– przedpłaty, kosztorys, podwyższenie wynagrodzenia
Powszechną praktyką wśród polskich przedsiębiorców jest żądanie dokonywania przedpłat przed rozpoczęciem wykonywania umowy lub też płatności częściowych w toku ich realizacji. W praktyce bardzo często pomiędzy stronami umów cywilnoprawnych pojawia się również spór co do wysokości ostatecznego wynagrodzenia. Dzisiejszy tekst skrótowo opisuje najważniejsze zagadnienia związane z rozliczaniem wynagrodzenia z tytułu umowy o dzieło i umowy zlecenie.
Zaliczka
Zaliczka to najbardziej rozpowszechniona forma przedpłaty. Zaliczka stanowi część wynagrodzenia wypłacanego „z góry”. Z reguły strony uzgadniają warunki wypłaty zaliczki już przy zawieraniu umowy. Warto jednak wiedzieć, że w przypadku, kiedy umowa zlecenia nie reguluje tej kwestii, to zleceniodawca i tak może być zobowiązany do zapłacenia zaliczki. Wynika to z treści art. 743 kodeksu cywilnego, zgodnie z którym jeżeli wykonanie zlecenia wymaga wydatków, dający zlecenie powinien na żądanie zleceniobiorcy udzielić mu odpowiedniej zaliczki. Tak więc w razie spełnienia dwóch przesłanek: tj. konieczności poniesienia określonych kosztów dla realizacji umowy i żądania wypłacenia zaliczki, nawet bez stosownych zapisów w umowie zleceniodawca będzie musiał spełnić żądanie zleceniobiorcy. W przypadku gdyby zleceniodawca odmówił w takiej sytuacji wypłaty zaliczki, stanowi to przejaw braku współdziałania przy realizacji umowy i pozwala zleceniobiorcy na wypowiedzenie zlecenia. Zleceniobiorca może także nie wypowiadać umowy, ale wstrzymać się od wykonania zleconej czynności i nie popadnie w zwłokę (tj. nie będzie to zawinione działanie).
Zadatek
Skutki zapłaty zadatku określa art. 394 kodeksu cywilnego. Zgodnie z tym przepisem, jeśli strony inaczej się nie umawiają lub też jeśli nie ma innego zwyczaju, zadatek wpłacany przy zawarciu umowy ma to znaczenie, że w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron druga strona może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli sama go dała, może żądać sumy dwukrotnie wyższej. Zadatek pełni więc funkcję zryczałtowanego odszkodowania zarówno dla strony wpłacającej (której w razie niewykonania umowy przez drugą stronę przysługuje uprawnienie do 200% zadatku), jak i dla strony otrzymującej zadatek (która to strona może zachować zadatek w razie nienależytego wykonania umowy. Jednocześnie Sąd Najwyższy w uchwale z 25 czerwca 2009 roku (III CZP 39/09) przesądził, że w przypadku niewykonania umowy strona poszkodowana może dochodzić odszkodowania w wysokości przewyższającej kwotę należną w związku z zadatkiem. Natomiast w razie wykonania umowy zadatek ulega zaliczeniu na poczet świadczenia strony, która go dała; jeżeli zaliczenie nie jest możliwe, zadatek ulega zwrotowi. Zadatek nie musi być – wbrew brzmieniu przepisu – wpłacony przy zawarciu umowy. Strony mogą umówić się, że zostanie zapłacony już po jej zawarciu.
Dodatkowe wynagrodzenie
Zawierając umowę, w ramach której ma powstać określone dzieło, warto zwrócić uwagę na sposób, w jaki umawiamy się co do wysokości wynagrodzenia. Jeśli bowiem strony ustalają tzw. wynagrodzenie kosztorysowe, tj. określają między sobą zestawienie planowanych prac i przewidywanych kosztów, to ostateczne wynagrodzenie należne wykonawcy może okazać się wyższe. Będzie tak w sytuacji, gdy w toku wykonywania dzieła zajdzie konieczność przeprowadzenia prac, które nie były przewidziane w zestawieniu prac planowanych będących podstawą obliczenia wynagrodzenia kosztorysowego, a zestawienie sporządził zamawiający. W przypadku gdy zestawienie planowanych prac sporządził przyjmujący zamówienie, możliwość podwyższenia wynagrodzenia jest ograniczona, ponieważ jest dopuszczalna tylko wtedy, gdy mimo zachowania należytej staranności nie mógł przewidzieć konieczności prac dodatkowych.
W każdej jednak sytuacji przy wykonaniu prac dodatkowych wykonawca musi uzyskać zgodę zamawiającego, ponieważ jeśli wykona takie prace bez jego zgody, to w żaden sposób nie może żądać podwyższenia wynagrodzenia.
Natomiast jeśli umowa o dzieło zawiera postanowienie, że wynagrodzenie wykonawcy ma charakter ryczałtowy, to wykonawca nie może żądać podwyższenia wynagrodzenia nawet jeśli w czasie zawarcia umowy nie można było przewidzieć rozmiaru lub kosztów prac. Zastrzeżenie ryczałtowego charakteru wynagrodzenia jest więc korzystne dla zamawiającego, ponieważ chroni go przed nieprzewidzianymi kosztami. Rozwiązanie takie jest natomiast ryzykowne dla wykonawcy, który w razie mniej dokładnego oszacowania zakresu swojej pracy, może zostać zmuszony do pracy „po kosztach”.
W przypadku zlecenia natomiast przepisy kodeksu cywilnego nie przewidują trybu podwyższania wynagrodzenia, kwestie te winna regulować umowa pomiędzy stronami. Co jednak istotne, zgodnie z art. 735 kodeksu cywilnego, zlecenie jest co do zasady odpłatne.
Jeśli ani z umowy, ani z okoliczności nie wynika, że przyjmujący zlecenie zobowiązał się wykonać je bez wynagrodzenia, za wykonanie zlecenia należy się wynagrodzenie. Co do wysokości wynagrodzenia – w razie braku stosownych zapisów w umowie – należy się wynagrodzenie odpowiadające wykonanej pracy.
Justyna Witas-Chłopek
radca prawny
www.jwrp.pl
