Do tej pory skupialiśmy się na prezentacji zagadnień z zakresu prawa spadkowego. Aktualnie zapraszamy na cykl opracowań poświęconych nieodpłatnym rozporządzeniom majątkiem za życia. Dzisiaj zaprezentujemy najważniejsze informacje dotyczące darowizny.
Treść umowy
Umowa darowizny polega na przekazaniu drugiej osobie składnika posiadanego przez siebie majątku. Jej cechą charakterystyczną jest nieodpłatność. Przedmiotem darowizny może być zarówno nieruchomość (której darczyńca jest właścicielem lub użytkownikiem wieczystym), jak i rzeczy ruchome. Darczyńca może przekazać obdarowanemu także udział w prawie do danej rzeczy lub nieruchomości.
Forma umowy
Dla wielu osób może to być zaskoczeniem, ale oświadczenie darczyńcy powinno być sporządzone w formie aktu notarialnego. Niemniej jednak umowa darowizny zawarta w innej formie (pisemnej, ustnej – poprzez wręczenie rzeczy) staje się ważna, jeśli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione (czyli przedmiot darowizny zostanie wręczony obdarowanemu). Wyjątkiem jest tutaj darowizna nieruchomości, ponieważ w tym przypadku umowa zawsze i bezwzględnie musi być sporządzona w formie aktu notarialnego.
Darowizna dla małżonka
Powszechną praktyką jest wykorzystywanie umowy darowizny dla dokonania rozporządzeń majątkiem pomiędzy rodzicami a dziećmi. W przypadku gdy obdarowany pozostaje w związku małżeńskim, w którym panuje ustrój wspólności majątkowej, darowizna nie wchodzi w skład majątku wspólnego, a pozostaje składnikiem majątku odrębnego obdarowanego. Strony mogą ustalić inaczej i podarować nieruchomość/rzecz do majątku wspólnego małżonków (obojgu małżonkom), jednak wymaga to wyraźnego zaznaczenia w akcie notarialnym.
Kwestie podatkowe
Co do zasady czynność darowizny jest opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn. Zasadą jest opodatkowanie darowizn powyżej tzw. kwoty wolnej, która jest różna w zależności od grupy podatkowej, do jakiej należy darczyńca i obdarowany. Kwota wolna wynosi:
- 9.367 zł. – w przypadku osób należących do I grupy podatkowej - dotyczy darowizn od małżonka, wstępnych (rodzice, dziadkowie, pradziadkowie), zstępnych (dzieci, wnuki, prawnuki), pasierba, ojczyma, macochy, zięcia, synowej, teściów.
- 7.276 zł. – w przypadku osób należących do II grupy podatkowej – dotyczy zstępnych rodzeństwa, rodzeństwa rodziców, zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa, rodzeństwa małżonków, małżonków innych zstępnych.
- 4.902 zł. – w przypadku osób należących do III grupy podatkowej – dotyczy pozostałych osób.
Powyżej kwoty wolnej darowizna podlega opodatkowaniu na zasadach ogólnych, a stawki podatku określa ustawa o podatku od spadków i darowizn.
Zwolnieniu od podatku od spadków i darowizn podlega także umowa darowizny rzeczy lub praw majątkowych w ramach najbliższej rodziny (pomiędzy małżonkami, rodzicami a dziećmi, wnukami i dziadkami, prawnukami i pradziadkami, pasierbem, rodzeństwem, ojczymem lub macochą a dzieckiem) - pod warunkiem zgłoszenia nabytych rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego. Jest to szczególnie zwolnienie, ponieważ pozwala na uniknięcie opodatkowania pomiędzy członkami najbliższej rodziny, bez względu na wartość praw majątkowych (pieniędzy) lub rzeczy przekazywanych w ramach darowizny, jednak wyłącznie pod warunkiem, że:
- obdarowany zgłosi umowę darowizny w wymaganym terminie (6 miesięcy),
- w przypadku otrzymania pieniędzy – obdarowany udokumentuje ich otrzymanie (dowodem wpłaty na rachunek banków).
Obowiązek zgłoszenia jest wyłączony, jeśli wartość majątku nabytego od jednej osoby w okresie 5 lat, poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych, nie przekracza kwoty wolnej od podatku (9.637 zł) lub nabycie następuje na podstawie umowy w formie aktu notarialnego. W pozostałych przypadkach zaniechanie obowiązku zgłoszenia skutkuje utratą prawa do zwolnienia od podatku.
Odwołanie darowizny.
W praktyce wiele wątpliwości dotyczy kwestii odwoływania darowizn. Generalnie umowa darowizny stanowczo zobowiązuje darczyńcę do nieodpłatnego przekazania przedmiotu darowizny. Jednak istnieją wyjątki pozwalające mu na odwołanie darowizny. Po pierwsze jeśli darowizna jeszcze nie została wykonana (chociaż zawarto już umowę darowizny), a stan majątkowy darczyńcy uległ pogorszeniu, darowizna może być odwołana z takiego powodu, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla darczyńcy. Po drugie nawet wykonana darowizna może być odwołana w razie zaistnienia tzw. rażącej niewdzięczności obdarowanego. Przesłanka ta jest jednak ściśle interpretowana w praktyce. Przykładowo polski Sąd Najwyższy stwierdził, że niewierność małżeńska obdarowanego małżonka, będąca zawinioną przyczyną rozwodu, nie stanowi rażącej niewdzięczności wobec darczyńców-teściów, ponieważ stanowi działanie ukierunkowane na drugie współmałżonka, a nie darczyńców. Podobnie sam fakt popełnienia przestępstwa wobec darczyńcy nie jest wystarczającą przesłanką do przyjęcia, że spełniona została przesłanka rażącej niewdzięczności obdarowanego. Ponadto nawet jeśli zaistniała sytuacja rażącej niewdzięczność obdarowanego, darowizna nie może być z tego powodu odwołana w przypadku gdy darczyńca obdarowanemu przebaczył. W takim sprawach warto więc przed podjęciem działań skonsultować się z prawnikiem.
Już dzisiaj zapraszamy do zapoznania się z kolejnym tekstem, który poświęcony będzie umowie dożywocia.
Justyna Witas, radca prawny
Witas-Chłopek, Ludwikowska
Kancelaria Radców Prawnych Sp.P.
www.jwrp.pl
