Spadkobranie to nie tylko szansa na wzbogacenie, ale również odpowiedzialność za ewentualne zobowiązania spadkodawcy. Należy pamiętać, że na długi spadkowe składają się nie tylko zobowiązania, które spadkodawca zaciągnął przed swoją śmiercią, ale również w ich skład wchodzą długi związane z jego śmiercią m.in. koszty pogrzebu oraz koszty spełnienia zapisów i poleceń. Ponadto, do tej kategorii zobowiązań należy także zakwalifikować koszty przeprowadzonego postępowania spadkowego.
Odpowiedzialność, jaką ponosi spadkobierca za długi spadkowe zależy od kilku czynników. Pierwszym z nich jest przedział czasowy - odpowiednio poprzedzający lub następujący przyjęcie spadku, drugim złożenie i treść oświadczenia o przyjęciu spadku, a trzecim bardzo istotnym elementem jest fakt, czy doszło już do podziału majątku w przypadku, gdy jest kilku spadkobierców.
Przedział czasowy
Zasadniczo przedział czasowy jako czynnik wpływający na wymiar odpowiedzialności za długi spadkowe możemy podzielić na dwa etapy:
- Okres od otwarcia spadku do złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku (ewentualnie: odrzucenia spadku) – zgodnie z obowiązującymi przepisami spadkobierca nabywa spadek z chwilą jego otwarcia, tj. z momentem śmierci spadkodawcy. Z uwagi na fakt, że takie nabycie nie jest jeszcze ostateczne (możemy złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku) przewidziano ograniczoną odpowiedzialność spadkobiercy w tym okresie, polegającą na tym, iż odpowiada on za zobowiązania zmarłego tylko przedmiotami należącymi do spadku.
- Okres od przyjęcia do działu spadku – przyjmując spadek (poprzez złożenie oświadczenia lub upływ czasu do dokonania tej czynności) będziemy odpowiadać za długi spadkowe z całego swojego majątku, co w praktyce oznacza, że wierzyciel będzie mógł się zaspokoić zarówno z majątku, który nabyliśmy w drodze dziedziczenia jak i majątku będącego naszą własnością przed śmiercią spadkodawcy.
Złożenie i treść oświadczenia o przyjęciu spadku
Polskie prawo przewiduje dwa rodzaje oświadczeń o przyjęciu spadku, odpowiedzialność za długi spadkowe będzie zależeć od tego, który z nich wybierzemy. Ponadto, przewidziane jest również „domyślne” rozwiązanie w przypadku braku złożenia stosownego oświadczenia w terminie 6 miesięcy. W pierwszej kolejności należy wskazać, iż z odpowiedzialnością nieograniczoną będziemy mieć do czynienia, gdy złożymy wyraźne oświadczenie o przyjęciu spadku wprost tj. bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe, a co więcej, taka odpowiedzialność będzie również występować w sytuacji, gdy w ciągu 6 miesięcy od momentu otwarcia spadku takie oświadczenie w ogóle nie zostanie złożone. Natomiast do ograniczenia odpowiedzialności dojdzie w sytuacji, kiedy spadkobierca zdecyduje się na złożenie oświadczenia o przyjęciu spadku z tzw. dobrodziejstwem inwentarza. Takie oświadczenie ogranicza odpowiedzialności za długi spadkowe do wartości stanu czynnego spadku, czyli spadkobierca będzie odpowiadał swoim majątkiem, ale tylko co do określonej wartości (upraszczając w przypadku tej formy przyjęcia spadku będziemy odpowiadać ze swojego majątku tylko do kwoty o którą wzbogaciliśmy się nabywając spadek, tym samym z drugiej strony nie poniesiemy odpowiedzialności w przypadku, gdy na masę spadkową składają się same długi przez co wykazuje ona wartość ujemną).
Podział majątku
Jak wskazano na wstępie, trzecim z wymienionych czynników wpływającym na odpowiedzialność za długi spadkowe jest podział masy spadkowej. W sytuacji, w której występuje kilku spadkobierców, do momentu podziału spadku wszyscy z nich odpowiadają solidarnie za zobowiązania spadkodawcy. Jeżeli jeden ze spadkobierców zadośćuczynił jednemu lub kilku obowiązkom wchodzącym w skład masy spadkowej może on żądać zwrotu od pozostałych spadkobierców, w częściach, które odpowiadają wielkości ich udziałów.
Sytuacja ulega całkowitej zmianie po podziale spadku pomiędzy spadkobierców. Od tej chwili każdy spadkobierca ponosi odpowiedzialność za część długu spadkowego proporcjonalnie do wartości otrzymanych przysporzeń. Dział spadku następuje w chwilą zawarcia umowy o dział spadku pomiędzy spadkobiercami lub z chwilą uprawomocnienia się postanowienia sądu o dziale spadku.
Możliwość zmiany przepisów
Z uwagi na fakt, iż obecnie w polskim parlamencie trwają prace nad nowelizacją niektórych przepisów dotyczących prawa spadkowego, należy mieć na uwadze, iż możliwe jest, że w niedalekiej przyszłości może dojść do zmian również w zakresie odpowiedzialności za długi spadkowe. Między innymi dyskutuje się o zmianie przepisu, który zamiast domyślnego przyjęcia spadku wprost, w sytuacji gdy w ciągu sześciu miesięcy nie złożymy oświadczenia o przyjęciu lub odrzucenia spadku, będzie przewidywał przyjęcie z mocy prawa spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Byłoby to korzystniejsze dla spadkobierców, ponieważ ograniczałoby ich odpowiedzialność w sytuacji, gdy z różnych przyczyn „przegapia” 6-miesięczny termin na złożenie oświadczenia.
Wobec licznych komplikacji, które mogą występować podczas przeprowadzania postępowania spadkowego, jak również widma przyszłych nowelizacji, przed przyjęciem każdego spadku warto zasięgnąć porady prawnika.
Justyna Witas, radca prawny
Łukasz Jaklik, aplikant radcowski
Witas-Chłopek, Ludwikowska Kancelaria Radców Prawnych Sp.P.
www.jwrp.pl
