Dzisiejszy tekst poświęcony jest ważnej zmianie w polskim prawie spadkowym, jaka weszła w życie 18 października 2015 roku, tj. zmianie koronnej zasady odpowiedzialności spadkobiercy za długi spadkodawcy. Jest to kwestia niezmiernie istotna zarówno dla spadkobierców, jak i wierzycieli, dlatego też zachęcamy do zapoznania się z artykułem.
Zmiana zasad odpowiedzialności za długi spadkowe
Do 18 października 2015 roku spadkobierca miał 6 miesięcy od uzyskania informacji o tytule powołania go do spadku (najczęściej – od śmierci spadkodawcy) na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku oraz – w przypadku przyjęcia – o sposobie przyjęcia. Zaniedbanie tego obowiązku mogło rodzić poważne konsekwencje, tj. skutkowało z mocy ustawy nabyciem spadku wprost, tzn. bez ograniczenia odpowiedzialności za ewentualne długi spadkowe. Nowelizacja kodeksu cywilnego, która weszła w życie 18 października 2015 roku zmieniła tę regułę i obecnie w przypadku niezłożenia odpowiedniego oświadczenia spadkobierca nabędzie spadek z ograniczeniem odpowiedzialności tylko do wartości stanu czynnego spadku, ustalonego w wykazie inwentarza lub spisie inwentarza. Ustawodawca słusznie uznał, że poprzednia regulacja, jakkolwiek korzystna dla wierzycieli, często była krzywdząca dla spadkobierców. Sporządzenie wykazu inwentarza nie jest obowiązkowe, jednak to w interesie spadkobiercy jest jego przygotowanie, ponieważ stanowi podstawę określenia limitu odpowiedzialności za zobowiązania spadkodawcy. Wykaz inwentarza można złożyć w sądzie albo przed notariuszem.
W wykazie inwentarza ujawnia się przedmioty należące do spadku oraz przedmioty zapisów windykacyjnych. Wykaz musi zawierać wskazanie wartości tych przedmiotów według stanu i cen z chwili otwarcia spadku. W wykazie inwentarza uwzględnia się także długi spadkowe w wysokości z chwili otwarcia spadku. Przykładowo, jeśli przedmiotem dziedziczenia jest motocykl, który spadkodawca kupił 3 lata temu jako nowy, to do wykazu należy wskazać wartość 3-letniego motocyklu (otwarcie spadku – śmierć spadkodawcy), a nie cenę nowego motocyklu, jego cenę w dacie sporządzania wykazu. Do oszacowania wartości składników majątku spadkowego nie jest potrzebny biegły. Wystarczy oszacowanie przez spadkodawcę wartości rynkowej przedmiotów, dokonane z należytą starannością. Moim zdaniem będzie można uznać, że oszacowanie składników majątku zostało dokonane z należytą starannością, jeśli spadkobierca rozezna się w rynkowych cenach przedmiotu i poda jego wartość opierając się na dostępnych np. w Internecie ofertach. Oczywiście można także podać wartość nowego przedmiotu z daty zakupu przez spadkodawcę, jeśli ją znamy. Przy czym będzie to niekorzystne dla spadkobiercy, ponieważ rzeczy z reguły tracą na wartości w okresie ich używania. Ceny z daty nabycia nie będzie można wskazać jedynie w przypadku zakupu rzeczy, których wartość wzrasta z czasem, np. dzieł sztuki.
Wykaz inwentarza a spis inwentarza
Nowelizacja prawa spadkowego wprowadziła nowy dokument, tj. wykaz inwentarza, który ma służyć uproszczeniu procedur związanych z nabywaniem spadku oraz ustalaniem limitu odpowiedzialności za długi spadkowe.
W dalszym ciągu obowiązują jednak także przepisy dotyczące spisu inwentarza. Jeśli sporządzony zostanie spis inwentarza, nie trzeba już sporządzać wykazu. Z żądaniem sporządzenia spisu inwentarza może wystąpić np. wierzyciel spadkodawcy. Spis inwentarza jest przygotowywany nie przed spadkobiercę, a komornika. Koszty (niemałe) jego przygotowania ponosi podmiot żądający sporządzenia dokumentu. W praktyce najczęściej spis inwentarza sporządzany jest w sytuacji, gdy spadkodawca pozostawił po sobie długi i na koszt wierzyciela. W świetle nowej regulacji i wprowadzenia uproszczonego dokumentu w postaci wykazu inwentarza, spis inwentarza będzie stosowany rzadko. Może jednak zdarzyć się tak, że wierzyciel nie będzie zgadzał się ze stanem majątku opisanym w wykazie i zażąda przygotowania spisu.
Nowe zasady tylko dla nowych spadków
Niestety znowelizowane przepisy nie znajdą zastosowania do spadków otwartych przed dniem ich wejścia w życie. Przepisy dotychczasowe będą stosowane również do „spraw w toku”, tj. do postępowań w przedmiocie zabezpieczenia spadku i sporządzenia spisu inwentarza, w tym postępowań mających na celu wykonanie postanowienia o zabezpieczeniu spadku i sporządzeniu spisu inwentarza, wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, stosuje się przepisy dotychczasowe. Tak więc osoby, które już odziedziczyły zobowiązania po spadkodawcy nie skorzystają na zmianie. W uzasadnieniu do ustawy zmieniającej wskazano, że objęcie nowelizacją spadkobierców, którzy nabyli spadek przed 18 października 2015 roku byłoby zbyt daleko idącym pogorszeniem sytuacji wierzycieli.
Przyjęcie spadku wprost nadal możliwe
Jeśli natomiast spadkobierca nie obawia się o długi spadkowe, tzw. proste nabycie spadku (tj. nabycie przewidujące pełną odpowiedzialność za długi) nadal będzie możliwe. Oświadczenie o wyborze takiej formy nabycia spadku należy złożyć we w/w sześciomiesięcznym terminie. To rozwiązanie jest o tyle bardziej wygodne, że nie wymaga sporządzania wykazu inwentarza (ani tym bardziej jego spisu).
Justyna Witas-Chłopek
radca prawny
www.jwrp.pl
tel. +4812 307 02 66