Z "Trampem" przez Amerykę
Najgroźniejszym szkodnikiem jest wołek bawełniany, którego larwa niszczy zawartość torebki nasiennej. Z jej nasion wytłacza się olej bawełniany, a makuchy stanowią wartościową paszę dla bydła, natomiast łodygi wykorzystywane są jako surowiec w przemyśle papierniczym. Bawełna jako surowiec włókienniczy używana jest do wyrobu przędzy, nici i wszelkiego rodzaju tkanin, dzianin, a także waty, włókniny itp. Jej włókno ma kształt spiralnie skręconej tasiemki o długości od kilku do 60 milimetrów i szerokości 11 do 22 mikronów. Jest ono jednokomórkowe, zbudowane z cienkiej warstwy zewnętrznej zwanej ścianką pierwotną, ściany wtórnej i kanału wewnętrznego wypełnionego powietrzem i resztkami protoplazmy. O właściwościach włókna decyduje jego tzw. dojrzałość, czyli grubość ściany wtórnej, która jest zbudowana z warstw celulozy odkładających się co noc tzw. kręgi dzienne.
W 1794 roku E. Whitney wynalazł maszynę do odziarniania włókien i procesu przędzenia, dzięki czemu obecnie wyroby bawełniane są najtańsze i najbardziej rozpowszechnione na całym świecie.
Naturalnie kolorową bawełnę znano na terenie dzisiejszego Peru oraz Ameryki Północnej już około 5 tys. lat temu, będąc wtedy bardzo popularną i często używaną, by po pewnym czasie przejść w zapomnienie, a szkoda, ponieważ posiada najbardziej wartościowe właściwości, będąc bardzo przyjazną dla skóry, ale przede wszystkim bezpieczną dla noworodków, niemowląt i małych dzieci. Skóra dziecka jest bardzo delikatna, a co za tym idzie, podatna na podrażnienia i reakcje alergiczne, które zazwyczaj spowodowane są środkami chemicznymi, którymi przesiąknięta jest powszechnie używana w naszych garderobach bawełna konwencjonalna. W przyrodzie występuje ona w odcieniach brązu, zieleni i beżu, a największymi jej eksporterami są Chiny i Peru. Niestety obecnie nie ma ona racji bytu, jako że światowy rynek przystosowany jest do uprawy genetycznie modyfikowanej białej bawełny dającej większe zyski i tańszej w uprawie.
Zanim rozwinęły się maszyny do tkania materiału ludzie tkali je ręcznie, co było bardzo czasochłonne i mało efektywne, ponieważ jedna osoba mogła zrobić tylko kilka metrów tkaniny. Nowopowstałe maszyny, takie jak prządka Jenny, wodna maszyna do wyrobu osnowy czy mechaniczne krosno usprawniły produkcję, zachęcając rolników do powiększania swych plantacji. Dopiero jednak w XIX wieku produkcja i zużycie bawełny rozwinęły się na wielką skalę dzięki mechanizacji odziarniania, przędzenia i tkania oraz ogólnemu wzrostowi poziomu życia ludności, osiągając obecnie maksimum powierzchni upraw tego surowca na całym świecie.
Uprawa bawełny wymaga znacznych nakładów siły roboczej, niezależnie od wielkości plantacji czy stopnia zmechanizowania, ale cykl produkcyjny zawsze jest podobny. Wygląda to następująco :
1. Przygotowanie ziemi – ziemia zostaje przeorana i przejechana tzw. znacznikami wysiewu;
2. Sadzenie ziaren rzędami – odległość między nimi zależy od tego czy, do zbioru będą używane maszyny i ziarna o średnicy około 0.5 cm;
3. Nasiona kiełkują, a młode rośliny wymagają odchwaszczania i napowietrzenia systemu korzeniowego, ponieważ bawełna jest bardzo podatna na działanie szkodników oraz jest uprawiana monokulturowo;
4. Po rozkwitnięciu można rozpoznać torebki nasienne, które zawierają do 25 ziaren;
5. Po około 8 tygodniach torebki pękają i wydobywa się z nich biały puch;
6. Podczas zbioru kombajnem można zebrać duże ilości bawełny w krótkim czasie, natomiast robotnik potrafi w ciągu dnia ręcznie zebrać 110 kg torebek, podczas gdy maszyna taką ilość zbierze w ciągu godziny;
7. Można przeprowadzić proces defoliacji, czyli oczyszczenia rośliny z liści;
8. Zerwaną bawełnę prasuje się w duże bale, a następnie wyczesuje się z niej pozostałości po torebkach nasiennych przy pomocy maszyny ze stalowymi grzebieniami;
9. Wyczesana bawełna jest znowu formowana w bale i transportowana do przędzalni;
10. W przędzalni włókna bawełny po raz kolejny poddawane są zabiegowi wyczesywania i czyszczenia, kiedy maszyna oddziela od siebie nitki bawełny i składa je w taśmy;
11. W przędzarce następuje skrócenie nici z włókien bawełnianych, by następnie ufarbować je i przygotować do tkania gotowych tkanin w krośnie.
Bawełna uprawiana jest na wszystkich kontynentach poza terenami pokrytymi wieczną zmarzliną, a najwięcej można jej znaleźć w Azji i w Stanach Zjednoczonych w stanach Mississippi, Georgia, Alabama, Teksas, Oklahoma, Luizjana, Arkansas oraz Kalifornia. Jest ona jednym z najważniejszych artykułów handlu światowego, gdzie 50% produkcji przeznacza się rocznie na eksport, głównie do Japonii, Niemiec, Wielkiej Brytanii, Francji i Włoch.
Zastosowanie bawełny jest wszechstronne, kiedy to po oddzieleniu od nasion uzyskuje się włóknistą substancję, tzw. szarpię, która jest surowcem do produkcji nici, a po oczyszczeniu z nasion zostaje olej jadalny, z wytłoczyn zaś robi się paszę dla bydła oraz nawóz. Poza tym uzyskujemy jeszcze świece, mydło, glicerynę, szminki, mączkę wchodzącą w skład odżywek dla rekonwalescentów, materiał strzelniczy, banknoty, materiał opatrunkowy, sieci rybackie lub filtry do kawy.
Swego czasu znaleziono w stanie Utah materiał utkany z bawełny sprzed 4 tysięcy lat, natomiast w chińskich muzeach podziwiać można piękne tkaniny, świadczące o wysokim poziomie sztuki tkackiej z roku 2.300 roku p.n.e.
W Peru odnaleziono mumie spowite w bawełniany całun z okresu przedinkaskiego.
Handlowe nazwy tkanin bawełnianych: aksamit, atłas, barchan, batyst, drelich, dżins, kreton, moleskin, perkal, popelina, sztruks, muślin, gaza, dżersej i wiele innych.
Zarówno bawełnę jak i jej plantacje z mrocznych czasów niewolnictwa zobaczyć można udając się na 5 dniową autokarową wycieczkę "Szlakiem niewolnictwa, czarnego bluesa, jazzu i country, organizowaną przez biuro "Tramp Travel" w Chicago, które od 28 już lat prowadzi działalność turystyczną po USA.
Marek Brzeziński
Biuro podróży Tramp Travel
Tel. 414-207-3800
www.tramptravelusa.com
