Różnorodność stosowanych na świecie metod i programów edukacyjnych stanowi temat pasjonujący i niezwykle pouczający. Przede wszystkim uczy otwartości – pokazuje bowiem, że nikt nie ma monopolu na wiedzę – tyle jest dróg do sukcesu, ile kultur. Okazuje się też, że wiele utrwalonych i usankcjonowane przez pokolenia praktyk nie sprawdza się w dzisiejszym świecie, wymagają one przewartościowania, głębokich reform, czasem okazują się całkowicie nieprzydatne.
FINLANDIA – lider postępu w nauczaniu
Na Finów zwrócona jest dziś uwaga całego świata. Jak to się stało, że ten niewielki, po wojnie bardzo biedny kraj, bez zasobów mineralnych i rozwiniętego przemysłu, stał się ósmym najbogatszym krajem świata, jest w czołówce w zakresie wysokich technologii i ekonomicznej konkurencyjności? Co powoduje, że w badaniach PISA (Projektu Międzynarodowej Oceny Uczniów) uczniowie fińskich szkół we wszystkich dziedzinach (poza matematyką, w której byli drudzy) zajmują pierwsze miejsca na świecie? Właściwie nie jest to tajemnicą – udało im się wypracować system edukacji na miarę naszych czasów.
LUDZIE są najważniejsi
W Finlandii niemal wszystkie szkoły, także uniwersytety, są instytucjami państwowymi. W nielicznych prywatnych szkołach uczniowie nie płacą czesnego za naukę – wszystkie koszty są finansowane przez państwo. Fundament pod dzisiejsze sukcesy został położony ponad 40 lat temu, kiedy opracowano założenia polityki edukacyjnej. Zgodnie z maksymą: „Inwestycja w ludzi, to najlepsza inwestycja” uznano, że EDUKACJA jest najważniejszą siłą napędową rozwoju gospodarczego kraju. Stały rozwój ekonomiczny ma natomiast zapewnić rozwój kultury, ochronę socjalną i ogólny dobrobyt.
Nakłady na edukację wynoszą w Finlandii 7% dochodu krajowego brutto i stanowią jeden z najwyższych wskaźników w Europie. Każdy uczeń szkoły podstawowej otrzymuje darmowe podręczniki, posiłki oraz darmowy dojazd do szkoły.
Metody nauczania różnią się znacznie od znanych w naszych systemach. Na przykład w tamtejszych szkołach nie stawia się ocen w tradycyjnym tego słowa znaczeniu. Stosowane standardowo stopnie, od 4 do 10, wystawiane na koniec semestru, mają charakter pomocniczy. Aby rodzice mogli mieć orientację w postępach swojego dziecka, dwa-trzy razy w roku otrzymują ze szkoły wnikliwy raport. Ten system oceny nastawiony jest na kształtowanie umiejętności samodzielnej ewaluacji postępów. Umiejętność samooceny dzieci ćwiczą od przedszkola. Wyrabiają tym samym w sobie poczucie odpowiedzialności i uczciwości. Co ciekawe – ponieważ nie można oszukać samego siebie, nie ma np. zjawiska ściągania. Uczniom nie grozi powtarzanie klasy. Aby maksymalnie wyrównywać szanse, w każdej szkole zatrudnionych jest kilku korepetytorów, którzy interweniują natychmiast, gdy nauczyciel zauważa, że uczeń ma trudności z opanowaniem materiału. Na każdym etapie nauki, czyli w szkole podstawowej (dziewięć klas) oraz liceum (trzy klasy), kładzie się duży nacisk na naukę co najmniej trzech języków obcych.
Liceum, kończące się możliwym do rozłożenia na trzy etapy egzaminem dojrzałości, funkcjonuje w systemie przypominającym studia na najlepszych uniwersytetach. Dzięki licznym kursom fakultatywnym, każdy uczeń ma możliwość ułożenia planu zajęć odpowiadającego własnym zainteresowaniom. Jedyną formą zaliczenia jest przerobienie wymaganej liczby godzin z danego kursu, który kończy się podsumowaniem w formie testu.
Wykorzystanie potencjału ucznia
Nauczyciele wyznaczają wysokie standardy umiejętności i zainteresowań uczniów. Z jednej strony więc, jasno stawiają wymagania, z drugiej starają się stworzyć jak najlepsze warunki dla rozwoju, czyli pozytywną, bezpieczną atmosferę i urozmaicone środowisko rozwijające wyobraźnię, ciekawość, pobudzające do twórczego wysiłku.
Program kształcenia przedszkolnego nastawiony jest analizę otaczającej rzeczywistości, rozwój myślenia i integrację społeczną. Poprzez zabawę, doświadczenia i obserwacje dzieci poznają przyrodę i jej zjawiska, otaczający świat i siebie samych. Sześciolatki uczą się, jak się uczyć, analizując własne metody pracy.
Programy szkolne uwzględniają progi rozwojowe uczniów. Dziecko rozpoczyna obowiązkową naukę w wieku 7 lat. Do dziesiątego roku życia przyswaja podstawową wiedzę. Nacisk położony jest na jego rozwój osobowościowy i społeczny, a nie na wtłaczanie wiedzy encyklopedycznej. Celem jest odkrycie najsilniejszych stron ucznia, uformowanie człowieka o wysokim poczuciu własnej wartości i wysokiej motywacji do nauki przez całe życie. W klasach 1-6 szkoły podstawowej jeden nauczyciel naucza wszystkich przedmiotów. Dużo czasu przeznacza się na przerwy (75 min. w ciągu dnia w szkole podstawowej). Luźna, spontaniczna zabawa służy rozwojowi umiejętności społecznych i emocjonalnych.
Ogromne znaczenie odgrywa udział rodziców, czyli wychowanie w domu. Wysoka kultura czytelnicza sprawia, że rodzice czytają dzieciom i z dziećmi już od najmłodszych lat, rozbudzając ich zainteresowania literackie i naukowe.
Rzadko stosuje się formę wykładu. Najczęściej dzieci pracując w grupach wykonują zadania, projekty, eksperymenty i badania. Samodzielnie wyciągają wnioski i przewidują skutki określonych zjawisk. Uczą siebie nawzajem. Duża ilość godzin – nawet 11 lekcji tygodniowo – poświęcona jest na zajęcia artystyczne: plastyka, muzyka, a także na zajęcia praktyczne: gotowanie, szycie, majsterkowanie.
Kluczowym punktem reformy było znalezienie sposobu na to, aby szkoły i nauczyciele współpracowali i dzielili się efektywnymi technikami edukacyjnymi. W tym celu powstały wielopoziomowe wspólnoty skupiające szkoły ściśle współpracujące i dzielące się między sobą sprawdzonymi metodami oraz ciekawymi pomysłami.
66 proc. fińskich uczniów idzie na studia - to najwyższy odsetek w Europie. Dyplom wyższej uczelni uzyskuje z powodzeniem aż 93 proc. studentów, także pod tym względem Finlandia nie ma sobie równych na świecie.
Barbara Bilszta
'