Poniedziałek, 8 kwietnia
Kiedy dobiegła końca nasza wizyta w Złotym Pawilonie w Kioto, mogliśmy spocząć w altanie Sekkei przy stołach pokrytych czerwonym suknem, aby zaznajomić się z niezwykle tutaj istotną ceremonią picia herbaty, zwaną chado lub chanoyu.
Chado to ważna część japońskiej sztuki i duchowej kultury, aczkolwiek wywodzi się... ze starożytnych Chin, skąd buddyzm przybył na Wyspy w VIII wieku. W wieku XII mnisi sprowadzili sadzonki herbaty, po czym wyprodukowali "matcha", czyli proszek powstały po zagotowaniu i wysuszeniu oryginalnych, japońskich już liści. To właśnie matcha wykorzystywana jest podczas ceremonii chado, z zaznaczeniem, aby do parzenia nie używać wrzątku, ale po zagotowaniu wody lekko ją przestudzić i dopiero wtedy zalać wiórka! Nie używa się ani cukru, ani mleka, ani żadnych innych dodatków. Herbata zielona jest sfermentowana, czarna natomiast - nie jest.
Kelnerka w Sekka tei
"Drogę herbaty" upowszechnił na Wyspach Japońskich szogun Ashikaga Yoshimitsu (twórca Złotego Pawilonu) oraz mnich buddyjski Murata Juko, lecz ścisłe reguły dopracował mistrz Sen-no Rikyu (1521-1591). Herbatę uważa się w Japonii za napój, którego picie sprawia przyjemność poprzez smak, zapach i jej kolor. Według zasad, ceremonia chado winna przebiegać w skromnym pomieszczeniu w starannie skomponowanym ogrodzie, tworzącym nastrój oderwania od codzienności. Wnętrze pokoju nie powinno zawierać elementów rozpraszających uwagę gości, którzy powinni się skupić na odpowiednio wyeksponowanej sentencji zen. Każdy inny temat jest traktowany jako brak taktu. Kiedy gospodarz przygotowuje poczęstunek herbatą, goście prowadzą rozmowę, którą powinna cechować harmonia, spokój, czystość i szacunek. Tego typu dialog prowadzi bowiem do samodoskonalenia.
Herbata na tacy z ciasteczkiem
Istnieje w buddyzmie termin Roji odnoszący się do stanu oświecenia, całkowicie wolnego od jakichkolwiek skalań. Zgodnie z tym mistrz Rikyu, nadał nazwę Roji małym ogrodom, poprzez które goście zbliżają się do herbacianego pawilonu. W ogrodzie Roji zaproszeni myją dłonie świeżą wodą i płuczą usta, wszystko z gracją i wdziękiem. Tak oczyszczeni mogą wejść do królestwa Czystej Krainy, którym jest pokój herbaciany.
Procedura podawania herbaty jest szczegółowa; gospodarz - i mistrz ceremonii jednocześnie - po kolei rozpala ogień, wlewa chochelką wodę do kociołka, bambusową łyżeczką nasypuje z pojemniczka wiórka matchy do czarki, nabierając wrzątek czerpakiem zalewa herbatę w miseczce, bambusową trzepaczką miesza ją tak, aż na powierzchni pojawi się pianka, w końcu z głębokim ukłonem podaje napój gościowi. Ważne, aby wszystkie wymienione czynności były wykonywane perfekcyjnie; owa wirtuozeria to najważniejszy element chanoyu. Smak herbaty nie jest najistotniejszy, lecz sposób prowadzenia dialogu i elegancja gestów podczas zaparzania; ruchy mogą być łagodne i półkoliste, bądź też proste i urywane; zależąc od osobowości gospodarza.
Miseczki z zieloną herbatą, Kioto
Czarkę z napojem przyjmujemy prawą ręką, dziękując gospodarzowi przestawiamy miseczkę do lewej dłoni, dwukrotnie ją obracamy zgodnie z kierunkiem ruchu wskazówek zegara i pijemy herbatę do dna. Do pełnego zrozumienia filozofii "ścieżki herbaty" trzeba jednak zaznajomić się z dziełem Namboroku, z naukami mistrza Rikyu, dowiadując się, że ceremonia chanoyu to część praktykowania nauk Buddy i pomoc w osiągnięciu oświecenia. Lecz ceremonia herbaty to przede wszystkim działanie w naszym codziennym życiu. Dlaczego nieustannie spoglądamy w przyszłość, przepuszczając "właśnie tę chwilę", teraz? Istota herbacianej sztuki to: czerpać wodę, zbierać drwa, przygotowywać wrzątek i parzyć herbatę. Ofiarować czarkę herbaty Buddzie, a resztę podzielić między pozostałych gości, umieścić kwiat w wazonie i zapalić kadzidło.
Zielona herbata z lodem i lody z herbaty
Mistrzowie Chanoyu twierdzili, że "ścieżkę herbaty" docenią tylko ci, którzy uczynili z niej część swojego istnienia i starali się dostosować codzienne życie do wyrafinowania, jakie panuje w pawilonie herbacianym. Mistrzowie ceremonii uczynili przy okazji bardzo wiele dla architektury i dekoracji wnętrz, projektując między innymi wszystkie sławne ogrody japońskie w Kioto.
Sklepik z produktami herbacianymi na dworcu w Kioto
Tu i teraz, w kwietniowe południe 2024, w pawilonie Sekkei, na terenie niegdysiejszej rezydencji szoguna Ashikaga Yoshimitsu, pośród tysięcy przechodzących turystów, nie mamy warunków ani na filozoficzne rozważania ani na zachowanie etykiety. Ale zaczynamy rozumieć, jak proste na ogół parzenie herbaty stało się dla Japończyków głębokim, duchowym przeżyciem. Co za niepojęty naród!
Tekst i zdjęcia: Andrzej Kulka
Autor jest zawodowym przewodnikiem i właścicielem chicagowskiego biura podróży EXOTICA TRAVEL, organizującego wycieczki po całym świecie, również do JAPONII na Święto Kwitnienia Wiśni, od 30 marca do 6 kwietnia 2025 roku. Bliższe informacje i rezerwacje: EXOTICA TRAVEL, 6741 W. Belmont, Chicago IL 60634, tel. (773) 237 7788, strona internetowa: andrzejkulka.com/destinations/japonia-marzec-2025
