W Polsce od 2009 roku obowiązuje ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta z 6 listopada 2008 roku, która w sposób bardzo istotny zmieniła pozycję osób korzystających ze świadczeń zdrowotnych oraz członków ich rodzin. Naszym zdaniem każdy powinien mieć świadomość tego, jakie uprawnienia przysługują polskim pacjentom, niezależnie od tego, czy korzysta z opieki zdrowotnej w Polsce, czy też leczą się tutaj jego bliscy. Świadomość o posiadanych uprawnieniach pozwala bowiem na ich egzekwowanie w praktyce.
Katalog praw pacjenta
Wspomniana ustawa zakreśla szeroki katalog praw pacjenta, które korespondują z obowiązkami podmiotów udzielających świadczeń zdrowotnych, lekarzy, organów kontroli etc.
Świadczenia zdrowotne
Przede wszystkim, pacjent ma prawo do świadczeń zdrowotnych odpowiadających wymaganiom aktualnej wiedzy medycznej, udzielanych z należytą starannością (a więc taką, jakiej wymaga się od rzetelnego profesjonalisty), przez wykwalifikowane podmioty (chodzi o wykształcenie, stan psychofizyczny osoby etc.). Świadczenia takie powinny być udzielane w odpowiednich warunkach sanitarnych i technicznych.
Informacja
Bardzo ważnym prawem pacjenta jest prawo do informacji o stanie zdrowia. Informacja taka powinna być udzielana w przystępny sposób i być możliwie pełna, a więc dotyczyć stanu zdrowia pacjenta, postawionej diagnozy, możliwych sposobów leczenia i ich wyników, rokowań na przyszłość etc. Pacjent może również wyrazić zgodę, ażeby takiej informacji udzielić innym osobom (np. bliskim). Do takiej informacji nie mają jednak dostępu osoby trzecie, bowiem wykonujący zawód medyczny zobowiązani są do zachowania w tajemnicy informacji związanych z pacjentem.
Zgoda na świadczenie
Pacjent, wyposażony w odpowiednie informacje, ma prawo wyrazić zgodę na udzielenie mu danego świadczenia zdrowotnego lub odmówić takiej zgody. Równocześnie, w wypadkach nagłych, pacjent ma prawo oczekiwać natychmiastowego udzielenia świadczeń zdrowotnych w sytuacji zagrożenia zdrowia lub życia.
Dokumentacja
Spośród szeregu praw pacjenta wspomnieć należy jeszcze o prawie do poszanowania godności i intymności pacjenta czy do zgłoszenia sprzeciwu wobec opinii albo orzeczenia lekarza. Doniosłe znaczenie ma także prawo do pełnej dokumentacji medycznej – ustawa określa sposób jej prowadzenia oraz przyznaje pacjentowi (a w razie jego śmierci także upoważnionym osobom) prawo wglądu do niej, sporządzania wyciągów, kopii czy odpisów. Dokumentacja taka może być również udostępniana w formie elektronicznej.
Specjalnym organem, który czuwać ma nad przestrzeganiem praw pacjentów jest Rzecznik Praw Pacjenta, do którego pacjenci mogą kierować skargi.
Odpowiedzialność cywilna…
Zdarza się, że podmioty udzielające świadczeń opieki zdrowotnej nie wywiązują się należycie ze swoich obowiązków. Jeśli chodzi o odpowiedzialność cywilną takich podmiotów, możliwe jest uzyskanie odszkodowania (również w postaci renty), jeśli pacjent poniósł szkodę (np. przez błąd lekarzy utracił możliwości zarobkowe) lub zadośćuczynienia, w wypadku doznania przez pacjenta krzywdy (np. w postaci cierpień psychicznych czy fizycznych wywołanych niewłaściwym postępowaniem personelu medycznego). Niekiedy dochodzi do błędu medycznego, który przyjmować może różne postaci – wadliwej diagnozy, niewłaściwie przeprowadzonej operacji, zastosowania lekarstw lub zabiegów mimo występowania przeciwwskazań etc. Odszkodowania czy zadośćuczynienia można domagać się zarówno od konkretnej osoby (np. lekarza), jak i jednostki ochrony zdrowia (np. szpitala). W praktyce, najbardziej problematycznym może okazać się wykazanie związku przyczynowego pomiędzy zaistniałą po stronie pacjenta szkodą a zachowaniem konkretnych osób czy zaniedbaniami po stronie szpitala. Należy również pamiętać, że odpowiedzialność cywilna personelu medycznego opiera się na zasadzie winy. Złożenie pozwu do sądu dobrze jest poprzedzić próbą zawarcia ugody. Pozew wnosi się do właściwego sądu rejonowego lub okręgowego. Jeśli spór toczy się o to, czy popełniono błąd w sztuce lekarskiej, sąd z pewnością powoła biegłych, którzy pomogą mu ustalić, czy lekarze postępowali właściwie. Przygotowując pozew warto dobrze zastanowić się nad rozmiarem żądanego odszkodowania czy zadośćuczynienia – zależeć ono powinno m.in. od trwałości szkody, od tego czy osoba poszkodowana miała na utrzymaniu inne osoby, czy będzie mogła kiedykolwiek wrócić do pracy itp. Postępowanie wiąże się co prawda z pewnymi kosztami, jednak w przypadku wygrania sporu zostaną one pokryte przez pozwanego. W każdej sprawie o odszkodowanie za błąd medyczny warto skonsultować się z prawnikiem. Na dochodzenie roszczeń związanych z błędem medycznym pacjent ma 10 lat.
… i karna w medycynie
Osoby wykonujące zawody medyczne mogą odpowiadać za swoje czyny również karnie. Kwalifikacja prawna zależy od konkretnego stanu faktycznego, najczęściej jednak chodzi o przestępstwa związane z popełnieniem błędu lekarskiego, niedochowaniem tajemnicy lekarskiej, wykonaniem zabiegu leczniczego bez zgody pacjenta, nieudzieleniem pomocy, korupcją. W takim wypadku pacjent może złożyć zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa, które kieruje do policji lub prokuratury. Odrębnym zagadnieniem jest natomiast odpowiedzialność dyscyplinarna i zawodowa, do której – na skutek działań pokrzywdzonego pacjenta czy jego bliskich – mogą również zostać pociągnięte osoby wykonujące zawody medyczne.
Justyna Witas-Chłopek
radca prawny
tel. (12) 307 02 66
www.jwrp.pl
