Dobrze wiedzieć, że w razie śmierci małżonka wdowa lub wdowiec mogą dostać rentę nie tylko z Administracji Social Security, ale również z polskiego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, jeżeli małżonek pracował kiedyś również w Polsce. Wsparcie z Polski należy się bowiem najbliższej rodzinie zmarłego, do której zaliczają się wdowy/wdowcy po zmarłej osobie, dzieci wychowywane przez niego, rodzeństwo albo wnuki. Aby renta została wypłacona, zarówno zmarły, jak i jego rodzina, muszą spełniać szereg wymogów, które wyjaśniam poniżej.
Jakie warunki musi spełniać zmarły
Renta rodzinna może przysługiwać bliskim zmarłego, jeśli był on emerytem, rencistą lub spełniał warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń. Przy ocenie prawa do renty rodzinnej ZUS przyjmuje, że osoba zmarła była całkowicie niezdolna do pracy. Oto warunki, które muszą być spełnione.
- Zmarły pracował co najmniej pięć lat (albo mniej w przypadku osób mających poniżej 30 lat).
- Pięcioletni okres składkowy i nieskładkowy powinien przypadać w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed dniem zgonu.
- Śmierć nastąpiła nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów pracy.
W przypadku Polaków za granicą najtrudniejszy do spełnienia był warunek posiadania pięciu lat pracy w Polsce w ciągu ostatniego dziesięciolecia. Z ratunkiem przyszła Umowa o zabezpieczeniu społecznym między Polską i Stanami, bowiem od 1 marca 2009 roku lata ZUS uwzględnia lata pracy w USA. Wysokość renty rodzinnej jest ustalana w oparciu o świadczenie, które zmarła osoba otrzymywała za życia lub które mogłaby ewentualnie otrzymać.
Renta wdowia ZUS dla małżonka w Stanach
Prawo do renty rodzinnej przysługuje wdowie (lub wdowcowi), jeżeli ma skończone 50 lat lub jest niezdolna do pracy. Dostanie ją także wdowa (wdowiec), która wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa, które jest uprawnione do renty rodzinnej po zmarłym, nie ma jeszcze 16 lub 18 lat i uczy się, albo jest całkowicie niezdolne do pracy. Warunki te muszą być spełnione w ciągu pięciu lat od śmierci męża. Po tym czasie wdowa renty już nie dostanie.
Zawarcie drugiego małżeństwa nie pozbawia wdowy prawa do renty wdowiej.
Renta sieroca ZUS dla dzieci w Stanach
Rentę sierocą mogą otrzymać również dzieci ubezpieczonego zmarłego, dzieci jego małżonka lub przysposobione, jeżeli spełnione są następujące warunki:
- przyjęcie na wychowanie i utrzymanie przed ukończeniem pełnoletniości;
- nieukończenie 16 lat lub 25 w razie kontynuowania nauki lub ewentualne istnienie całkowitej niezdolności do pracy oraz niezdolności do samodzielnej egzystencji oraz istnienie niezdolności do pracy powstałej w okresie do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat;
- przyjęcie na wychowanie i utrzymanie co najmniej na rok przed śmiercią ubezpieczonego (emeryta lub rencisty), chyba że śmierć była następstwem wypadku.
Prawo do renty rodzinnej nie przysługuje, jeśli choć jedno z rodziców jest w stanie zapewnić dziecku utrzymanie.
Renta sieroca dla wnuków i rodzeństwa
Prawo do renty rodzinnej mają również wnuki, rodzeństwo i inne dzieci przyjęte na wychowanie (przed osiągnięciem przez nie pełnoletności) co najmniej na rok przed śmiercią ubezpieczonego, chyba że była ona skutkiem wypadku. Rentę dostaną jednak tylko wówczas, jeśli nie dostają jej po swoich rodzicach albo ci ostatni nie są w stanie ich utrzymać. Prawo to będą miały także w przypadku, gdy zmarły lub jego małżonek zostali ustanowieni ich opiekunami prawnymi przez sąd.
ZUS wypłaca rentę wnukom, rodzeństwu i innym dzieciom przyjętym na wychowanie tak długo, jak dzieciom biologicznym opisanym powyżej. Przysługuje im łączna renta rodzinna, która podlega podziałowi na równe części miedzy uprawnionych.
Renta dla rozwiedzionego małżonka
Małżonka rozwiedziona, która do dnia śmierci byłego męża nie pozostawała z nim we wspólności małżeńskiej, ma prawo do renty rodzinnej ZUS, jeżeli miała w dniu śmierci męża prawo do alimentów z jego strony ustalone wyrokiem lub ugodą sądową. Ponadto musi spełniać wymagania, jakie prawo nakłada na wdowę, która chce otrzymać rentę rodzinną po swoim zmarłym mężu.
Renta dla rodziców
Rodzice mają prawo do renty rodzinnej, jeżeli ubezpieczony bezpośrednio przed śmiercią przyczyniał się do ich utrzymania, a ponadto spełniają warunki takie jak dla wdowy/wdowca, dotyczące wieku, niezdolności do pracy lub wychowywania dzieci.
Gdy zmarłemu brakuje okresów pracy
Gdy osobie ubezpieczonej (zmarłemu) brakuje okresów ubezpieczenia w Polsce, Umowa o zabezpieczeniu społecznym między Polską a Stanami pozwala na łączenie okresów w Polsce i w Stanach i naliczenie renty proporcjonalnej. W ten sposób członkowie rodziny ubiegający się o rentę rodzinną po osobie, która pracowała i podlegała ubezpieczeniom społecznym w Polsce i w USA, mogą się do renty ZUS kwalifikować, zakładając, że spełnią inne warunki.
Umowa ma zastosowanie do członków rodziny bez względu na ich obywatelstwo. Stosuje się ją zatem zarówno do obywateli polskich, obywateli amerykańskich, jak również osób nieposiadających obywatelstwa żadnego z tych państw. Umową objęte są zarówno osoby, które podlegały ubezpieczeniom w Polsce lub USA będąc pracownikami, jak również osoby pracujące na własny rachunek.
Wysokość renty rodzinnej ZUS
Wysokość renty rodzinnej zależy od wysokości świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu. Renta wynosi 85, 90 i 95 proc. odpowiednio dla jednej, dwóch i trzech uprawnionych osób.
Do obliczenia renty ZUS ustali, jaki jest stosunek polskich okresów ubezpieczenia do sumy polskich i amerykańskich okresów ubezpieczenia i wypłaci rentę tylko za polskie okresy ubezpieczenia.
Renta rodzinna z ZUS nie wpływa na przyznanie świadczenia rentowego z USA. Można więc pobierać dwa świadczenia – od ZUS oraz z Social Security. Windfall Elimination provision nie dotyczy rent rodzinnych.
Gdzie złożyć wniosek
Wniosek o rentę rodzinną można złożyć bezpośrednio w ZUS osobiście, drogą korespondencyjną albo przy pomocy pełnomocnika. Jeśli zmarły pracował w Polsce i w USA, można złożyć wniosek o rentę ZUS również za pośrednictwem Administracji Social Security, czego nie polecam.
Więcej informacji uzyskasz na stronie ZUS albo w Centrum Obsługi Telefonicznej ZUS 22 560-1600.
Elżbieta Baumgartner
Elżbieta Baumgartner jest autorką wielu książek-poradników m.in. WEP: Jak walczyć z redukcją Social Security dla Polaków, Emerytura polska i amerykańska, ich łączenie i skutki Umowy o zabezpieczeniu społecznym. Są one dostępne w D&Z House of Books, 5507 W. Belmont Ave. w Chicago, albo bezpośrednio od wydawcy: Poradnik Sukces, 255 Park Lane, Douglaston, NY 11363, tel. 1-718-224-3492, www.poradniksukces.com
