Wybierz, dodaj, odrzuć, skompletuj swoje
Przez ostatnie dwadzieścia pięć lat wydarzyło się w Polsce bardzo wiele. W istocie Polska w roku 1989 i Polska w roku 2014 to kompletnie dwa różne kraje, dwa znacząco odmienne światy i jakkolwiek byśmy patrzyli na to, czym te rzeczywistości się różnią i czy oceniamy je pozytywnie czy też negatywnie, nie da się zaprzeczyć czy zanegować niewiarygodnej wręcz zmiany, jaka w tym czasie w kraju nastąpiła. Wolny rynek i niespotykane do tej pory, przynajmniej od 1945 roku, możliwości działania i tworzenia zaowocowały kompletnie nową sytuacją nie tylko w wymiarze ekonomicznym, ale też kulturowym kraju.
Zostaliśmy skazani na wolność, a ta jest wymagająca i bezwzględna. Żąda od nas osobistej odpowiedzialności za nasze wybory, co jest często trudne i nieprzyjemne. Nie bez powodu Erich Fromm pisał o „uciekaniu od wolności” w wymiar podległości i zależności. Nie jest to zresztą szczególnie nowe, czy odkrywcze opisywanie elementarnych cech ludzkiej natury w perspektywie historii społeczeństw. Już Thomas Hobbes w XVII wieku pisał o rezygnowaniu z pewnych obszarów osobistych wolności na rzecz władzy państwowej i to nie tylko dlatego, żeby wrodzony nam egoizm nie zabił nas i innych, ale głównie po to, by w miarę bezpiecznie funkcjonować w grupie.
Rzecz jasna pozostaje zawsze pytanie, szczególnie aktualne po zamachach z 11 września 2001 roku, w kontekście tak zwanych zagrożeń terrorystycznych - ile jesteśmy w stanie z naszej wolności poświęcić w imię tak zwanego wspólnego bezpieczeństwa i na ile te odebrane wolności służą temuż, a na ile są znakomitym pretekstem do kontrolowania nas przez rząd i polityków w kontekście tych wszystkich technik, które perfekcyjnie ukazał Orwell w swym profetycznym „Roku 1984”?
Wolność jest przecież czymś dramatycznym, musimy stawić czoła wyzwaniu, musimy podjąć decyzję, musimy dokonać wyboru i musimy tegoż, a nie innego wyboru ponieść konsekwencje. Jeśli spojrzymy na zamieszczoną poniżej listę tytułów, to w istocie wszystkie one dotyczą rozważania tego właśnie problemu „bycia w wolności”, czy też raczej bycia skazanym na życie w wolności.
To „skazanie” jakkolwiek ma w kontekście 4 czerwca 1989 roku specyficzne zabarwienie, bo wybraliśmy wolność z własnej, nieprzymuszonej woli w atmosferze powszechnej euforii i nieskrywanej nadziei na raj, który po tym dniu będzie nas już tylko otaczał i definiował. Jak to jednak z rajem bywa, łatwo go utracić, szczególnie, gdy dysponujemy wolną wolą i decyzje należą tylko do nas, a do tego wszystkiego definiuje nas egoizm, który dominuje w większości ludzkich czynów, jak pisze Roman Ingarden w „Książeczce o człowieku”.
W kontekście historycznego dziania się te ostatnie dwadzieścia pięć lat liczone od 4 czerwca 1989 roku, gdy w wolnych wyborach Polacy wybrali wolną Polskę, to bardzo krótki, jakkolwiek niezwykle dynamiczny okres, co widać doskonale w tekstach literackich powstałych właśnie w tym przedziale czasowym. Powstały one w kontekście tego wszystkiego, co składa się na te niebywałe 25 lat nadzwyczajnej dynamiki rozwoju ekonomicznego, otwarcia na świat, nowych wyzwań, układów politycznych i militarnych, niespotykanego dotąd technicznego i elektronicznego postępu, w którym telefon stał się oczywistością, a łączenie internetowe pozwoliło na funkcjonowanie i komunikowanie się nieustannie, natychmiastowo i wszędzie.
Literatura tego okresu jest tegoż dziania się świetnym zwierciadłem. Pokazuje przecież różne strony „zmieniania się”, które nie zawsze są jednoznaczne, dobre, piękne i pełne nadziei – często są przecież przeciwieństwem tego wyglądanego i oczekiwanego po 1989 raju na ziemi.
Wybór dwudziestu pięciu najważniejszych, najbardziej znaczących, istotnych dla nas tytułów z listy stu książek prezentowanych poniżej to zadanie dla nas czytelników i obserwatorów życia literackiego w Polsce.
Redaktorzy Dwójki Polskiego Radia w kapitalnym pomyśle wybrania 25 tytułów książek na 25-lecie wolnej Polski zaproponowali konkurs, który musimy powtórzyć w Chicago.. Zabawny się zatem razem ze słuchaczami Dwójki w tę fascynującą grę i spróbujmy dokonać naszych wyborów i skompletować listę dwudziestu pięciu tytułów, które są dla nas ważne. Listę można oczywiście modyfikować, bo jest ona w naturalny sposób subiektywnym obrazem świadomości tych, którzy ją kompletowali.
Wydaje się, że ta lista 25 książek wybranych przez nas, funkcjonujących poza krajem, może w pewien sposób różnić się od wersji krajowej, choćby przez kontekst i doświadczenie bycia w innej rzeczywistości, również kulturowej. Czy tak będzie? Zobaczymy. Póki co, przyjrzyjmy się zamieszczonym tu książkom i spróbujmy wybrać te, które są lub były dla nas z jakiegoś powodu ważne.
Jarosław Abramow-Newerly – "Lwy mojego podwórka"
Wojciech Albiński – "Kalahari"
Stanisław Barańczak – "Chirurgiczna precyzja"
Andrzej Bart – "Rien ne va plus"
Marek Bieńczyk – "Melancholia"
Andrzej Bieńkowski – "Ostatni wiejscy muzykanci"
Włodzimierz Bolecki – "Ptasznik z Wilna"
Beata Chomątowska – `stacja Muranów"
Stefan Chwin – "Hanemann"
Krystyna Czerni – "Nietoperz w świątyni"
Janusz Degler – "Witkacego portret wielokrotny"
Jacek Dehnel – "Lala"
Artur Domosławski – "Kapuściński non-fiction"
Jacek Dukaj – "Lód"
Andrzej Franaszek – "Miłosz"
Jerzy Giedroyc – "Autobiografia na cztery ręce"
Janusz Głowacki – "Z głowy"
Manuela Gretkowska – "My zdies emigranty"
Magdalena Grochowska – "Wytrąceni z milczenia"
Henryk Grynberg – "Uchodźcy "
Józef Hen – "Mój przyjaciel król"
Zbigniew Herbert – "Elegia na odejście"
Zbigniew Herbert – "Epilog burzy"
Zbigniew Herbert – "Rovigo"
Gustaw Herling-Grudziński – "Dziennik pisany nocą"
Gustaw Herling-Grudziński – "Gorący oddech pustyni"
Paweł Huelle – "Castorp"
Aleksander Jackowski – `sztuka zwana naiwną"
Wojciech Jagielski – "Modlitwa o deszcz"
Maria Janion – "Do Europy tak, ale z naszymi umarłymi"
Jan Paweł II – "Tryptyk rzymski"
Aleksander Jurewicz – "Lida"
Tymoteusz Karpowicz – `słoje zadrzewne"
Ryszard Kapuściński – "Imperium"
Ryszard Kapuściński – "Podróże z Herodotem"
Hanna Kirchner – "Nałkowska albo życie pisane"
Leszek Kołakowski – "Moje słuszne poglądy na wszystko"
Tadeusz Konwicki – "Zorze wieczorne"
Joanna Krakowska – "Mikołajska. Teatr i PRL"
Hanna Krall – "Tam już nie ma żadnej rzeki"
Janusz Krasiński – "Na stracenie"
Ryszard Krynicki – "Magnetyczny punkt "
Wojciech Kuczok – "Gnój"
Antoni Libera – "Madame"
Ewa Lipska – "Ja"
Artur Daniel Liskowacki – "Eine kleine"
Dorota Masłowska – "Paw królowej"
Dorota Masłowska – "Wojna polsko-ruska pod flagą biało-czerwoną"
Piotr Matywiecki – "Twarz Tuwima"
Krzysztof Michalski – "Płomień wieczności"
Krystyna Miłobędzka – "wszystkowiersze"
Czesław Miłosz – "Orfeusz i Eurydyka"
Czesław Miłosz – "To"
Sławomir Mrożek – "Baltazar"
Sławomir Mrożek – "Miłość na Krymie"
Andrzej Mularczyk – "Polskie miłości"
Wiesław Myśliwski – "Traktat o łuskaniu fasoli"
Wiesław Myśliwski – "Widnokrąg"
Marek Nowakowski – "Powidoki"
Włodzimierz Odojewski – "Oksana"
Lidia Ostałowska – "Cygan to Cygan"
Piotr Paziński – "Pensjonat"
Jerzy Pilch – "Drugi dziennik"
Jerzy Pilch – "Pod mocnym aniołem"
Jan Polkowski – "Cień"
Paweł Potoroczyn – "Ludzka rzecz"
Ryszard Przybylski – "Baśń zimowa"
Ryszard Przybylski – "Cień jaskółki"
Marek Radziwon – "Iwaszkiewicz. Pisarz po katastrofie"
Tadeusz Różewicz – "Kartoteka rozrzucona"
Tadeusz Różewicz – "Matka odchodzi"
Tadeusz Różewicz – "Płaskorzeźba"
Tomasz Różycki – "Dwanaście stacji"
Janusz Rudnicki – "Śmierć czeskiego psa"
Eustachy Rylski – `stankiewicz. Powrót"
Jarosław Marek Rymkiewicz – "Wieszanie"
Joanna Siedlecka – "Czarny ptasior"
Andrzej Sosnowski – `sezon na Helu"
Filip Springer – "Miedzianka"
Stanisław Srokowski – "Ukraiński kochanek"
Olga Stanisławska – "Rondo de Gaulle’a"
Andrzej Stasiuk – "Dukla"
Joanna Szczęsna, Anna Bikont – "Lawina i kamienie"
Mariusz Szczygieł – "Gottland"
Małgorzata Szejnert – "Czarny ogród"
Janusz Szuber – "Gorzkie prowincje"
Wisława Szymborska – "Chwila"
Wisława Szymborska – "Koniec i początek"
Marcin Świetlicki – "Zimne kraje"
Ks. Józef Tischner – "Filozofia po góralsku"
Eugeniusz Tkaczyszyn-Dycki – "Młodzieniec o wzorowych obyczajach"
Wojciech Tochman – "Jakbyś kamień jadła"
Olga Tokarczuk – "Prawiek i inne czasy"
Tomek Tryzna – "Panna Nikt"
Magdalena Tulli – "Sny i kamienie"
Agata Tuszyńska – "Oskarżona: Wiera Gran"
Wojciech Wencel – "Oda na dzień św. Cecylii"
Bronisław Wildstein – "Czas niedokonany"
Michał Witkowski – "Lubiewo"
Krzysztof Varga – "Gulasz z turula"
Wszelkie modyfikacje listy, dodatkowe książki czy konkretne już wybory tytułowe proszę przesyłać na adres: info@domksiazki.com
Zbyszek Kruczalak
'