– czyli co można zrobić w przypadku niewdzięczności obdarowanego
Przekazywanie własności nieruchomości w drodze darowizny to jedna z najbardziej rozpowszechnionych form dysponowania prawem własności pomiędzy osobami bliskimi. Co jednak w sytuacji, kiedy obdarowany wykazuje się naganną postawą i darczyńca chciałby unieważnić swoją decyzję? Zapraszamy do zapoznania się z dzisiejszym tekstem poświęconym dopuszczalności odwołania darowizny.
Odwołanie darowizny niewykonanej
Po pierwsze warto wspomnieć o możliwości odwołania darowizny niewykonanej, jeśli po zawarciu umowy darowizny doszło do zmiany stanu majątkowego darczyńcy, wskutek którego wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla możliwości utrzymania się darczyńcy, jego usprawiedliwionych potrzeb albo bez uszczerbku dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Przyczyny pogorszenia się sytuacji materialnej darczyńcy mogą być zależne od niego (np. nierozsądna inwestycja) albo mieć charakter losowy (klęska żywiołowa i zniszczenie majątku darczyńcy). W przypadku darowizny nieruchomości, gdzie już sama umowa wywiera skutek obligacyjno-rozporządzający, o niewykonaniu darowizny można mówić, jeżeli przedmiot świadczenia nie został jeszcze wydany obdarowanemu (rozstrzygająca będzie treść umowy darowizny i okoliczności stanu faktycznego).
Odwołanie z powodu postawy obdarowanego
W praktyce jednak znacznie częstszą sytuacją jest zamiar „unieważnienia” darowizny wykonanej z powodu nagannego zachowania obdarowanego. Przepisy kodeksu cywilnego pozwalają na to, jeśli obdarowany dopuścił się względem darczyńcy tzw. „rażącej niewdzięczności”. W takiej sytuacji obdarowany jest zobowiązany do zwrotu przedmiotu darowizny jak w przypadku bezpodstawnego wzbogacenia.
„Niewdzięczność rażąca” a nie „niewdzięczność”
Instytucja odwołania darowizny może być zastosowana tylko w wyjątkowych sytuacjach. Dla doprowadzenia do unieważnienia skutków darowizny nie wystarczy „normalny” rodzinny konflikt, czy niechęć. Nie będzie również wystarczające zachowanie darczyńcy pod wpływem emocji. Co więcej, nie bez znaczenia przy ocenie istnienia rażącej niewdzięczności jest to, na ile darczyńca „prowokuje” spór z obdarowanym. Podsumowując za rażącą niewdzięczność można uznać:
- popełnienie przez obdarowanego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub czci albo przeciwko majątkowi darczyńcy,
- świadome i obiektywne naruszenie przez obdarowanego spoczywających na nim obowiązków wynikających ze stosunków osobistych, w tym również rodzinnych, łączących go z darczyńcą oraz obowiązku wdzięczności, np. długotrwałe uchylanie się od kontaktów pomimo istnienia pełnych możliwości w tym zakresie,
- niewykonanie obowiązku nałożonego na obdarowanego w umowie darowizny – ale tylko wówczas, gdy polecenie jest obiektywnie możliwe do wykonania, nie napotyka przeszkód i brak jest uzasadnionych przyczyn, aby go nie wypełnić,
- odmowa możliwości zamieszkania darczyńcy razem z synem – w sytuacji, gdy przed dokonaniem darowizny środków pieniężnych obdarowany (syn) zapewniał darczyńcę (matka), że będzie ona mogła zamieszkać z obdarowanym w domu, który zostanie zakupiony m.in. za środki pieniężne będące przedmiotem darowizny,
- odmowa pomocy obdarowanemu w czasie choroby mimo oczywistej możliwości jej udzielenia,
- niewywiązanie się przez obdarowanych z przewidzianego w umowie obowiązku ustanowienia na rzecz darczyńcy służebności mieszkania.
Warto wreszcie zauważyć, że nie może być traktowany w kategoriach rażącej niewdzięczności zamiar zbycia nieruchomości przez obdarowanego pomimo innych ustaleń z darczyńcą. Podobnie zawiedzione oczekiwania darczyńcy co do należytego zajmowania się przez obdarowanego przedmiotem darowizny nie mogą uzasadniać odwołania darowizny.
Podsumowując, nie da się sformułować zamkniętego katalogu okoliczności uzasadniających odwołanie darowizny, jak również nie da się w sposób generalny uznać, że określone przejawy niewdzięczności nie zostaną przez sąd uznane za „rażące”. Każdy przypadek, w którym można rozważać odwołanie darowizny, winien być rozpatrywany i oceniany indywidualnie, ponieważ to od okoliczności danej sprawy może zależeć rozstrzygnięcie.
Termin do odwołania darowizny
Dopuszczalność odwołania darowizny jest również ograniczona czasowo, ponieważ w przypadku zaistnienia zdarzenia, które uzasadnia odwołanie darowizny, oświadczenie darczyńcy w tym zakresie powinno być złożone w okresie roku od zajścia tego zdarzenia. W przypadku jeśli darczyńca nie zmieści się w terminie, uprawnienie do odwołania darowizny wygasa.
Znaczenie przebaczenia
Nawet rażąca niewdzięczność nie będzie jednak uzasadniała odwołania darowizny w sytuacji, kiedy z okoliczności sprawy wynika, że darczyńca przebaczył obdarowanemu. Nawet brak zdolności do czynności prawnych po stronie darczyńcy nie wyłącza znaczenia przebaczenia, które jest skuteczne, jeśli uda się ustalić, że nastąpiło „z dostatecznym rozeznaniem”.
Forma odwołania darowizny
Odwołanie darowizny dokonywane jest w formie jednostronnego oświadczenia woli darczyńcy, sporządzonego w formie aktu notarialnego. Oświadczenie takie nie prowadzi jeszcze do zmiany właściciela nieruchomości, a jedynie stwarza po stronie obdarowanego obowiązek zwrotu przedmiotu odwołanej darowizny stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. W praktyce spory o dopuszczalność odwołania darowizny kończą się sporem sądowym, w którym warto – z uwagi na złożoność materii – zapewnić sobie wsparcie profesjonalnego pełnomocnika.
Zapraszam do zapoznania się z kolejnym tekstem dotyczącym odwołania darowizny dokonanej wspólnie przez małżonków oraz darowizny dokonanej na rzecz małżonków pozostających we wspólności ustawowej.
Justyna Witas-Chłopek
radca prawny
Witas-Chłopek, Ludwikowska Kancelaria Radców Prawnych Sp.P.
www.jwrp.pl
