Moją pierwszą wypowiedzią na łamach "Monitora" ponad pięć lat temu był artykuł poświęcony zespołowi jelita drażliwego (Irritable Bowel Syndrome - IBS). Nazwę tego zespołu niektórzy tlumaczą na język polski jako zespół jelita wrażliwego lub zespół jelita nadwrażliwego. W dalszej części będę używał skrótu IBS jako nazwy zespołu.
Ze względu na związek ze stresem, IBS był i jest jedną z najczęstszych przypadłości imigrantów z jakimi na co dzień spotykamy się w praktyce lekarskiej. Przez ostatnich pięć lat postęp medycyny doprowadził do odkrycia wielu nie znanych wcześniej mechanizmów choroby, co umożliwiło wprowadzenie na rynek kilku nowych leków oferujących pomoc pacjentom cierpiącym na IBS.
IBS charakteryzuje się uczuciem pełności brzucha, częstymi biegunkami lub zaparciemi, lub naprzemiennymi biegunkami z zaparciami. Niektóre osoby z IBS mają śluz w kale, niektórzy narzekają na wzdęcia, nagłą potrzebę wypróżnienia, uczucie niepełnego wypróżnienia.
Przez wiele lat przyjmowało się, że IBS jest powodowany wyłącznie przez stres. Trudność diagnostyki IBS polega na tym, że pomimo nieprawidłowej czynności jelit, nie stwierdza się żadnych zaburzeń anatomicznych, organicznych, tak jak też nie ma jakichkolwiek testów krwi na potwierdzenie istnienia tego zaburzenia. Przez długi czas nazywano IBS "chorobą bez schorzenia" co w pełni określało ulotność definicji tej choroby. Definicją IBS zajmowali się specjaliści wielokrotnie i w wyniku ich pracy powstały kryteria choroby, od miejsca spotkania nazywane kryteriami rzymskimi (1988 rok) i najbardziej aktualne, kryteriami rzymskimi II (1999 rok).
Należą do nich ból lub dyskomfort brzucha przez okres co najmniej 12 tygodni w czasie ostatnich 12 miesięcy i co najmniej dwa spośród trzech poniższych objawów:
- ‑ulga po wypróżnieniu,
- ‑początek objawów występuje razem ze zmianą częstotliwości oddawania stolca,
- ‑początek objawów występuje razem ze zmianą konsystencji stolca.
Dodatkowe kryteria wspierające diagnozę IBS to nieprawidłowa częstotliwość oddawania stolca, nieprawidłowa konsystencja stolca, nieprawidłowe wypróżnianie, wypróżnianie ze śluzem, wzdęcia lub uczucie rozpierania.
Diagnostyka pacjentów z IBS składa się z dokładnego wywiadu i badania fizykalnego. Przy spełnieniu powyższych kryteriów jedynie ograniczone badania laboratoryjne mogłyby być wskazane. Są to badania na krew utajoną w kale, morfologia krwi, poziom hormonów tarczycy, opad (polski OB), chemia krwi, badanie kału na obecność pasożytów. Pacjentom powyżej pięćdziesiątego roku życia zaleca się przeprowadzenie kolonoskopi. Objawy, które zapewniają dokładniejsze badania na obecność groźniejszych chorób to: utrata wagi ciała, gorączka, anemia, ciągła biegunka lub poważne zaparcia, masy, guzy w brzuchu i w odbycie, rodzinna historia raka lub chorób zapalnych jelita grubego.
W chwili obecnej przyjmuje się, że IBS rozwija się na podstawie skomplikowanej kombinacji zaburzeń patologicznych. Zaburzenia te są związane z czynnikami genetycznymi, odpowiedzialnymi za zmianę perystaltyki jelit, stanami zapalnymi błony śluzowej jelita, nadwrażliwością jelit, zaburzeniami przepływu impulsów pomiędzy mózgiem a nerwami trzewnymi. Pacjenci z zapaleniem błony śluzowej żołądka mają dziesięć razy większe ryzyko IBS.
Niektórzy pacjenci z IBS mają obniżony poziom czynników przeciwzapalnych (cytokin) występujacych w naszym organizmie. Niektórzy pacjenci z IBS podają tragiczne doświadczenia życiowe jak na przykład gwałt w przeszłości czy też bycie ofiarą znęcania się psychicznego lub znęcania fizycznego. Czynniki socjalne wpływające na powstanie IBS to śmierć w rodzinie, rozwód, utrata pracy. Podróże i nadmierny wysiłek fizyczny również mogą wywołać wystąpienie objawów brzusznych.
Dieta z dużą ilością alkoholu, tłuszczu, kofeiny, sorbitolu, fruktozy, mleka i przetworów mlecznych, produktów zbożowych, czy warzyw może powodować zaburzenia brzuszne.
Częściej notuje się IBS u pacjentów z zaburzeniami psychiatrycznymi. Około 30-60% pacjentów z depresją, stanami lękowymi, napadami paniki ma objawy IBS. Z kolei około 50% pacjentów z IBS spełnia kryteria zaburzeń psychiatrycznych.
Pacjenci cierpiący na IBS mają taką samą jakość perystaltyki mięśni żołądka, jelita cienkiego i grubego. Czynnikiem wyróżniającym ich perystaltykę są zmiany ilościowe. Zbyt szybka lub zbyt wolna perystaltyka doprowadza odpowiednio do biegunek lub zaparć. Dieta, hormony, fizyczny lub psychologiczny stres mogą zaburzyć częstotliwość jak też i siłę skurczy perystaltycznych.
Z badań na pacjentach z IBS wynika, że wielu z nich ma zaburzoną motorykę jelit i nadmierną wrażliwość na bodźce pochodzenia jelitowego przesyłane do mózgu. Już w tej chwili wiadomo, że za IBS w dużej części jest odpowiedzialna nieprawidłowa aktywność połączeń nerwowych na drodze jelito-mózg i mózg-jelito. Z tego też względu stres czy zburzenia psychosocjalne mogą wywoływać zaburzenia w pracy jelit i dolegliwości brzuszne. Ze względu na przeważające objawy, pacjentów z IBS zalicza się do grup chorych z biegunką, z zaparciami, z biegunką i z zaparciami, z wzdęciami i bólem brzucha. Sposób leczenia pacjentów zależy w dużej mierze od tego, do której grupy zostali zaliczeni.
Objawy IBS występują u 10-15% wszystkich dorosłych w Stanach Zjednoczonych (15 milionów ludzi). Co ósma wizyta w gabinecie lekarskim odbywa się z powodu IBS, a gastroenterolodzy rozpoznają to schorzenie u co trzeciego swojego pacjenta z objawami brzusznymi. Ciągle przyjmuje się, że tylko co czwarty człowiek cierpiący na IBS zgłasza się ze swoimi dolegliwościami do lekarza. Kobiety stanowią dwie trzecie wszystkich cierpiących na IBS, i cztery piąte wszystkich pacjentów z IBS szukających pomocy. Różnice płci w występowaniu IBS tłumaczy się różnicą fizjologii układu pokarmowego, przetwarzaniem bodźców bólowych w mózgu, różnicami psychologicznymi. IBS występuje w podobnych proporcjach u różnych ras i grup etnicznych. Większość przypadków stwierdza się u młodych ludzi dorosłych i ta częstotliwość zmniejsza się z wiekiem.
IBS (Irritable Bowel Syndrome) diagnozuje się obecnie już nawet u dzieci poniżej piątego roku życia. Czynnikami odpowiedzialnymi za występowanie IBS u małych dzieci mogą być ząbkowanie, przejście ostrych chorób wirusowych, problemy w szkole lub domu. Przypuszcza się, że niewielka część dzieci z symptomami IBS mogła "nauczyć" się choroby od któregoś z rodziców.
Pacjenci z IBS częściej niż inni narzekają na różne inne dolegliwości zdrowotne i prawie dwadzieścia razy częściej zgłaszają się do lekarzy z objawami brzusznymi, a dwukrotnie częściej niż ich rówieśnicy z innymi objawami. Pacjenci z IBS opuszczają trzykrotnie więcej dni w pracy i trzykrotnie częściej przyznają, że są zbyt chorzy aby w ogóle pracować. Ich jakość życia jest porównywalna z jakością życia ludzi chorych na cukrzycę i inne choroby przewlekłe. Koszty IBS (leczenie, straty ekonomiczne) oblicza się na ponad 20 miliardów (billions) dolarów rocznie. HMO obliczyły, że pacjenci z IBS kosztują je o $1,000 na rok więcej aniżeli pacjenci bez IBS.
Pacjenci z IBS zaczynają szukać pomocy po mniej więcej trzech i pół roku od momentu wystąpienia objawów. Okres ten bardzo często doprowadza do stanów lękowych i stresów, gdyż pacjenci z objawami IBS przez cały czas wyobrażają sobie, że mają ciężkie schorzenia organiczne (na przykład nowotwory). Te niepotrzebne obciążenia psychiczne jeszcze bardziej nasilają objawy choroby i powstaje błędne koło, gdzie objawy kliniczne nasilają stany lękowe, a te z kolei nasilają objawy IBS. Często w momencie diagnozy niezbędne i tak samo ważne jest leczenie objawów IBS jak też i stanów lękowych.
Ciekawym jest, że pacjenci z IBS mają zwiększoną wrażliwość na bodźce bólowe płynące z układu pokarmowego, ale nie są bardziej wrażliwi na ból somatyczny, a niektórzy z nich mają zwiększoną odporność na ten ból. Leczenie IBS polega na upewnieniu pacjentów, że ich problemy zdrowotne nie mają poważnego podłoża organicznego i dokładnym wytłumaczeniu im pochodzenia choroby. Często już samo postawienie diagnozy IBS przynosi ulgę pacjentom. Czasami lekarz sugeruje zmiany w diecie pacjentów, szczególnie wyłączenie pokarmów pogarszających objawy. Ćwiczenia fizyczne, redukcja stresu, psychoterapia również mogą być stosowane do leczenia IBS.
Zaufanie pacjenta do lekarza może pomóc bardziej niż jakiekolwiek leki. Łagodne formy IBS z zaparciami leczy się środkami przeczyszczającymi, formy z biegunką lekami przeciwbiegunkowymi. Wzdęcia czy ból występujące przy IBS leczy się lekami przeciwskurczowymi lub przeciwdepresyjnymi.
Postęp wiedzy o IBS doprowadził do rozwoju leków działających bezpośrednio na receptory nerwowe odpowiedzialne za wystąpienie objawów IBS. Pierwszym z tych leków był antagonista (hamuje funkcje) receptorów serotoniny występujących w jelicie, aloserton, stosowany do leczenia kobiet z IBS w postaci poważnych biegunek. Lek ten był skutecznie stosowany w 2000 roku u setek tysięcy kobiet i mężczyzn dotkniętych tą przypadłością, niestety, kilka przypadków zgonów spowodowanych całkowitym zahamowaniem czynności jelit przez ten lek doprowadziło do wycofania go z rynku w Stanach Zjednoczonych. Lek ten powrócił na rynek w czerwcu 2002 roku z zastrzeżeniem dużo ostrożniejszej kwalifikacji pacjentów.
Innym lekiem często stosowanym od 2002 roku do leczenia IBS (Irritable Bowel Syndrome) jest tegaserod, agonista (pobudza funkcje) receptorów serotoniny, który obecnie z powodzeniem stosuje się u kobiet z IBS z objawami zaparć. W chwili obecnej prowadzi się badania nad kilkoma innymi modulatorami receptorów neuroprzekazników, które z istniejącymi już na rynku lekami umożliwią coraz bardziej skuteczne leczenia IBS.
Doktor medycyny Błażej Łojewski, M.D.
(Blazej Lojewski)
