1 marca minęło już 15 lat od wejścia w życie polsko-amerykańskiej umowy o świadczeniach emerytalnych. Uprawniła ona wiele osób w Polsce do pobierania rent rodzinnych Social Security, nawet tych, które nigdy w Stanach nie były. Warto o tym wiedzieć i poinformować rodzinę i przyjaciół w Polsce o należnych im przywilejach.
Przykład z życia
Pan Paweł napisał następujący list: „Pani Elżbieto! Moi rodzice są rozwiedzeni po ponad 30 latach małżeństwa. Mój ojciec jest w wieku 66 lat i właśnie przeszedł na pełną emeryturę w USA. Ma on również niewielką emeryturę z ZUS w Polsce. Mama po rozwodzie ponownie wyszła za mąż, ale owdowiała, i pobiera w Polsce rentę z ZUS. Ona w Stanach była tylko turystycznie i na stale mieszka w Polsce. Czy mamie należy się jakaś renta od Social Security teraz, a jaka po jego ewentualnej śmierci? Jedni ludzie mówią, że te świadczenia jej przysługują, ale inni mówią, że składali wnioski i dostali odmowę. Od czego to zależy?
Poza tym ojciec obawia się, że jeśli mama wystąpi o świadczenia Social Security z tytułu małżeństwa z nim, to on może stracić lub mieć uszczuploną emeryturę Social Security, albo emeryturę polską, a może obydwie. Rodzice ze sobą nie rozmawiają, tylko przeze mnie. Mama nie ma ojca numeru PESEL ani innych polskich danych. Ma jednak jego numer Social Security. Czy to wystarczy? Czy z pani doświadczenia obawy mojego ojca są uzasadnione? Bardzo proszę o poradę w tej sprawie”.
Renta czy nie?
Mama pana Pawła jest uprawniona do renty Social Security z tytułu związku małżeńskiego, niezależnie od tego, gdzie mieszka: w Stanach czy w Polsce. Rozbieżności w opiniach spowodowane są zmianą przepisów, co nastąpiło już 15 lat temu, ale nie wszyscy o tym wiedzą. Polsko-amerykańska umowa o zabezpieczeniach społecznych, która weszła w życie 1 marca 2009 roku, sprzyja rodzinom w Polsce. Bieżące przepisy wyjaśniam w książce pt. „Emerytura polska i amerykańska, ich łączenie i skutki Umowy o zabezpieczeniu społecznym”.
Mieszkający w Polsce członkowie rodziny amerykańskich pracowników (wdowy, wdowcy, współmałżonkowie, byli małżonkowie, dzieci) mogą być uprawnieni do pobierania świadczeń rodzinnych Social Security na takich samych zasadach, jak gdyby mieszkali w USA. Członkowie rodziny nie muszą być obywatelami amerykańskimi, posiadaczami zielonej karty, ani nie muszą mieć nawet numeru Social Security, ażeby pobierać w Polsce świadczenia rodzinne (family benefits), do których się kwalifikują. Zniesiony został również stary wymóg życia w związku małżeńskim przez 5 lat na ziemi amerykańskiej.
Mama jest rozwiedziona, tata żyje
Fakt, że mama pana Pawła jest z jego tatą rozwiedziona, nie pozbawia jej prawa do renty, pod warunkiem, że była z nim w związku małżeńskim co najmniej 10 lat. Oto inne warunki, jakie należy spełnić:
- mama osiągnęła wiek co najmniej 62 lat,
- małżeństwo z pracownikiem (ojcem pana Pawła) trwało co najmniej 10 lat,
- mama nie jest teraz w drugim związku małżeńskim (mama wyszła powtórnie za mąż, ale owdowiała),
- pracownik (ojciec) ma co najmniej 62 lata lub pobiera rentę inwalidzką; jeżeli pracownik ukończył 62 lata, ale dalej pracuje, to były małżonek (mama) nabywa prawa do świadczeń tytułem małżeństwa dopiero po dwóch latach po rozwodzie.
Gdyby ojciec zmarł po rozwodzie
Śmierć pracownika nie pozbawia byłego małżonka prawa do świadczeń. Jeżeli pracownik zmarł, a jego rozwiedziony małżonek był z nim w związku przynajmniej 10 lat, ma co najmniej 60 lat i nie wyszedł ponownie za mąż przed ukończeniem 60-ki, to dostanie wtedy od Social Security Administration rentę wdowią.
Uwaga: Jeżeli były małżonek (mama pana Pawła) wyszedł ponownie za mąż przed sześćdziesiątką, to może kwalifikować się do renty po amerykańskim pracowniku (ojcu pana Pawła) po zakończeniu tego drugiego związku (śmierć, rozwód). Więcej informacji można znaleźć w witrynie internetowej www.ssa.gov.
Gdyby ojciec zmarł w czasie trwania związku małżeńskiego z mamą
Powiedzmy, że rodzice są nadal w związku małżeńskim, a ojciec pana Pawła (czyli pracownik, który wysłużył emeryturę) zmarł. Czy mama w Polsce nadal byłaby uprawniona do renty po nim? Odpowiedź brzmi: oczywiście.
Wdowa (wdowiec) amerykańskiego pracownika staje się uprawniona do pośmiertnej renty (survivor’s benefits) po ukończeniu 60-go roku życia albo w dowolnym wieku, jeżeli opiekuje się dzieckiem pracownika poniżej 16. roku życia.
Ile renty mama dostanie
Przepisy dotyczące wysokości świadczeń dla byłych małżonków i obecnych małżonków są podobne. Były małżonek dostawać będzie tyle, co obecny małżonek: połowę świadczeń pracownika, pod warunkiem, że zacznie pobierać świadczenia w pełnym wieku emerytalnym, który wynosi teraz 66-67 lat. Jeżeli przejdzie na rentę wcześniej, jego świadczenia zostaną permanentnie pomniejszone o redukcję aktuaryjną zależną od wieku, wynoszącą nawet 30%.
Uwaga: w odróżnieniu od żony, była żona (albo mąż) nie może dostawać świadczeń wyłącznie z powodu opieki nad nieletnim dzieckiem. Była żona nie musi czekać, aż jej ex zacznie pobierać emeryturę. Wystarczy, że osiągnie ona wiek 62 lat i miną 2 lata od rozwodu.
Podatki w Polsce
Wysokość renty dla małżonka zależy od wysokości świadczeń pracownika oraz od wieku. Wdowa, która nie opiekuje się nieletnim dzieckiem ma rentę pomniejszoną przez redukcję aktuaryjną, jeżeli zacznie ją pobierać przed ukończeniem pełnego wieku emerytalnego, który obecnie wynosi od 66 do 67 lat. Również renta otrzymywana w Polsce zostanie obniżona z następujących powodów.
- Świadczenia Social Security wypłacane w Polsce osobom, które nie są obywatelami, zostaną pomniejszone o 25.5% z powodu podatku zwanego nonresident for tax (85 proc. świadczeń Social Security jest obłożone 30-procentowym podatkiem).
- Polski bank odprowadza 9 proc. na Narodowy Fundusz Zdrowia oraz zaliczki podatkowe od kwot przekraczających kwotę wolną od podatku (2,500 zł miesięcznie).
Uwaga: polsko-amerykańska umowa podatkowa chroni Polaków przez podwójnym opodatkowaniem. Mama pana Pawła powinna uzyskać od amerykańskiego konsulatu zaświadczenie, że będąc amerykańskim nierezydentem, ma potrącane 25.5 proc. podatku. Widząc takie zaświadczenie, polski bank nie będzie odprowadzał zaliczek podatkowych.
Złożenie wniosku
Jak widać, byłe żony i mężowie mieszkający w Polsce mogą ubiegać się o renty rodzinne po swoich byłych małżonkach, którzy wypracowali emerytury w Stanach.
Składając wniosek o rentę Social Security, mama nie potrzebuje bliższych informacji o swoim byłym mężu. Wystarczy znać jego imię, nazwisko, datę urodzenia. Numer Social Security jest pomocny, choć niekonieczny. Mama musi tylko udowodnić swoją tożsamość, istnienie związku małżeńskiego z tatą przez co najmniej 10 lat, oraz fakt, że jest obecnie stanu wolnego (drugi związek mamy został zakończony z powodu śmierci drugiego małżonka). Pracownik (ojciec) nie musi wyrazić zgody na pobieranie renty przez byłego małżonka (mamy), a jej renta nie pomniejszy jego emerytury ani rent jego obecnej rodziny.
Wniosek o świadczenia Social Security składa się w Polsce za pośrednictwem Biura Świadczeń Federalnych w ambasadzie USA w Warszawie lub w Konsulacie w Krakowie. Informacje są na sieci: pl.usembassy.gov/pl/u-s-citizen-services-pl/ubezpieczenie-spoleczne/kontakt. Biuro zaleca wypełnienie na sieci formularza kontaktowego.
Elżbieta Baumgartner
Elżbieta Baumgartner jest autorką wielu książek-poradników, m.in. „Emerytura polska i amerykańska” (o łączeniu emerytur), „Powrót do Polski”, „Amerykańskie emerytury” i „Emerytura reemigranta w Polsce”, „WEP: Jak walczyć z redukcją Social Security dla Polaków”. Są one dostępne w D&Z House of Books, 507 W. Belmont Ave. w Chicago, albo bezpośrednio od wydawcy: Poradnik Sukces, 255 Park Lane, Douglaston, NY 11363, tel. 1-718-224-3492, www.poradniksukces.com
