LODOWCE
Alaska jest największym stanem USA, zajmującym 1.5 miliona kilometrów kwadratowych (586.4 mil kw.), a więc pięć razy więcej niż Polska, z czego 74 tys. km kw. (29 tys. mil kw.) pokrywają lodowce! Większość z nich występuje w wąskim pasie gór przylegających do Zatoki Alaskańskiej (Góry Kenai, Czugacz, Góry Nadbrzeżne). Czym jest lodowiec? Jak powstaje? Bynajmniej nie jest to lód, jaki tworzy się w zimie na kałuży przed domem! Lodowiec jest "rzeką lodu", "dzieckiem gór", jest niebywale fascynującym tworem Natury!
Bursztynowe światło nad lodowcem
Geneza lodowca została świetnie opisana przez wybitnego polskiego geologa, prof. Mariana Książkiewicza. Aby powstał lodowiec, muszą zostać spełnione określone warunki dla opadu śnieżnego, zachmurzenia i rzeźby terenu. Powyżej granicy wiecznego śniegu opad nie ulega całkowitemu stopieniu, a jego część przetrwa do następnej zimy. Z roku na rok gromadzi się więcej śniegu, który w wyniku topnienia, pod działaniem słońca lub ciepłego wiatru, na skutek ponownego zamarzania podczas nocy, ulega przeobrażeniu w agregat ziaren lodu. W miarę narastania miąższości lód staje się coraz bardziej zbity, a powietrze, którego jest dużo w śniegu, zostaje wyciśnięte. Ponieważ mniejsze ziarna łatwiej topnieją, a przy powtórnym zamarzaniu woda krystalizuje wokół niestopionych ziaren, lód staje się gruboziarnisty. Śnieg przekształca się w firn (szreń), który jest luźnym zbiorem drobnych ziaren lodu wielkości ok. 1 milimetra. Szreń ulega następnie przeobrażeniu w lód firnowy, w którym większe ziarna są scalone drobnoziarnistym spoiwem. Lód firnowy podlega dalszej metamorfozie stając się lodem lodowcowym, złożonym z ziaren wielkości 1-5 centymetrów. Zawiera on mniej powietrza niż lód w początkowych stadiach; firn posiada około 40%, lód lodowcowy - tylko 2-10% powietrza. Do powstania lodu lodowcowego potrzeba koło 30 metrów pokrywy śniegu! O zmianach zachodzących w gęstości rekrystalizującego lodu świadczy porównanie masy 1 metra sześciennego śniegu - 85 kg, lodu firnowego - 500 kg, lodu lodowcowego - aż 900 kilogramów!
Spacer u czoła lodowca
Zależnie od topografii i klimatu powstają lodowce o różnym kształcie i rozmiarach. Lodowce górskie mają pola źródłowe u podstawy szczytów, pola te wysuwają małe jęzory zawieszone ponad doliną, ale nie schodzące do niej; są to lodowce wiszące. Kiedy z pola firnowego schodzi jeden lub kilka jęzorów lodowych wypełniających doliny powstaje lodowiec alpejski. Gdy kilka lodowców alpejskich łączy się na nizinnym przedpolu, ich jęzory tworzą lodowiec piedmontowy.
Wachlarz lodowca w dolinie Takhin
Pośredni typ między lodowcami górskimi a kontynentalnymi stanowią lodowce norweskie; małe czasze pokrywające szczytowe partie gór, z których schodzą w doliny lodowcowe. Dobrym tego przykładem jest Brady Icefield na terenie Parku Narodowego Zatoki Lodowców.
Na powierzchni lodowca ciśnienie jest za małe, aby spowodować plastyczne płynięcie lodu. W tej części tworzą się szczeliny poprzeczne. Gdy lodowiec przezwycięża przeszkodę w podłożu, jest rozciągany; tworzą się szczeliny podłużne. Oba rodzaje szczelin nadają powierzchni lodowca indywidualności, a tam, gdzie krzyżują się podłużne i poprzeczne spękania, powstają bloki. Takie właśnie bloki oglądamy podczas rejsów, gdy odrywają się od czoła lodowca i z hukiem wpadają do wody. Bryły opadające z lodowca John Hopkins osiągają wysokość do 70 metrów!
Turnie gór Alsek wystające ponad lodem i chmurami
Jedną z najbardziej fascynujących cech lodowców jest zdolność ruchu. Lodowce górskie płyną z prędkością zależną od masy i kąta nachylenia, wynoszącą do 21 metrów na dobę (np. Muir Glacier). Ogromny ciężar takiej "rzeki lodu" naładowanej kamieniami spadającymi z brzegów doliny, potrafi spowodować, że płynący lodowiec eroduje najtwardsze skały swojego podłoża. Podkreślmy, że rzeźbiarzem NIE JEST LÓD, ale ciągnięte przez niego okruchy.
Lustrzane odbicie seraków na lodowcu
Wyjątkowo fotogenicznie wygląda rumosz powierzchni lodowca. Okruchy spadają na brzegi i przez szczeliny dostają się w głąb. Ponadto kamienie na powierzchni, wskutek ciemnej barwy absorbują więcej ciepła niż otoczenie, powodują topnienie lodu pod sobą i pogrążanie. Jeśli połączą się dwa jęzory, to złączone smugi bloków brzeżnych dostaną się na środek lodowca tworząc tzw. "morenę środkową". Tam, gdzie połączy się kilka lodowców możemy zaobserwować kilka malowniczych zazwyczaj, podłużnych smug moren środkowych.
Tekst i zdjęcia: Andrzej Kulka. Autor jest zawodowym przewodnikiem i właścicielem chicagowskiego biura podróży EXOTICA TRAVEL, organizującego wycieczki po całym świecie, z Alaską włącznie, przez cały 2023 rok: 18 marca (ZIMA!), 2 oraz 16 czerwca, 14 lipca, 14 oraz 25 sierpnia i 4 września. Bliższe informacje i rezerwacje: EXOTICA TRAVEL, 6741 W.Belmont, Chicago IL 60634, tel. (773) 237 7788, strona internetowa: www.andrzejkulka.com/alaska.htm
