Zapraszamy do zapoznania się z tekstem stanowiącym kontynuację omówienia przepisów związanych z możliwością odwołania wykonanej darowizny. Dzisiaj chciałabym przedstawić sytuację prawną darczyńcy, który dokonał darowizny do majątku wspólnego obdarowanego i jego małżonka.
Dokonanie darowizny na rzecz małżonków
Darowizna na rzecz małżonków może mieć różne konsekwencje w zakresie tego, czyją rzeczą staje się przedmiot darowizny.
Po pierwsze darczyńca może zdecydować, że dokonuje darowizny na rzecz obojga małżonków - wtedy oboje małżonkowie są stroną umowy i oboje nabywają prawo do przedmiotu darowizny. Przykładowo rodzice chcą podarować mieszkanie synowi, jednak z sympatii do synowej umowa darowizny wprost wskazuje jako obdarowanych oboje małżonków.
Po drugie jako ogólną zasadę należy przyjąć, że jeśli darczyńca dokonuje darowizny na rzecz jednego współmałżonka, to pomimo istnienia wspólności majątkowej małżonków, przedmiot darowizny wejdzie do majątku osobistego obdarowanego. Przykładowo rodzice chcą podarować mieszkanie synowi, jednak synowa nie zdobyła jeszcze ich zaufania, a więc decydują się na zawarcie umowy tylko z synem. W tej sytuacji mieszkanie będzie wyłączną własnością syna.
Po trzecie darczyńca może dokonać darowizny na rzecz jednego tylko małżonka, jednak przedmiot darowizny wejdzie do majątku wspólnego. Taka sytuacja może mieć miejsce w dwóch przypadkach:
- w umowie darowizny znajdzie się oświadczenie darczyńcy, że przedmiot darowizny ma wejść do majątku wspólnego małżonków. Przykładowo rodzice zawierają umowę tylko z synem, ale w treści oświadczają, że mieszkanie darują do majątku wspólnego.
- darowizna została dokonana na rzecz jednego z małżonków, bez zastrzeżenia darczyńcy, a więc weszła do majątku odrębnego, ale po uzyskaniu darowizny małżonkowie zawarli umowę, rozszerzającą zakres ustawowej wspólności majątkowej (te sytuacje są szczególnie problematyczne). Przykładowo rodzice zawierają umowę tylko z synem, ale sprytna synowa po dwóch latach namawia męża na rozszerzenie wspólności majątkowej małżeńskiej także na mieszkanie otrzymane od rodziców męża.
Wreszcie w przypadku, gdy między małżonkami istnieje ustrój rozdzielności majątkowej, darowizna będzie własnością tylko osoby obdarowanej.
W zależności od tego – jak zostanie dokonana darowizna na rzecz małżonka (małżonków) – oświadczenie o odwołaniu darowizny może dotyczyć okoliczności leżących po stronie jednego lub obojga małżonków. Ponadto determinuje to adresatów oświadczenia (w zależności od konkretnej sytuacji oświadczenie winno być kierowane tylko do jednego małżonka lub do małżonków).
Odwołanie darowizny
W przypadku odwołania darowizny, która weszła do majątku wspólnego małżonków, trzeba rozstrzygnąć, czy stan rażącej niewdzięczności można przypisać tylko jednemu ze współmałżonków, czy też obojgu. W tej pierwszej sytuacji oświadczenie o odwołaniu winno być skierowane do tego z małżonków, który przejawia rażącą niewdzięczność.
Z chwilą odwołania darowizny przedmiot darowizny przestaje wchodzić do majątku wspólnego, a udział małżonka, w stosunku do którego darowizna nie została odwołana, staje się jego majątkiem odrębnym. Przyjęcie tego rozwiązania jest niezbędne dla realizacji postanowień kodeksowych dotyczących odwołania darowizny, które nie mogą doznawać ograniczeń jedynie ze względu na reżim wspólności ustawowej małżeńskiej, w której pozostaje obdarowany. Skutkiem odwołania darowizny na rzecz jednego ze współmałżonków jest powrót do darczyńcy udziału (1/2) we własności przedmiotu darowizny.
Wyjątkiem jest tu sytuacja, gdy przedmiot darowizny wszedł do majątku wspólnego wskutek późniejszego rozszerzenia wspólności ustawowej małżeńskiej. W takim wypadku darowizna może być odwołana tylko w przypadku rażącej niewdzięczności obdarowanego małżonka, a obowiązek zwrotu przedmiotu darowizny powstaje po stronie obojga małżonków.
Instrukcja skutecznego odwołania darowizny
Odwołanie darowizny następuje przez oświadczenie złożone obowiązanemu na piśmie. Dla skuteczności odwołania darowizny nie jest wymagane, aby oświadczenie w tym przedmiocie zawierało ściśle określoną treść, jednak musi być ono zrozumiałe. Uprawniony powinien zawiadomić obdarowanego w sposób jednoznaczny, że dokonaną na jego rzecz darowiznę odwołuje i podać powód odwołania. Samo oświadczenie darczyńcy odwołujące darowiznę jednak to za mało, aby nieruchomość z powrotem stała się własnością darczyńcy. Potrzebne jest do tego zwrotne przeniesienie prawa własności do nieruchomości (dokonywane w formie umowy). W przypadku, gdy do umowy nie dojdzie, pozostaje wówczas darczyńcy pozostaje droga powództwa sądowego o zobowiązanie obdarowanego do powrotnego przeniesienia na darczyńcę własności nieruchomości.
Do skutku rzeczowego odwołania darowizny nieruchomości niezbędne jest, zatem zawarcie umowy o zwrotne przeniesienie własności nieruchomości na rzecz darczyńcy lub uzyskanie prawomocnego wyroku sądu, zastępujące oświadczenie darczyńcy. Zdecydowana większość spraw o odwołanie darowizny znajduje swój finał w sądzie.
Sprawy odwołania darowizny są bardzo trudne pod względem dowodowym, jak i długotrwałe. Dotyczą wyjątkowych sytuacji. Wobec powyższego skuteczne odwołanie darowizny oraz uzyskanie zwrotu nieruchomości jest procesem bardzo skomplikowanym, acz nie można twierdzić, że nie niemożliwym.
Justyna Witas-Chłopek
radca prawny
Witas-Chłopek, Ludwikowska Kancelaria Radców Prawnych Sp. P.
www.jwrp.pl