r.
„Konstytucja 3 maja – odrodzenie w upadku” – dla młodzieży 13-14 letniej (gimnazjum)
W trakcie spotkania podejmiemy dyskusję z młodym pokoleniem Polaków o wydarzeniu z 3 maja 1791 r. Zapytamy, czy data ta, w odróżnieniu od innych przywołanych przez nas dat, jest w jakikolwiek sposób kojarzona z przełomowym momentem w historii narodu polskiego. Młodzież będzie miała okazję samodzielnie sformułować pytania, na które uzyskane odpowiedzi poszerzą jej wiedzę na temat Konstytucji 3 maja. Zdobyte wiadomości uczniowie zweryfikują, czytając tekst Ustawy Rządowej oraz próby jego interpretacji przez historyków.
„Co z tą Polską po 3 maja 1791 r.?” – dla uczniów liceum
Te zajęcia adresowane są do licealistów, którzy zdobyli już wiedzę o sytuacji międzynarodowej Rzeczypospolitej z przełomu lat 80. i 90. XVIII w., orientują się w okolicznościach uchwalenia Ustawy Rządowej przez Sejm Czteroletni, który z uwagi na swoją rangę przeszedł do historii pod nazwą Wielki. Młodzi ludzie podejmą próbę analizy treści zawartych w Konstytucji 3 maja w świetle historii sprzed 1791 r. Ocenie zostanie poddana innowacyjność dokumentu w zakresie zmian ustrojowych w państwie polskim.
Historia ma tym większą wartość, im więcej nauk czerpiemy z niej współcześnie. Zajrzyjmy do źródeł. Wtedy piękne święto Konstytucji 3 Maja będzie miało głęboki sens, a światła myśl jej sygnatariuszy ożywi nasze serca i umysły.
Barbara Bilszta
'