Renta wdowia to specyficzna forma renty rodzinnej, która od dawna istniała w polskim systemie ubezpieczeń społecznych i była świadczeniem wypłacanym wdowie lub wdowcowi, którzy byli uprawnieni do emerytury lub renty. Dotychczasowe regulowania pozwalały owdowiałemu emerytowi pobierać swoją emeryturę albo 85% emerytury zmarłego małżonka (renta rodzinna). W przypadku zbiegu prawa do kilku świadczeń obowiązywała zasada wypłaty jednego świadczenia. Osoba uprawniona do takich świadczeń musiała dokonać wyboru, które świadczenie chce otrzymywać. Jeśli samodzielnie nie podjęła takiej decyzji, to otrzymywała świadczenie w wyższej wysokości. Zasada ta odnosiła się także do zbiegu prawa do renty rodzinnej z innymi świadczeniami emerytalno-rentowymi.
W wyniku obywatelskiego projektu ustawy pod którym podpisało się ponad 200 tys. obywatel i dwadzieścia organizacji pozarządowych walczących o prawa obywateli oraz poszczególnych grup społecznych w dniu 20 listopada 2023 r. projekt ten został wniesiony do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej. Dokument ten spotkał się on ze zrozumieniem większości polityków. Jego głównym założeniem była zmiana zasad wypłacania „renty wdowiej”. I tak, w dniu 1 stycznia 2025 r. weszła w życie nowelizacja z 26 lipca 2024 r. ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw, która wprowadza do polskiego prawa tzw. rentę wdowią. Nowelizacja ta 16 sierpnia 2024 r. została opublikowana w Dzienniku Ustaw. Zgodnie z nowo przyjętym rozwiązaniem jest tak, że jedno ze świadczeń wypłacane będzie w całości (100%), a drugie w części. Pierwotny projekt ustawy przewidywał, że drugie świadczenie będzie wypłacane w wysokości 50% wartości kolejnego świadczenia. Ostatecznie, jednak Sejm i Senat przyjął model narastający ustalając w roku 2025 i 2026 procent drugiego świadczenia na poziomie 15% wartości, zaś od dnia 1 stycznia 2027 r. wdowy i wdowcy będą otrzymywać 25% wartości drugiego świadczenia. Rozwiązanie to wydaje się być kompromisem społecznym uwzględniając sytuację gospodarczą w Polsce i na świecie.
Osoby ubiegające się o to świadczenie będą musiały spełnić warunki określone w art. 95a ustawy o Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Pierwszym warunkiem jest osiągnięcie wieku emerytalnego, określonego w art. 24 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Kolejnym wymaganiem jest pozostawanie we wspólności małżeńskiej do dnia śmierci małżonka oraz nabycie prawa do renty rodzinnej po zmarłym małżonku nie wcześniej niż 5 lat przed osiągnięciem wieku emerytalnego określonego w art. 24 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Beneficjent (wdowa lub wdowiec), który spełni wyżej opisane warunki może wybrać od stycznia 2025 r. jeden z dwóch wariantów wypłaty przez ZUS renty wdowiej. Zgodnie z pierwszym wariant można zawnioskować o 100% renty rodzinnej oraz 15% własnego świadczenia albo można wybrać wariant drugi zgodnie, z którym osoba uprawniona otrzyma 100% własnego świadczenia oraz 15% renty rodzinnej.
Ustawodawca pozostawił wnioskodawcy wybór wariantu zasad wypłaty „nowej” renty wdowiej. Jednocześnie dopuścił on możliwość, aby decyzję za wnioskodawcę podjął ZUS. Wówczas we wniosku, w punkcie dotyczącym wysokości świadczenia, należy wskazać wybór wyższego świadczenia.
Przykład
Nowy sposób obliczenia renty wdowiej: świadczenia w zbiegu to emerytura i renta rodzinna
Wdowa ma przyznane prawo do emerytury, która wynosi 2 800 zł i do renty rodzinnej w wysokości 2 400 zł. Aktualnie pobiera emeryturę jako świadczenie korzystniejsze. Wdowa złożyła wniosek o wypłatę świadczeń w zbiegu (czyli o tzw. rentę wdowią). W nowo złożonym wniosku wskazała, że chce pobierać 100% emerytury i 15% renty rodzinnej. ZUS po przeliczeniu zgodnie z nowymi zasadami obliczył, na jej rzecz, że łączna kwota świadczeń, którą będzie pobierać, wyniesie 3 160 zł (100% emerytury - 2800 zł, i 15% renty rodzinnej - 360 zł).
Tym razem ustawodawca dobrze przygotował się do tej zmiany i dlatego stosunkowo łatwo możemy znaleźć wzór wniosku w formie papierowej i elektronicznej. I tak, wzór wniosku o zmianę sposobu przeliczenia renty wdowiej możemy znaleźć w formie elektronicznej na stronie zus.pl, jak również na Platformie Usług Elektronicznych (PUE) /eZUS oraz w wersji papierowej we wszystkich placówkach i oddziałach ZUS. Wniosek ERWD można złożyć (w formie papierowej) w placówce ZUS i uzyskać na kopii wniosku potwierdzenie jego złożenia. Można też wysłać wniosek pocztą (tu najlepiej za potwierdzeniem odbioru). Można również złożyć wniosek elektronicznie na Platformie Usług Elektronicznych (PUE) / eZUS. Gdy wdowa lub wdowiec ma już przyznane prawo do renty rodzinnej oraz do własnego świadczenia, to do wniosku ERWD o ustalenie zbiegu świadczeń z rentą rodzinną nie musi dołączać żadnych dokumentów. Wszyscy zainteresowani mogą składać wnioski już od dziś, gdyż ustawodawca przewidział tę możliwość od dnia 1 stycznia do 30 czerwca 2025 r. Zgodnie z brzmieniem zmienionych regulacji, wypłaty według nowych zasad dokonywane będą od dnia 1 lipca 2025 roku.
Na podstawie nowego art. 95a ust. 4-8 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (i podobnie w art. 33a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników) wysokość sumy świadczeń wypłacanych w zbiegu nie może przekroczyć trzykrotności kwoty najniższej emerytury. Do limitu ustalonych świadczeń w zbiegu uwzględnia się wskazane w ustawie świadczenia, a także świadczenia wypłacane przez instytucje zagraniczne oraz świadczenia i dodatki o charakterze innym niż jednorazowe wypłacane na podstawie ustawy lub na podstawie odrębnych przepisów.
Obecnie najniższa możliwa do wypłaty emerytura w Polsce wynosi 1 780,96 zł brutto. A zatem jej trzykrotność (na dzień dzisiejszy!) wynosi 5 342,88 zł brutto. Po tegorocznej zbliżającej się waloryzacji najniższa emerytura w połowie 2025 roku najprawdopodobniej wyniesie 1901,71 zł brutto. Ta orientacyjna wartość pomnożona przez trzy da nam kwotę 5 705,13 zł i będzie wyznaczały wdowcowi lub wdowie maksymalny limit renty wdowiej.
Ustawodawca wprowadził jednak pewne ograniczenia podmiotowe. Renty wdowiej nie dostaną osoby, które zawarły nowy związek małżeński po śmierci współmałżonka. Osoby niepozostające we wspólności małżeńskiej do dnia śmierci współmałżonka (np. w separacji). Wdowy poniżej 60 roku życia i wdowcy poniżej 65 lat, jak również z benefitu tego nie będą mogły skorzystać osoby, które nabyły prawo do renty rodzinnej wcześniej niż 5 lat przed osiągnięciem wieku emerytalnego (czyli przed 55. rokiem życia dla kobiet i 60. dla mężczyzn). A w przypadku śmierci kolejnego małżonka, można ubiegać się o świadczenie tylko po nim. Należy pamiętać, że istnieje jeszcze dodatkowy katalog zdarzeń, takich jak separacja lub rozwód, który wyklucza możliwość ubiegania się o rentę wdowią.
Na zakończenie warto zauważyć, co istotne, że renta wdowia zacznie działać dla wszystkich uprawnionych jednocześnie, niezależnie od tego, kiedy nastąpiła śmierć współmałżonka, a kolejność składnych wniosków w tym przypadku jest bez znaczenia i każdy z uprawnionych powinien jedynie dokonać złożenia wniosku do dnia 30 czerwca 2025 roku. Mimo tych ograniczeń niewątpliwie nowe regulacje są korzystniejsze od przyznawanej dotychczas przez ZUS renty rodzinnej.
Sylwia Skupińska
Radca Prawny w Kancelarii Radcy Prawnego, mediator sądowy, specjalista z prawa polskiego, w szczególności prawo spadkowe, cywilne, rodzinne i postępowania administracyjne, poświadczenia obywatelstwa polskiego oraz sprawy ZUS
1025 W Wise Rd, Schaumburg, IL 60193
tel. 773-319-9880
www.kancelaria-w-krakowie.pl
