Kryzysy zdrowia publicznego przyczyniały się do powstawania teorii spiskowych już wtedy, gdy czarna śmierć pustoszyła Europę w XIV wieku, kiedy ludzie desperacko szukali wyjaśnień zdarzeń destrukcyjnie wpływających na ich życie. Chociaż współczesna nauka oferuje lepsze zrozumienie tego, jak choroby atakują ludzi i jak z nimi walczyć, teorie spiskowe dotyczące Covid-19 szybko rozprzestrzeniają się za pośrednictwem mediów społecznościowych, niewiarygodnych serwisów informacyjnych i przywódców politycznych, w tym prezydenta USA, Donalda Trumpa. Rezultat? Wielu Amerykanów wierzy teraz w teorie spiskowe związane z pandemią – te osoby są mniej skłonne do podjęcia kroków, aby zapobiec rozprzestrzenianiu się koronawirusa.
W badaniu University of Pennsylvania Annenberg Public Policy Center naukowcy przeprowadzili ankiety w grupie 840 dorosłych Amerykanów – pierwszą pod koniec marca, a następnie w połowie lipca – w celu ustalenia, jak przekonania i działania Amerykanów w związku z pandemią zmieniają się w czasie. Odkryli, że teorie spiskowe dotyczące Covid-19 są nie tylko powszechne, ale zyskują na popularności. W marcu 28% wierzyło w obalone plotki, iż to rząd chiński stworzył koronawirusa jako broń biologiczną, do lipca liczba ta wzrosła do 37%. Około 24% uważało, że amerykańskie Centra Kontroli i Zapobieganiu Chorobom wyolbrzymiały zagrożenie ze strony wirusa, aby politycznie uderzyć w prezydenta Trumpa, pomimo braku jakichkolwiek dowodów w tej kwestii. W marcu około 15% respondentów uważało, że przemysł farmaceutyczny stworzył wirusa w celu zwiększenia sprzedaży leków i szczepionek – w lipcu sądziło tak 17%.
To, czy ktoś wierzy, że NASA zatrudniło Stanley’a Kubricka do sfałszowania lądowania na Księżycu, ma niewielki wpływ na świat poza tą osobą. Ale w przypadku pandemii – która wymaga od ludzi przestrzegania zaleceń dotyczących zdrowia publicznego w celu zapewnienia sobie wzajemnego bezpieczeństwa – myślenie konspiracyjne może mieć niepokojące konsekwencje. Rzeczywiście, badanie Annenberg wykazało, iż tylko 62% osób, które były najbardziej skłonne wierzyć w spiski dotyczące koronawirusa, przyznało, iż codziennie nosi maseczki przebywają w pobliżu innych ludzi – w porównaniu do 95% osób, które nie dają wiary takim teoriom. Co więcej, osoby, które wierzą w teorie spiskowe były 2.2 razy mniej skłonne przyjąć szczepionkę – wynika z marcowej ankiety. W lipcu prawdopodobieństwo ich zaszczepienia było 3.5 razy mniejsze.
„Wiara w teorie spiskowe dotyczące pandemii wydaje się być przeszkodą w zminimalizowaniu rozprzestrzenia się Covid-19” – powiedział Dan Romer, dyrektor badawczy Annenberg Public Policy Center i współautor badania.
Chociaż naukowcy twierdzą, iż rozumieją, w jaki sposób rozprzestrzeniają się teorie spiskowe dotyczące pandemii, za wyznanie uznają skłonienie osób w nie wierzących, do ponownego zastanowienia się i wyciągnięcia odmiennych wniosków. Niektóre badania sugerują, że poprawianie fałszywych informacji zwykle nie działa – a wręcz jeszcze bardziej utwierdza we własnych przekonaniach.
„Teorie spiskowe są trudne do zastąpienia, ponieważ dostarczają wyjaśnień wydarzeń, które nie są w pełni zrozumiałe, takich jak obecna pandemia, wpływają na nieufność ludzi do rządu i zawierają oskarżenia, których nie można łatwo zweryfikować pod względem faktów” – powiedziała Kathleen Hall Jamieson, dyrektor Annenberg Public Policy Center i współautorka badania.
jm
