Czy można dokładnie ustalić, kto może być pochowany w grobie rodzinnym? W grobie ziemnym? Komu przysługuje prawo do grobu? Jakie są konsekwencje w przypadku zaległości w uiszczaniu opłat na rzecz zarządcy cmentarza? Czy można odkupić grób? Dla wielu osób to kwestie istotne, dlatego zapraszamy do zapoznania się z dzisiejszym opracowaniem.
Prawo do grobu - definicja
Określenie „prawo do grobu” jest co prawda powszechnie stosowane, jednak w obowiązujących przepisach prawa takie pojęcie nie ma swojej definicji legalnej. Na określenie „prawo do grobu” składa się szereg uprawnień, w tym zarówno uprawnienie do pochówku w określonym miejscu, jak i prawo rodziny do kultu i pielęgnowania pamięci osoby zmarłej. To pierwsze uznawane jest za prawo majątkowe. Drugie - za dobro osobiste, podlegające ochronie na podstawie przepisów kodeksu cywilnego. W zależności od okoliczności konkretnego stanu faktycznego, osobie uprawnionej przysługiwać więc mogą różne roszczenia i różne są metody postępowania.
Umowa z zarządcą cmentarza
Prawo do grobu rozumiane jako uprawnienie majątkowe, zostało uregulowane (niestety nie kompleksowo) w ustawie o cmentarzach i chowaniu zmarłych (ustawa z 31 stycznia 1959 roku). Zgodnie z tą ustawą w przypadku grobów ziemnych osoba uprawniona do grobu ma obowiązek uiszczenia zarządcy cmentarza opłaty (zwanej pokładnym). Po pochowaniu w grobie, nie może być on ponownie wykorzystany do ponownego pochowania przed upływem 20 lat. Po tym czasie osoba uprawniona (jedna z osób uprawnionych) może przedłużyć uprawnienie do grobu ziemnego, przy czym warunkiem jest - poza stosownym oświadczeniem woli - ponowne uiszczenie opłaty. Powyższe zasady związane z 20-letnim okresem ochrony nie dotyczą grobów murowanych przeznaczonych do pochówku więcej niż jednej osoby oraz zasad pochówku w przypadku kremacji. Zarządca cmentarza w stosunku do takich mogił nie może żądać ani oświadczeń w przedłużenia uprawnienia do grobu, ani pobierać dodatkowej opłaty po upływie 20 lat. Nie może również dysponować wolnymi miejscami w takim grobie ani przed, ani po upływie 20 lat od pochowania (por. wyrok Sądu Najwyższego z 3 grudnia 2010 roku, I CSK 66/10).
Prawo do grobu - kult osoby zmarłej
Pod zbiorczym pojęciem prawa do grobu jest rozumiane również uprawnienie bliskich do kultu zmarłych osób bliskich oraz ochrony ich dobrej pamięci. Ochrona tych uprawnień jest zapewniona na podstawie przepisów kodeksu cywilnego dotyczących ochrony dóbr osobistych. Ochrona dóbr osobistych w postaci kultu bliskiej osoby zmarłej jest niezależna od posiadania lub braku materialnego uprawnienia do grobu. Przez wzgląd na ochronę prawa do kultu bliskiej osoby zmarłej w szczególnie uzasadnionych sytuacjach można żądać nawet nakazania ekshumacji osoby pochowanej z bliskim, którego pamięć kultywujemy, bez wiedzy i zgody rodziny (np. w sytuacji gdy istniał konflikt pomiędzy osobami pochowanymi w grobie, a do pochówku doszło wbrew woli żyjących krewnych). Kwestie te są jednak bardzo złożone i delikatne, dlatego w każdej sytuacji warto skorzystać z konsultacji z profesjonalnym doradcą.
Uprawnienie do pochówku w grobie
Po śmierci władającego grobem mogą być w nim pochowani lub mogą dysponować grobem: współmałżonek, krewni wstępni i zstępni, krewni boczni do 4. stopnia pokrewieństwa oraz powinowaci w linii prostej do 1. stopnia. W razie konfliktu osoby te mogą skierować sprawę do sądu cywilnego. Jak rozstrzygnięto już w orzecznictwie sądowym nie można natomiast za życia osoby uprawnionej zastrzec w księdze grobu, że nie może być w nim pochowana określona osoba uprawniona na podstawie ustawy. Zastrzeżenie takie pozostanie bezskuteczne.
„Sprzedaż” prawa do grobu
Na zakończenie warto podkreślić, że w sensie dosłownym prawo do grobu nie może być sprzedane, ponieważ w ogóle nie podlega obrotowi. Nie istnieje również prawna możliwość uwzględnienia uprawnienia do pochówku w testamencie, czy odziedziczenia takiego uprawienia na zasadach ustawowych. W praktyce niestety spotykane są sytuacje, kiedy uprawniony oferuje cesję swojego uprawnienia na rzecz osoby trzeciej. Dopuszczalność takiego przeniesienia praw może być przewidziana w regulaminie cmentarza. Działanie takie należy moim zdaniem ocenić negatywnie, ponieważ godzi ono w powagę uprawnienia do grobu i w istocie może stanowić nadużycie prawa. Mając na uwadze również ustawowe regulacje dotyczące katalogu osób uprawnionych do pochówku w grobie (np. grobie rodzinnym) należałoby zaznaczyć, że nawet w przypadku zawarcia umowy przelewu może się okazać, że nabywca uprawnienia nie będzie mógł skutecznie egzekwować swoich uprawnień.
Justyna Witas-Chłopek
radca prawny
tel. +48 12 307 02 66
Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
