Z "Trampem" przez Amerykę
Bawełna – Gossypium – to rodzaj rośliny z rodziny ślazowatych, obejmująca kilkadziesiąt gatunków krzewów, drzew lub roślin zielonych występujących w stanie dzikim w gorącej strefie Afryki, Azji, Ameryki i Australii. Starożytna nazwa tej rośliny – gossipion lub gossipium wyparta została przez arabskie słowo catan, od którego formują się późniejsze nazwy w różnych językach; coton, cotone, cotton itp. Polska nazwa bawełna powstała z przekręconego wyrazu niemieckiego baum – wolle (baum – drzewo, wolle – wełna) w okresie, gdy surowiec ten sprowadzano do Polski z Ameryki Północnej przez Bremę i Hamburg.
Ta najważniejsza roślina włóknodajna używana jest przez człowieka na przędzidło od kilku tysięcy lat, początkowo uprawiana prawdopodobnie dla oleistych nasion. Istnieją równiez dane o pierwotnym zastosowaniu jej jako rośliny sakralnej np. w Indiach lub ozdobnej w starożytnym Egipcie i na Bliskim Wschodzie, gdzie do wyrobu odzieży długo używano wełny i łatwiej od bawełny dającego się prząść lnu. Najstarsze wykopaliska tkanin bawełnianych pochodzą z Indii z okresu około 3 tys. lat p.n.e., skąd jej uprawa rozeszła się we wszystkich kierunkach całego świata.
Około 400 roku p.n.e była ona już powszechnie uprawiana w wielu krajach np. w Persji, natomiast do Europy dotarła w XII wieku w postaci delikatnych bardzo drogich tkanin m. in. muślinowych traktowanych jako przedmiot zbytku, gdy została sprowadzona przez Arabów do Hiszpanii. Ludy amerykańskie – Aztekowie, Majowie i inni użytkowały bawełnę do wyrobu tkanin i lin na długo przed przybyciem Europejczyków.
Systematyka rodzaju Gossypium oraz pochodzenie niektórych uprawnych gatunków bawełny nie są ostatecznie ustalone.
Liczne jej formy uprawne wyhodowane w ciągu wieków na różnych kontynentach zaliczane bywają najczęściej do kilku gatunków, z których najważniejsze pod względem gospodarczym są: arboreum i herbaceum pochodzące z Azji oraz barbadense i hirsutum pochodzące z Ameryki. Z gatunków tych, różniących się znacznie między sobą pod względem morfologicznym i wymagań klimatyczno-glebowych, wyselekcjonowano większość odmian uprawnych. Od gatunku hirsutum – o polskiej nazwie bawełna zwyczajna, pochodzącego z Meksyku wywodzą się odmiany najbardziej rozpowszechnione w większości krajów, gdzie jest ona uprawiana, odznaczając się krótkim okresem wegetacji, wysoką wydajnością włókna średniej długości i odpornością na suszę, znane jako północno-amerykańska odmiana uppland.
Drugie miejsce pod względem powierzchni zasiewów i produkcji zajmują odmiany należące do gatunku arboreum uprawiane głównie w Indiach, Pakistanie, Chinach, Ameryce i krajach śródziemnomorskich. Gatunek barbadense pochodzący z Ameryki Południowej i wymagający gleb wilgotnych lub nawadnianych zajmuje trzecie miejsce w produkcji światowej. Z odmian tego gatunku największe znaczenie zyskała odmiana sea island, dająca cienkie i mocne najdłuższe włókno (do 60 mm), kremowej barwy o jedwabistym połysku uprawiana w nadbrzeżnych obszarach USA. Od niej pochodzą długowłókniste odmiany egipskie zwane w handlu maco. Gatunek herbaceum uprawiany w Chinach, Indiach i w Afryce daje grubsze włókno i wraz z pozostałymi gatunkami odgrywa mniejszą rolę w produkcji.
Uprawne gatunki są to w większości wieloletnie krzewy od 0.5 do 2 metrów wysokości lub drzewa dorastające do 6 metrów, o łodygach silnie rozgałęzionych i ulistnionych, liściach 3 do 7 klapowych oraz dużych kwiatach barwy białej, żółtej, różowej lub czerwonej. Owocem jest torebka nasienna o 3-6 komorach, która przy dojrzewaniu pęka odkrywając włókno. W każdej torebce znajduje się po 20 do 40 nasion z łupiną pokrytą jednokomórkowymi włoskami. U większości gatunków nie tylko długimi, użytkowanymi na włókno, lecz także krótkimi tzw. podwłosiem i puchem.
Kwitnienie i dojrzewanie bawełny jest niejednoczesne i trwa od 2 do 4 miesięcy, co powoduje konieczność przeprowadzenia zwykle trzykrotnych zbiorów, w czasie których zbiera się ręcznie lub mechanicznie włókno wraz z nasionami – tzw. bawełnę surową. Jedna roślina daje 300 do 500 torebek o wadze 3 do 4.5 grama każda, przy czym plon włókna odziarnionego wynosi do 1,000 gramów, czyli 1 kilogram z jednego krzaka, a średni plon z 1 hektara daje około 300 do 500 kilogramów. Czyste włókno zależnie od gatunku i odmiany stanowi 12 do 45% wagi bawełny surowej.
Uprawiana jest ona najczęściej jako roślina jednoroczna i rozmnażana przez siew nasion, gdzie całkowity okres wegetacji wynosi 5 do 6 miesięcy, w tym okres zbiorów około 2 do 3 miesięcy, kiedy w okresie niedoboru wilgoci stosuje się sztuczne nawadnianie.
W okresie dojrzewania bawełna wymaga długotrwałej bezdeszczowej pogody. W płodozmianie uprawiana jest zwykle po roślinach motylkowatych wymagając obfitego nawożenia, aby w czasie wegetacji uprawiać ją w międzyrzędach, opylając przeciw szkodnikom, niekiedy przycinając pędy dla zwiększenia liczby kwiatów. Pracochłonny i kosztowny zbiór bawełny jest obecnie w wielu krajach w coraz szerszym zakresie zmechanizowany, zwłaszcza od czasu zastosowania środków powodujących opadnięcie liści czyli tzw. defoliacja przed sprzętem, co ułatwia stosowanie nowoczesnych maszyn do zbioru.
Zarówno bawełnę jak i jej plantacje z mrocznych czasów niewolnictwa zobaczyć można udając się na 5 dniową autokarową wycieczkę "Szlakiem niewolnictwa, czarnego bluesa, jazzu i country, organizowaną przez biuro "Tramp Travel" w Chicago, które od 28 już lat prowadzi działalność turystyczną po USA.
Marek Brzeziński
Biuro podróży Tramp Travel
Tel. 414-207-3800
www.tramptravelusa.com
