O testamencie słyszał zapewne każdy z nas, bowiem jest to jedna z najbardziej podstawowych form umożliwiających osobie żyjącej zadecydowanie, co stanie się z jej majątkiem po śmierci. W niniejszym artykule chciałbym przybliżyć kwestię sporządzenia ważnego testamentu w świetle polskiego prawa.
Co do zasady, o regułach dotyczących dziedziczenia decyduje prawo ojczyste spadkodawcy w chwili jego śmierci. Jeśli spadkodawca jest obywatelem polskim, do spadku po nim stosuje się przepisy polskiego prawa, także wówczas, gdy oprócz obywatelstwa polskiego ma obywatelstwo innego państwa. Ważny zatem będzie testament własnoręczny spisany za granicą, jeśli spełni wszystkie wymagania formalne przewidziane w polskim kodeksie cywilnym.
Niemniej jednak, jeżeli testament został spisany zgodnie z prawem kraju, w którym go sporządzono, należy również uznać go za ważny. Na jego ważność nie będzie miał wpływu fakt, że odbiega on od wymogów prawa polskiego, ponieważ w trakcie postępowania przed polskim sądem oceniany będzie pod kątem prawa miejsca sporządzenia. Oznacza to, że jeśli osoba, która mieszka w USA chce przekazać testamentem nieruchomość znajdującą się w Polsce, może udać się do amerykańskiego notariusza, który spisze go zgodnie z wymaganiami przewidzianymi dla testamentów przez prawo USA. Taki testament będzie ważny także w świetle prawa polskiego.
Mimo wszystko w przypadku pozostawienia w Polsce jakiegokolwiek majątku, najlepiej sporządzić oddzielny testament, który będzie zgodny z przepisami polskiego prawa. Takie działanie ułatwi oraz przyspieszy spadkobiercom przeprowadzenie postępowania spadkowego przed sądem w Polsce. Aby testament był ważny w świetle polskiego prawa należy pamiętać o bezwzględnych zasadach, jakie musi on spełniać. Najbardziej rozpowszechnionym rodzajem testamentu jest testament sporządzony własnoręcznie. Spadkodawca musi go sporządzić w ten sposób, że napisze go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą. Testament będzie nieważny, jeśli zostanie spisany ręką innej osoby lub na komputerze, wydrukowany i tylko podpisany przez spadkodawcę. Ponadto podpis w miarę możliwości powinien być czytelny i możliwy do rozpoznania. Całkowicie wykluczone jest posługiwanie się wyłącznie samymi inicjałami lub parafą.
Co ważne, testament ma charakter osobisty, co oznacza, że nie można go sporządzić przez pełnomocnika. W testamencie można zawrzeć rozporządzenia tylko jednej osoby, a zatem dokument spisany wspólnie z inną osobą (np. z małżonkiem) będzie nieważny.
Szczególną formą testamentu jest tzw. testament konsularny, który może zostać sporządzony przed polskim konsulem. Jest to niewątpliwie spore ułatwienie dla osób przebywających poza granicami Polski. Co bardzo istotne, testament taki mogą sporządzić osoby głuche, niewidome oraz głuchonieme. Testament ten, zdecydowanie trudniej jest „podważyć”, albowiem jest on sporządzany w obecności konsula, który ponadto powinien dochować należytej staranności w sprawdzeniu, czy nie zachodzą przesłanki uniemożliwiające sporządzenie testamentu w takiej formie (np. wyłączenie świadomości osoby sporządzającej testament).
Po śmierci spadkodawcy należy wszcząć odpowiednie postępowanie spadkowe przed polskim sądem cywilnym. Po jego zakończeniu sąd wyda orzeczenie o nabyciu przez spadkobierców majątku spadkowego. Jeżeli w skład masy spadkowej wchodzą nieruchomości położne zarówno w Polsce jak i w USA, to postępowanie spadkowe należałoby przeprowadzić odrębnie przed sądem w USA oraz przed sądem w Polsce.
Aby przeprowadzić postępowanie spadkowe przed polskim sądem, należy w pierwszej kolejności złożyć w sądzie wniosek o stwierdzenie nabycia spadku. Do rozpoznania takiego wniosku właściwy jest sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Polsce, a jeżeli nie da się go ustalić to wówczas – sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część. Wraz z wnioskiem należy złożyć do sądu uwierzytelnione tłumaczenie testamentu sporządzone przez tłumacza przysięgłego.
W przypadku dziedziczenia spadku zlokalizowanego na terenie Polski, spadkobierca musi pamiętać o konieczności uregulowania podatku od spadków i darowizn na rzecz właściwego urzędu skarbowego. Osoby najbliższe spadkodawcy mogą jednak skorzystać ze zwolnienia z konieczności uiszczenia takiego podatku. Do kręgu osób najbliższych spadkodawcy zalicza się dzieci, wnuki, rodziców, dziadków oraz rodzeństwo. Warunkiem koniecznym skorzystania ze wskazanego zwolnienia podatkowego jest konieczność zawiadomienia na czas polskiego urzędu skarbowego o spadku.
Jeżeli spadkodawca był przed śmiercią stroną postępowania sądowego toczącego się przed polskim sądem, to spadkobierca będzie mógł wstąpić do tego postępowania jako następca prawny dopiero po uprzednim przeprowadzeniu opisanego powyżej postępowania spadkowego. Analogiczna sytuacja będzie miała miejsce w przypadku, gdy spadkodawca przed śmiercią nie zdążył wystąpić z przysługującym mu roszczeniem przed polskim sądem. Tytułem przykładu wskazać można na roszczenie do polskiego skarbu państwa o wypłatę odszkodowania za mienie pozostawione na terytorium Polski po II wojnie światowej w związku z przymusowym wysiedleniem. Sam testament nie może służyć za podstawę wszczęcia postępowania sądowego z tego tytułu. Dopiero uzyskanie orzeczenia o stwierdzeniu nabycia spadku daje podstawę do wystąpienia do polskich organów z roszczeniem, jakie przysługiwało zmarłemu.
Spisując testament mamy możliwość swobodnego rozdysponowania naszym majątkiem, tak aby zabezpieczyć przyszłość naszych najbliższych i sprawiedliwie podzielić posiadane przez nas dobra. To właśnie testament jest gwarancją, że po naszej śmierci nasz majątek zostanie rozdzielony zgodnie z naszą wolą. Dziedziczenie testamentowe ma bowiem pierwszeństwo i wola zmarłego zapisana w tym dokumencie jest spełniana, w większości przypadków, po jego myśli.
Serdecznie zapraszam do kontaktu.
Adwokat Wojciech Strojek
Auris Kancelaria
ul. Krucza 16/22 lok. 7
00-526 Warszawa
tel.: +48 697 945 877
e-mail: adwokat@auriskancelaria.pl
www.auriskancelaria.pl
