Dzwonienie, szumienie, w uszach (tinnitus) dokucza mniej więcej co dziesiątej osobie. Najczęściej występuje po czterdziestce, ale może występować już nawet u dzieci. Sama nazwa tinnitus wywodzi się z łacińskiego "tinnire", dzwonić, ale w rzeczywistości spotyka się przeróżne dzwięki zaliczane do tej grupy. Dolegliwości, które pacjenci słyszą są opisywane jako dzwonienie, szum, buczenie, ryczenie, cykanie, klikanie. Jest to cała grupa dźwięków określanych jako nieprzyjemne i są to niechciane dźwięki pochodzenia wewnętrznego, zazwyczaj pochodzące zawsze z tej samej strony. Ze względu na pochodzenie tych dźwięków, część z nich może być wysłuchana w czasie badania. Sam pacjent może opisywać tę dolegliwość jako mało znaczącą i nie przeszkadzającą, ale niektóre rodzaje szumu są trudne do zniesienia ze względu na głośność, ciągłe napięcie nerwowe i niemożność odpoczynku w czasie snu.
Tinnitus może występować w jednym lub w obu uszach. Pacjenci dotknięci tą przypadłością różnie mogą odbierać i reagować na ciągłe zaburzenia dźwiękowe. Podobnie opisywany hałas może mieć różne pochodzenie u różnych pacjentów i w różny sposób wpływać na ich życie. Przyjmuje się, że szum w uszach przeszkadza tylko co czwartej osobie, która cierpi na ten problem. Większości pacjentom szum w uszach nie przeszkadza i mało kiedy zgłaszają go jako problem w trakcie badań lekarzom.
Szum w uszach jest objawem, a nie chorobą samą w sobie. Jego pochodzenie może być spowodowane przez jakiekolwiek nieprawidłowości spowodowane w narządzie słuchu i drodze nerwowej odpowiadającej za przewodnictwo bodźców nerwowych wytwarzanych w uchu i przewodzonych do kory mózgowej.
Ze względu na różnorodność postaci szumu w uszach rozróżnia się szumy wibracyjne i niewibracyjne. Szumy wibracyjne powstają wtedy, kiedy drgania i wibracje wytwarzane przez struktury tkankowe (tętnice, żyły, mięśnie) w pobliżu ucha są przenoszone do receptorów słuchu powodując powstawanie niechcianych wrażeń słuchowych. Są to najczęściej zaburzenia anatomiczne. Szumy niewibracyjne powstają najczęściej w wyniku zaburzeń czynności przewodnictwa w samych nerwach i są to najczęściej zaburzenia czynnościowe.
Inny podział szumu w uszach zależy od tego, czy szum jest słyszalny tylko przez pacjenta, czy też i przez lekarza osłuchującego stetoskopem okolice ucha, głowy, czy szyi. Szum słyszalny tylko przez pacjenta to szum subiektywny, szum słyszalny przez pacjenta i lekarza to szum obiektywny.
Ze względu na różnorodność pochodzenia szumu nie ma jednolitej etiologii powstawania szumu w uszach, a i tak to, co wiemy na temat szumów, nie jest do końca poznane. Niektóre teorie zakładają uszkodzenie komórek odbierających wrażenia słuchowe w uchu wewnętrznym, które to doprowadza do ciągłego wzrostu aktywności tychże komórek. Nasze własne ucho wytwarza bodźce elektryczne identyczne z tymi jakie powstają w wyniku rejestracji dzwięków. Bodźce te po przejściu nerwami do kory mózgowej są przetłumaczane jako dźwięki. Zakłada się, że nasilenie szumu może zależeć od siły powstających bodźców elektrycznych lub też od niedoskonałych mechanizmów tłumienia tychże bodźców elektrycznych na poziomie kory mózgowej.
Przyczyną szumu w uszach może być utrata słuchu związana z wiekiem (presbycusis), przebywaniem w nadmiernym hałasie (praca), lub chorobami narządu słuchu (np. choroba Meniera - postępujące zawroty głowy, utrata słuchu, szum w uchu).
Guzy nerwu słuchowego występują rzadko, ale w stosunkowo krótkim czasie mogą doprowadzić do zniszczenia nerwu słuchowego. Jednym z pierwszych objawów uszkodzenia nerwu słuchowego jest tinnitus. Nagromadzenie woskowiny w uchu, zapalenie ucha zewnętrznego lub środkowego, przerwanie błony bębenkowej, zwapnienie kosteczek słuchowych (otosclerosis), często powodują szum w uszach.
Niektore leki (aspiryna, leki przeciwbólowe - przeciwzapalne, antybiotyki, leki przeciwnowotworowe, moczopędne) lub substancje chemiczne (metale ciężkie) mogą przyczyniać się do powstawania szumu. Stwardnienie rozsiane, urazy głowy, choroby tarczycy, nadmierny poziom cholesterolu, niedobór witaminy B12, cynku, anemie mogą również przebiegać z szumem w uszach.
Może on również towarzyszyć depresji i stanom lękowym.
Szum słyszalny przy pomocy stetoskopu może pochodzić ze zwężonych naczyń krwionośnych, guzów pochodzenia naczyniowego, czy nieprawidłowości związanych z budową naczyń krwionośnych. Jest to zazwyczaj szum pulsujący, zgodny z naszym pulsem, przeszkadzający nam najbardziej w nocy, gdy mamy uszy przytulone do poduszki a w sypialni panuje cisza. Pacjenci z nadciśnieniem częściej narzekają na ten rodzaj szumu.
Również zaburzenia w drożności trąbki Eustachiusza (wąski kanał łączący ucho środkowe z gardłem) mogą powodować nieprzyjemne zaburzenia dźwiękowe (zgodne na przykład z akcją oddechową). Mięśnie podniebienia jak też i mięsień strzemiączkowy (jedyny mięsień w uchu środkowym) swym nadmiernym napięciem mogą powodować powstawanie szumów.
Diagnostyka szumów w uszach najczęściej sprowadza się do wywiadu. Zaawansowany wiek pacjenta, powolne narastanie szumu na przestrzeni lat najczęściej jest związane ze starzeniem się naszego narządy słuchu. Nagłe wystąpienie szumów najczęściej wiąże się z urazami głowy lub nadmiernym hałasem.
Jednostronne szumy są najczęściej związane z zaleganiem woskowiny w uchu, zapaleniem ucha zewnętrznego lub środkowego, czy guzami nerwu słuchowego.
Ciągły szum często towarzyszy utracie słuchu, pulsujący - pojawia się przy szumach pochodzenia naczyniowego. Zawroty głowy, utrata słuchu, uczucie pełności w uchu występują w przebiegu choroby Meniera.
U pacjentów leczonych lekami mogącymi wywołać szumy, dolegliwości te mijają prawie natychmiast po zaprzestaniu podawania leków. Jeżeli podawanie tychże leków jest niezbędne przez dłuższy czas, rzadko, ale czasem dochodzi do trwałego uszkodzenia ucha i stałego występowania szumów.
Badanie fizyczne pozwala zazwyczaj na sprawdzenie stanu kanału słuchowego i błony bębenkowej. Osłuchiwanie naczyń szyi czy też czaszki w pobliżu ucha może również dostarczyć dodatkowych informacji.
Badanie audiometryczne lub też przy pomocy stroików (tak,tak, tych do strojenia instrumentów) czasami może być również wskazane na określenie czy utrata słuchu nastąpiła na drodze przekazywania słuchu do układu nerwowego, czy też na drodze uszkodzenia przewodzenia w samych nerwach. Testy krwi mogą zbadać funkcje gruczołu tarczowego, anemię, poziom cholesterolu, poziom witaminy B12.
Zaburzenia anatomiczne i obiektywne muszą być zbadane metodami diagnostyki obrazowej, radiologicznej. Do wykrycia małych guzów nerwu słuchowego czy też mózgu najlepszym badaniem jest MRI (Magnetic Resonance Imaging) głowy. Wewnątrzczaszkowe nieprawidłowosci w budowie i rozwoju naczyń krwionośnych są najlepiej badane przy pomocy angiogramów, badań kontrastowych, sprawdzających przepływ krwi w mózgu.
Leczenie szumów zależy od ich pochodzenia. Jeżeli problemy anatomiczne powodują wystąpienie szumów, leczenie najczęściej jest chirurgiczne. Jeżeli szumy są pochodzenia czynnościowego, zaleca się usunięcie bądź poprawę czynników odpowiedzialnych za powstawanie szumów.
Zmian związanych z wiekiem nie leczy się, ale można zmniejszyć ich nieprzyjemne efekty poprzez ciche nastawianie radia, muzyki na czas snu lub też spanie z włączonym aparatem słuchowym. Głośno tykający zegar w sypialni również może zmniejszyć uciążliwość odczuwania szumu.
Doktor medycyny Błażej Łojewski, M.D.
(Blazej Lojewski)
