Nasza jama ustna przechodzi wiele zmian w ciągu naszego życia. Jedną z głównych jest pojawienie się trzecich zębów trzonowych, tak zwanych zębów mądrości. Zwykle ma to miejsce między 17. a 21. rokiem życia. Antropolodzy uważają, że zęby mądrości, czyli trzeci zestaw zębów trzonowych, były ewolucyjną odpowiedzią na wczesną dietę naszych przodków, składającą się z gruboziarnistych, szorstkich pokarmów – takich jak liście, korzenie, orzechy i mięso, które wymagały większej siły żucia i powodowały nadmierne zużycie zębów. Od tego czasu wiele się zmieniło i współczesna dieta z bardziej miękkimi pokarmami, oraz powszechne używanie sztućców sprawiły, że nie ma już potrzeby używania zębów mądrości do rozdrabniania pokarmu. W rezultacie biolodzy ewolucyjni klasyfikują teraz zęby mądrości jako narządy szczątkowe lub części ciała, które w wyniku ewolucji stały się niefunkcjonalne.
Rozwój zębów człowieka, od zębów mlecznych do zębów stałych, odbywa się w sposób zorganizowany na przestrzeni lat, przy czym pierwszy trzonowiec wyrasta około szóstego roku życia, a drugi około 12 roku życia. Zęby mądrości, które zaczynają się formować około dziesiątych urodzin, stanowią ostatni zestaw zębów trzonowych. Zwykle zęby mądrości wyrzynają się między 17. a 21. rokiem życia. Ponieważ jest to wiek, w którym mówi się, że ludzie stają się dojrzali, zestaw trzecich zębów trzonowych został nazwany „zębami mądrości”. Ciekawostką jest fakt, że niektórzy ludzie w ogóle nie mają zębów mądrości, a inni mogą mieć od jednego do czterech.
Dość często jestem pytana przez pacjentów o to, czy zęby mądrości mogą przysporzyć problemów. Jak w większości przypadków stomatologicznych jest to sprawa indywidualna i zależy od stanu zdrowia a także budowy szczęki pacjenta. W ciągu historii ewolucji ludzka szczęka stała się mniejsza i dlatego obecnie dość często się zdarza, że nie ma w niej miejsca na zęby mądrości. Zęby mądrości często są blokowane przez inne zęby wokół nich. Ponadto, jeśli ząb tylko częściowo wyrośnie, może to powodować problemy z dziąsłami, prowadzić do rozwoju bakterii i prawdopodobnie poważnej infekcji. Zęby mądrości, które nie wyrzynają się, ale pozostają schowane, mogą również prowadzić do problemów z jamą ustną, takich jak stłoczenie lub przemieszczenie zębów stałych. W bardzo rzadkich przypadkach w miękkiej tkance otaczającej zatrzymany ząb mądrości może powstać torbiel. Torbiele mogą prowadzić do zniszczenia kości, rozszerzenia żuchwy lub uszkodzenia okolicznych zębów. Jeszcze rzadziej guzy mogą rozwijać się w torbielach, co może prowadzić do spontanicznego złamania szczęki, jeśli guz lub torbiel zbytnio się rozrośnie. Dlatego w tych przypadkach lekarze najczęściej rekomendują usunięcie zębów mądrości.
Oczywiście są też przypadki, kiedy zęby mądrości rozwijają się prawidłowo, są wyprostowane, funkcjonują tak samo dobrze, jak każdy inny ząb w jamie ustnej i nie trzeba ich usuwać. Inną przypadłością związaną z zębami mądrości są infekcje dziąseł. Zęby mądrości, ze względu na dalekie umieszczenie w jamie ustnej często są pomijane lub niedokładnie czyszczone przez pacjentów. Jeśli ktoś posiada zęby mądrości, powinien dbać o codzienną higienę tych zębów nie tylko dobrze je szczotkując. ale także nitkując.
Kiedy wskazane jest usuniecie zębów mądrości?
Wyznacznikiem, że sytuacja w jamie ustnej wymyka się spod kontroli, jest na pewno ból. Ból lub ucisk w szczęce to oznaka, że zęby się nie mieszczą. Jeżeli tkanka dziąseł wokół wyrzynającego się zęba mądrości staje się wrażliwa, opuchnięta i zaogniona, jest to kolejny znak, że ząb nie rozwija się prawidłowo. Większość pacjentów nie ma żadnych objawów. Fakt, że początkowo nie ma żadnych objawów nie oznacza, że zęby mądrości rozwijają się prawidłowo. Zawsze zalecam zbadanie zębów mądrości przez stomatologa, aby ustalić, czy ząb wyrzyna się prawidłowo, czy też potrzebne jest jego usunięcie. W trakcie jednej wizyty, po wykonaniu zdjęć rentgenowskich, lekarz bardzo szybko może postawić trafną diagnozę.
Jeśli zęby mądrości wymagają usunięcia, to zaleca się, aby zostały usunięte, gdy pacjenci są młodymi dorosłymi, aby zapobiec przyszłym problemom i zapewnić optymalne gojenie. Ludzie, którzy przeszli operację jamy ustnej po 35. roku życia, mają większe ryzyko powikłań i dłuższy okres gojenia niż ci, którzy usuwają je w wieku nastoletnim. Najlepszy czas na ich usunięcie jest wtedy, gdy korzenie są uformowane w około dwóch trzecich, co zwykle ma miejsce w wieku od 15 do 18 lat.
Zęby mądrości, które nie zostały usunięte, powinny być nadal monitorowane, ponieważ istnieje możliwość wystąpienia późniejszych problemów. Wraz z wiekiem ludzie są bardziej narażeni na problemy zdrowotne – w tym potencjalne problemy z zębami mądrości.
Ogólne zasady higieny i prewencji obowiązują także w przypadku zębów mądrości. Rekomenduje się używanie nici dentystycznej wokół zębów mądrości i regularnie wizyty u dentysty.
Dorothy A. Anasinski, D.D.S.
Specialist in Periodontics and Dental Implants
Assistant Clinical Professor,
Postgraduate Periodontics, University of Illinois
Diplomat, American Board of Periodontology
Dental Specialists of Niles, P.C.
